Streven. Jaargang 7

[p. 159]

Kerkelijke kroniek
De priester-arbeiders
door J. van Torre S.J.

OP 28 Februari richtte de H. Vader van af zijn ziekbed een geschreven boodschap aan de pastoors en de vastenpredikers van Rome, welke hij de vorige jaren regelmatig bij het begin van de vasten op audiëntie ontving. Dit is een van de traditionele gelegenheden, waarbij de Paus optreedt als bisschop van Rome en zich meer bepaald richt tot zijn eigen diocesanen, zoals in de meeste diocesen de bisschoppen ieder jaar een aangepaste vastenbrief laten verschijnen. Toch hebben sommigen gemeend dat de pauselijke boodschap van dit jaar ook een toespeling bevatte op het probleem van de priester-arbeiders, dat op dat ogenblik de Kerk in Frankrijk in spanning hield. In een hoofdartikel van Le Figaro had Fr. Mauriac immers enkele dagen te voren op de ziekte van de H. Vader gezinspeeld en het vermoeden geuit dat deze wellicht niet volledig op de hoogte was van de evolutie van de toestand. De Paus benadrukte in zijn aansporing de noodzakelijkheid van het apostolaat der leken als medewerkers van de parochiegeestelijkheid in de ‘missiegebieden, die in de schaduw van onze kerktorens verrijzen’.

Het probleem van de priester-arbeiders heeft inderdaad veel stof doen opwaaien. Een zekere pers vond er de welkome gelegenheid in voor sensatieartikels, hoewel het toch over dingen ging, gewetensconflicten, die een katholiek steeds met schroom zal benaderen.

Nadat reeds in December l.l. het zevental Jezuïeten, die zich aan deze apostolaatsvorm wijdden, van hun oversten een gewijzigd statuut hadden ontvangen, betrof het uiteindelijk nog een honderdtal priesters, hoofdzakelijk behorend tot de ‘Mission de Paris’ en ook wel tot de ‘Mission de France’, die als gewoon arbeider werkzaam waren en zo hun werkmilieu wilden heiligen.

Velen zagen hierin voor de Kerk in Frankrijk een laatste kans om de arbeiderswereld aldaar te herkerstenen. Met grote edelmoedigheid en bewonderenswaardige zieleijver hadden de priester-arbeiders zich volledig ingezet voor hun apostolaat.

En toch werd na rijp beraad en nadat de drie Franse Kardinalen Gerlier, Feltin en Liénart te Rome overleg hadden gepleegd, door de Franse kerkelijke Hiërarchie beslist dat de priester-arbeiders hun werkwijze dienden te veranderen. Zij zouden voortaan afzien van iedere syndicale en uitgesproken politieke actie, zij zouden niet langer meer dan drie uur per dag als arbeider werkzaam zijn en zij moesten zich inschakelen in een parochiële of kloosterlijke gemeenschap en hun naam veranderen in ‘priesters van de arbeidersmissie’.

Het was voor ieder duidelijk dat in deze gewijzigde vorm de priesters niet meer als ‘volledig’ arbeider zouden staan temidden van hun kameraden.

In zijn Nieuwjaarstoespraak had Kardinaal Liénart reeds eerder verklaard dat deze wijzigingen ingegeven waren door motieven van doctrinele aard, dat de priesterlijke staat en de arbeidersstaat niet in één persoon konden samengaan

[p. 160]

zonder schade te berokkenen aan diens priesterschap. Hiertegen hebben sommigen zich beroepen op de laatste grote Missie-encycliek van Pius XII, waarin deze uiteenzette dat de missionaris zich totaal moet aanpassen aan het volk, dat hij als het zijne heeft geadopteerd en wiens mentaliteit hij zich volledig eigen dient te maken. Was het apostolaat in de ontkerstende arbeiderswereld naar het woord van Kardinaal Suhard dan geen echt missiewerk en bezat deze arbeiderswereld dan niet haar eigen mentaliteit en zelfs het begin van een specifiek eigen cultuur?

