Streven. Jaargang 7

[p. 357]

Kroniek der wetenschappelijke tijdschriften
Wetenschap en mensen
door Dr F. Elliott S.J.

EEN der voortreffelijkste tijdschriften voor wetenschappelijke vulgarisatie is ‘Scientific American’ (New-York). De titel ervan is wel niet geschikt om lezers uit de oude wereld te lokken. Doch in dit blad is het ‘Amerikaanse’ een kwaliteit. Door zijn fijn papier, verzorgde typographie en uitstekend illustratiemateriaal beantwoordt het aan de beste journalistieke traditie in de Verenigde Staten. Dit geldt eveneens voor de bevattelijkheid der artikels, de heldere en vloeiende stijl en de boeiende voorstellingswijze, De aangenaamste verrassing brengt ons echter de degelijke inhoud en vooral de geest van universalisme en van menselijkheid die het bezielt.

De ruime keuze der medewerkers, de belangstelling voor andere landen en voor het onderzoek dat er verricht wordt, de bescheidenheid in het vermelden van nationale prestaties, zo zeldzaam bij grote naties, zijn hier onmiskenbare tekenen van ware geestesaristocratie. De voornaamheid van dit buitengewoon degelijk vulgarisatie-tijdschrift komt bijzonder tot uiting in de zin voor evenwicht en ‘mesure’ waarmee het zijn informatie geeft. Wetenschap is, juist zoals kunst en letterkunde, een culturele manifestatie.

Maar de meest waardevolle hoedanigheid van ‘Scientific American’ is de bekoorlijke atmospheer van menselijkheid die het omgeeft in een tijd waarin zoveel sprake is van schrikwekkende en onmenselijke wetenschap. Graag toont het de wetenschapsmensen aan het werk, vertelt de geschiedenis van grote figuren. Een levensschets van Hamilton verhaalt hoe deze Ierse mathematicus een eeuw geleden de grondslagen legde der moderne theoretische natuurkunde en daarvoor een geheel nieuwe mathematische rekenmethode uitdacht. De ‘Astronoom van Zijne Maiesteit’ met al zijn begaafdheid was nochtans verplicht het grootste deel van zijn tijd te besteden om zijn ongelukkig gezin op de been te houden. Om hem te troosten placht de achtjarige Archibald aan de ontbijttafel te vragen, toespelend op de wiskundige moeilijkheden waarmee hij te kampen had: ‘Wel vader, kun je nu al tripletten vermenigvuldigen?’ Dan moest vader heel ernstig antwoorden dat hij ze alleen nog maar kon aftrekken. Later, tijdens een wandeling, ontdekte hij dat de oplossing lag in de ‘quaternionen’: een vondst waarover toen evenveel werd gesproken als over de relativiteitstheorie in de jaren 1900.

Een ander artikel is aan E.H. Armstrong gewijd, de Edison der radiotechniek. Hij maakte haar tot wat ze nu is, dank zij de uitvindingen die de technici kennen als ‘feed-back’, ‘superheterodyne’ en ‘frequentie-modulatie’. Evenals bij Edison het geval was werd zijn leven vergald door de verdediging van zijn patenten.

Ook de archeologie werd plaats ingeruimd met reportages over de opgravingen bij Jericho, de oude Inca architectuur, de geschiedenis van de stedenbouw, en tenslotte over het pas ontcijferde cretensisch schrift. Klei-tabletten met onbekende inschriften werden te Knossos op Creta en onlangs te Pylos in Grieken-

[p. 358]

land opgegraven. Het was te Pylos dat Nestor, de wijze en welbespraakte redenaar van Ilias en Odyssea, zijn paleis had, zodat men vermoed dat de nieuwe vondsten de taal van Homeros' helden bevatten. De man die het raadsel opklaarde was geen taalkundige, doch een Engels architect, enigszins met de klassieke oudheid vertrouwd en wiens hobby het was geheimschrift op te lossen.

Het streven naar menselijkheid is in het hele tijdschrift voelbaar. Zulk een streven is begrijpelijk in artikels over problemen van psychologische aard: over de geschiedenis der geestesstoornissen, nieuwsgierigheid bij apen, wilde dieren in gevangenschap, neurosen bij schapen. Maar we vinden het eveneens in stukken over biologie: de studie van de menselijke groei, van bloed en bloedtransfusie, van de spier als machine, van de dood door hitte. Ja zelfs in bijdragen over de algemene natuurkunde: de ebbe in de dampkring der aarde, de periodiciteit van eclipsen, de moderne cosmogonieën. Ook in de behandeling van die zuiver physische problemen is de menselijke instelling voelbaar. Zo beschrijft een pittig essai over ‘de vorm der dingen’, aan welke wetten van de meetkunde de uitwendige begrenzing der voorwerpen gehoorzaamt en hoe deze wetten evengoed gelden voor de korrel in een gegoten stuk metaal als voor dierlijke vetcellen, voor een tros zeepbellen als voor een groep plantencellen. Zoals de schrijver doet opmerken hebben die beschouwingen niet veel practisch nut. Zij betekenen alleen een verdieping van onze kennis van de natuur en als weerslag een verrijking van ons inzicht in de mens.