Uit nader commentaar op de verklaring van Kardinaal Liénart, die door verschillende andere Franse bisschoppen werd overgenomen, bleek aldra dat niet bedoeld werd, zoals trouwens voor de hand lag, dat er onverzoenlijkheid zou bestaan tussen de priesterlijke staat en het verrichten van handenarbeid; evenmin zelfs dat de voorgeschreven beperking van de arbeidsduur tot drie uur een principieel-definitieve maatregel was, maar dat de concrete arbeidsvoorwaarden van de Franse priester-arbeiders van dien aard waren dat zij het dezen zwaar, zo niet onmogelijk, maakten aan de essentiële verplichtingen, welke zij bij him priesterwijding op zich genomen hadden, te voldoen. Meer dan een hunner vond zelfs geen tijd meer voor dagelijkse Mis en breviergebed. Dit gemis aan gebed, vooral dan van het officiële gebed dat de priester in naam van de Kerk zelf verricht, is in het leven van een priester, bijzonder wanneer het voortkomt niet uit een voorbijgaande omstandigheid maar uit een blijvende zelf gekozen levenswijze, onaanvaardbaar. Dit des te meer omdat daardoor ook de hechtste wal werd prijsgegeven voor de beveiliging van het priestercelibaat, een andere essentiële verplichting van de priester in de Westerse Kerk en die in het concrete milieu waarin de priester-arbeiders werkzaam waren maar al te zeer aan grote gevaren bloot stond. Zeker zal God bij uitzonderlijke moeilijkheden zijn priesters ook uitzonderlijke kracht verlenen, maar het lijkt niet te verantwoorden zich zelf uit eigen wil blijvend in de practische onmogelijkheid te stellen het beste verweermiddel tegen de onvermijdelijke aanvechtingen, een innig gebedsleven, te kunnen aanwenden. De Kerk, als een voorzichtige Moeder, mag haar kinderen, ook haar priesters, - buiten geval van noodzaak - niet in blijvende omstandigheden voortdurend blootstellen aan gevaren, waartegen niet meer de normale, bij iedere priester-candidaat vooronderstelde, soliede deugd maar enkel uitzonderlijke heiligheid op de duur bestand kan blijven. Op dit punt moest de ervaring van de zwakheid van enkelen, Goddank weinig talrijk, in het verleden voor de Kerk een les zijn tot grotere waakzaamheid in de toekomst.

De voornaamste principiële reden echter voor de wijziging van het statuut van de priester-arbeiders schijnt wel de volgende geweest te zijn. Ondanks alle gewenste aanpassingen aan zijn apostolaatsmilieu mag een priester toch nooit als ‘Godgewijde’ zich volledig gaan vereenzelvigen met een bepaalde volksgroep of sociale stand. Steeds zal hij in zekere zin een ‘afgezonderde’ blijven. Ook van de missionaris, die naar het buitenland vertrekt, vraagt de Kerk niet en zou ook niemand aanvaarden, dat hij zich zó zou vereenzelvigen met zijn geadopteerd vaderland dat hij zich niet steeds boven de eng nationale belangen en beperkingen verheven zou houden. Hij moet eerder, ook in dit nieuwe vaderland, de universele liefdewet verkondigen. Verlangt de Kerk dan ook niet uitdrukkelijk, in overeenstemming met de bepalingen van haar canoniek recht, dat priesters in oorlogstijd nooit gedwongen worden actief strijdend aan de ge-

[p. 161]

vechten deel te nemen, maar enkel zullen optreden als aalmoezenier in de zielzorg of zouden te werk worden gesteld bij de verzorging van zieken en gekwetsen? Ook al mag, volgens het algemeen gevoelen, in geval van rechtvaardige oorlog, echte vaderlandsliefde van alle burgers de wapendienst vorderen.

Hoe zou de priester zich dan volledig mogen inzetten voor de klassenstrijd binnen één zelfde volk? Hij moet eerder de verkondiger blijven van de uiteindelijk nagestreefde vrede tussen de verschillende sociale standen en binnen iedere klasse dient hij de gelovigen te wijzen niet enkel op hun rechten maar ook op hun verplichtingen tegenover de gemeenschap. Ook waar de bestrevingen rechtmatig zijn - en zeer speciaal in Frankrijk heeft de hiërarchie meer dan eens zeer klaar stelling genomen voor een verdere ontvoogding van de arbeidersklasse -, is het toch niet de specifieke taak van de priester maar van de leek om op te treden als militant in politieke en syndicale actie.