‘Humanisme’ omschrijft wellicht het best de indruk die de lezing van ‘Scientific American’ nalaat. Er is een onmiskenbaar streven naar evenwichtige menselijkheid in dit tijdschrift, dat, paradoxaal genoeg, over wetenschappen schrijft en nog wel uit Amerika komt.

* * *

‘Science et Avenir’ (Parijs) het Franse tijdschrift, dat reeds eerder in deze rubriek aan le lezer werd voorgesteld, publiceerde in zijn laatste aflevering een reportage over zeldzame metalen. Toen de ‘Flying Entreprise’ in 1952 in het Kanaal zonk en haar moedige kapitein zich een heldennaam verwierf, gingen met het schip heel wat kostbaarheden verloren. Niet alleen de zeldzame antiquiteiten waarover de kranten schreven of zelfs de pakjes bankbiljetten die later opgevist werden, maar ook tonnen erts van Columbium- en Zirconiummetaal, bestemd voor de Duitse raffinaderij-industrie. Het schaarse Columbiummetaal, dat een merkwaardig weerstandsvermogen bezit bij hoge temperatuur, betekende drie maanden productie van schoepen voor turbines van reactiemotoren. Niet minder zeldzaam en niet minder kostbaar was het Zirconium. Dit metaal paart uitstekende mechanische eigenschappen aan een uitzonderlijke inertie tegenover kernreacties: onmisbare kwaliteiten voor buizen en leidingen van een atoommotor. Het verlies ervan zette de constructie van de atoomonderzeeër de ‘Nautilus’ voorlopig stil.

Enige weken geleden vernam men dat scheikundigen erin geslaagd waren de elementen 99 en 100 uit de periodische rangschikking vrij te maken. Hiermee worden twee nog openstaande vakken van de tabel van Mendeljeff aangevuld. Het valt te betwijfelen of zij ooit enig practisch nut zullen hebben. Voor de mens die verlangt de natuur beter te kennen heeft dat ook geen belang. Later zullen ze misschien even kostbaar blijken te zijn als Glucinium en Zirconium.

De oceaan schijnt in zijn diepte niet alleen antiquiteiten te bergen maar ook ‘levende’ museumstukken, zoals de Coelacanthen. De vissen die deze wellui-

[p. 359]

dende naam dragen waren enkel door fossiele resten bekend en vertoonden aanduidingen van een aanpassing aan het leven op de half-droge grond. Zij worden beschouwd als nauw verwant met de overgangsvormen tussen vissen en landvertebraten.

De geleerden waren niet weinig verwonderd toen zij enige jaren voor de oorlog vernamen dat bij de Zuid-Afrikaanse kust een exemplaar was gevonden van die intrigerende soort, die zij reeds sinds millioenen jaren uitgestorven waanden. Het specimen werd ontdekt en.... opgezet als schouwgarnituur. Doch alleen reeds uit de verdroogde huid kon het actuele bestaan van de soort worden vastgesteld. Deze werd naar haar ontdekster, Miss Latimer, Latimeria gedoopt. Na de oorlog liet een professor uit Zuid-Afrika de vissers inlichten over het belang van een mogelijke nieuwe vangst. Toen dan ook een nieuw exemplaar werd opgevist, werd dit in allerijl aan de professor bezorgd. Bij ontvangst constateerde hij tot zijn ontsteltenis dat de vis geledigd was en met zout opgelegd.... hij mocht zich gelukkig achten dat men hem niet met botersaus had geserveerd. Gelukkig hebben sindsdien Franse onderzoekers vier nieuwe individuen uit de zee nabij Madagascar opgehaald, zodat nu een ernstige studie van de merkwaardige anatomie der Latimeria kan ondernomen worden. Er bestaat bovendien veel hoop ze levend te kunnen vangen zodat het zelfs mogelijk zal zijn de physiologie van dit ‘levend fossiel’ nader te onderzoeken.

Onder de andere interessante biologische bijdragen van het tijdschrift vermelden wij die over de Flamingo's van Zuid-Frankrijk, de sierlijke rose steltlopers die in de brakke wateren van de Rhône-delta leven en uitsluitend het voedzame slib eten. Een studie over de hondenrassen tracht enige lijnen van hun ingewikkelde stamboom op te stellen. Onder de titel ‘naar de schepping van reuze-dieren’ wordt een heel bevattelijk relaas gegeven over het kweken van reuzen-soorten door het verdubbelen van het aantal chromosomen in de cel. Suggestief photomateriaal toont aan hoe die reuzen-fokkerij ook op konijnen gelukt is.

Volgens een studie over de embryologie van de mens zou deze zich van alle zoogdieren onderscheiden door een geringere specialisatie van zijn organen behalve van de hersenen, die bij hem hun sterkste ontwikkeling kennen. Sinds zijn aanstelling in het Paradijs als heer der schepping is de mens toch een onverbeterlijke aristocraat gebleven.