Over het verloop zelf van de gebeurtenissen kunnen wij kort zijn. Na een bijeenkomst te Parijs op 19 Januari l.l. van alle bisschoppen in wier diocees priester-arbeiders werkzaam waren, werd een verklaring bekend gemaakt met de boven reeds aangegeven verordeningen. Bovendien ontving ieder van de priester-arbeiders een persoonlijk schrijven. Op 3 Februari verscheen in de pers een manifest dat ondertekend was met de namen van 73 priester-arbeiders. Het staat niet vast of deze allen vóór de publicatie hun instemming hadden betuigd met de uiteindelijke reactie. Het stuk was in scherpe bewoordingen opgesteld en protesteerde tegen de genomen beslissing zonder nochtans het woord revolte uit te spreken. Het was een schrijven van de priester-arbeiders aan hun medearbeiders. Dit laatste verklaart wellicht, althans gedeeltelijk, de weinig gepaste en zeker onpriesterlijke toon.

Op 16 Februari vernieuwden 31 priester-arbeiders van Parijs dit protest, hoewel ditmaal in mildere bewoordingen, in een schrijven aan Kardinaal Feltin. In vele vastenbrieven van de Franse bisschoppen komt het probleem ter sprake. Vooral de brief van Kardinaal Feltin is merkwaardig om de onomwonden stellingname, de afdoende beantwoording van de opwerpingen tegen de vernieuwing aangevoerd, het vaderlijk begrip voor de ontreddering van sommigen van zijn priesterarbeiders en de warme toon waarmede hij de gelovigen aanzette voor deze priesters te bidden.

Op 1 Maart moest de beslissing vallen. Van die dag af waren de priesterarbeiders niet langer meer door de Kerk gemandateerd om hun apostolaat volgens de oude vorm voort te zetten.

Nog ontbreken de volledige gegevens. Wel staat vast dat reeds een meerderheid zich aan de getroffen schikkingen onderworpen heeft en heeft afgezien van de in het vervolg niet meer geoorloofde activiteiten. Een zeker gedeelte van hen heeft zich echter, althans voorlopig teruggetrokken uit het arbeidersapostolaat en werkt dus niet verder volgens de nieuwe formule. Dit stond hun trouwens vrij. Enkelen weifelen nog en hebben nog niet de kracht gevonden aan de stem van hun bisschoppen gehoor te geven. Ook tegenover hen heeft de Kerk nog geen canonieke sancties getroffen. Dit deed zij slechts in één geval te Lyon waar een oud-priester-arbeider in de pers publiek bekend had gemaakt dat hij zich niet wilde onderwerpen en zich had laten verkiezen als vertegenwoordiger van de sterk onder communistische invloed staande vakbond van de C.G.T.

Ook nu nog blijft de Kerk een Moeder. Zij wacht en bidt.

[p. 162]

En ondertussen werkt zij verder voor de arbeiders. Zij is er zich zeer wel van bewust dat bij de laatste parlementaire verkiezingen de communistische partij 25.7% van de stemmen behaalde, de hoogste proportie van alle landen aan deze zijde van het IJzeren Gordijn. Zij weet dat volgens een onlangs verschenen statistiek in het diocees Marseille, en daar niet alleen, nog enkel 15% van de bevolking de Zondagsmis bijwoont. Volgens kanunnik Bonnut, coordinator van het apostolaat in de arbeiderswereld, bedraagt het aantal praktiserende arbeiders in Parijs en omgeving ternauwernood 1%.

Maar zij blijft rekenen op de gave krachten van het land.

In een plechtige verklaring op 11 Maart, na de bijeenkomst van de Kardinalen en Aartsbisschoppen, veroordeelt de Franse Hiërarchie de tendentieuze berichtgeving van het tijdschrift La Quinzaine, dat een zeker gehoor vond bij het vooruitstrevende en iet of wat links-georiënteerde deel van de clerus en van de militanten der Katholieke Actie. Maar anderzijds bevestigt zij haar onverzettelijke wil voort te blijven ijveren voor het apostolaat in de arbeiderswereld en haar algehele overeenstemming met de opvattingen van Kardinaal Suhard, de stichter en tot aan zijn dood de bezieler van de ‘Mission de Paris’ en de ‘Mission de France’.

In het laatste nummer van de ‘Lettre aux amis de la Mission de France’ stond een hoofdartikel van de aartsbisschop van Chambéry. Het wettigt de hoop dat binnen afzienbare tijd het seminarie van de Missie, dat reeds 600 priesters vormde, in vernieuwde vorm zal heropend worden.

Kenschetsend is bovendien dat de Petits Frères du Père Foucauld, waarvan ook enkele priesters in de fabriek arbeiden, tot nog toe hun werkzaamheden mochten voortzetten. Zij echter vermijden aan syndicale of politieke actie deel te nemen en vinden de gelegenheid om hun geestelijk leven op geregelde tijden te vernieuwen, omdat ze in communiteitsverband blijven leven.