Streven. Jaargang 6

[p. 171]

Brief uit Parijs

DE gesprekken op straat en in de salons, de sensationele koppen in de kranten en polemieken in weekbladen en andere periodieken over actuele onderwerpen, die de geesten in beroering brengen, houden geen verband met de seizoenen, zoals de journalisten schijnen te menen. Ze zijn ook niet afhankelijk van de belangrijkheid der gebeurtenissen, zoals de geschiedschrijvers gewoonlijk denken. Ze storen zich geenszins aan het seizoen en doen uit de gebeurtenissen een keuze volgens wetten, die wij niet kennen. Parijs gonst en weergalmt telkens weer van de gesprekken en betogen, die over geheel Frankrijk gaan en waaraan iedereen meedoet, zonder dat iemand ooit kan voorzien, wanneer een dergelijke opwinding zal losbreken, of wanneer al dat rumoer weer zal verstommen om plaats te maken voor een andere sensatie.

Niettemin valt er een zekere regelmaat te bespeuren in de opeenvolging van die plotselinge vlagen van belangstelling voor bepaalde gebeurtenissen. Nu eens is het een ideologische kwestie, en dan ziet men Parijs in twee groepen verdeeld: het denkende, intellectuele, redenerende Parijs en het Parijs van het volk, dat op een dergelijke kwestie in het geheel niet reageert, of de ideeën omzet in intuïties of mythen, in sentimentele of hartstochtelijk gepreoccupeerde gevoelens. Dan weer zijn het gebeurtenissen, waar een gevoelige kant aan is, zodat heel Parijs zich er over opwindt, zowel de duizenden intellectuelen, als de millioenen anderen.

Op het ogenblik zitten we midden in zulk een cyclus van overgevoeligheid. In een rusteloos en voortdurend versneld tempo hebben de ‘affaires’ van de laatste tijd de gemoederen van het Parijse publiek in beweging gebracht en dat waren allemaal gebeurtenissen, die op de eerste plaats tot het hart en pas in de tweede instantie tot het hoofd spraken.

Eerst is Parijs zich te buiten gegaan aan een gevoelsorgie naar aanleiding van de priester-arbeiders van wier bestaan tot op dat ogenblik slechts weinigen hadden gehoord. Plotseling heeft de roman van Gilbert Cesbron Les Saints vont en enfer, waarvan de hoofdpersoon een priester-arbeider is, een lawine van getuigenissen-artikelen en reportages doen loskomen. De grote avondbladen gingen zich ermee bemoeien en ineens voelde iedereen - van de concierge tot de leraar - zich geroepen er zijn mening over ten beste te geven. Maar er is geen sprake van, dat al die mensen de moeite namen om werkelijk iets meer over het probleem te weten te komen. Het bleef bij meningen, opvattingen en standpunten. En iedere week gaf een nieuw knaleffect weer voedsel aan de debatten: een nieuwe roman (van Jean Anglade, een tot nu toe onbekend schrijver), berichten over twee films over priester-arbeiders, die in de maak waren, honderd reportages, duizend getuigenissen. De kranten en weekbladen stonden er vol van; op straat en in de Parijse salons waren de priesterarbeiders het gesprek van de dag. Maar zijn we, na dat alles, beter over hen ingelicht? Helaas niet! Het werk van deze priester-arbeiders die altijd hebben gevraagd, geen oordeel over hen uit te spreken zonder heel goed te weten, wat hun eigenlijke taak is en die er allesbehalve op gesteld zijn als romanhelden en filmsterren te fungeren is bij het grote publiek nog steeds onbekend.

Na de sensatie van de priester-arbeiders kwam het geval van Marius Renard, de jonge arbeider die, na een val van een steiger, een nier-operatie moest ondergaan. Hij wordt met spoed geopereerd, de gewonde nier wordt weggenomen om erger te voorkomen en dan ontdekken de dokters, dat hij altijd slechts één nier heeft gehad. Hij is dus ten dode gedoemd. Maar zijn moeder brengt het offer om een van haar nieren te laten wegnemen, die bij haar zoon wordt ingeplant. Zal deze hachelijke poging, om het leven van de jongeman te redden, slagen? Dagen lang schijnt alles goed te gaan. Maar dan sterft Marius Renard. Men zal zich in het buitenland moeilijk kunnen voorstellen, met welk een buitengewone belangstelling en angstige spanning

[p. 172]

heel Frankrijk met dit geval heeft meegeleefd. De menigte verdrong zich letterlijk om van het drama getuige te kunnen zijn en een week lang werd over niets anders gesproken. Er ging als het ware een huivering door de ingewanden van het Franse volk, terwijl het in angstige spanning het verloop volgde van dit drama, dat in een andere tijd waarschijnlijk nooit buiten de eigen, kleine familiekring bekend zou zijn geworden. Onmiddellijk na de dood van de jonge arbeider barstten de opgewonden protesten van alle kanten los. De gehele medische stand werd aangevallen, de nationale gezondheidsdienst werd hevig becritiseerd, iedereen had de mond vol over de arbeidstoestanden en het leek wel of het lot van de gehele wereld op het spel stond.

Nauwelijks was de opwinding over de affaire Marius Bernard wat bedaard of het proces van Oradour bracht de gemoederen heftig in beweging, hoewel slechts weinigen in staat waren zich een gefundeerd oordeel te vormen over deze zeer smartelijke en buitengewoon gecompliceerde aangelegenheid. En onmiddellijk nadat de vonnissen waren geveld en de gevolgen bekend geworden, barstte de zaak Finaly los; het geval van de twee Joodse kinderen, die door de directrice van een katholiek liefdewerk waren aangenomen en die, nadat het gerecht had beslist dat ze, bij ontstentenis van de ouders, aan andere familieleden moesten worden afgestaan, onvindbaar bleken te zijn.

Het behoeft geen betoog, dat de zaak Finaly heel wat minder belangrijk is dan het proces van Oradour. Maar toch heeft die nieuwe ‘affaire’ een dergelijke opwinding veroorzaakt en soortgelijke hartstochten ontketend. Het publiek wil in geen van beide gevallen luisteren naar een rustige uiteenzetting, maar laat zich door gevoelens, die men in een dergelijke hevigheid niet meer mogelijk zou hebben geacht, meeslepen tot massale, collectieve reacties op gebeurtenissen, waaraan het in andere tijden stilzwijgend voorbij zou zijn gegaan.

Zoals het proces van Oradour de Limousin en de Elzas tegen elkaar in het harnas heeft gejaagd, zo dreigt de zaak Finaly het Baskenland van de rest van Frankrijk te isoleren. De bevolking laat zich meeslepen door een stroom van opgewonden gevoelens, waardoor het land op ongehoorde wijze innerlijk wordt verdeeld. Tegenstellingen, die al lang niet meer schenen te bestaan, vertonen zich weer in al hun scherpte en Frankrijk valt weer in provincies uiteen.

Wij staan hier voor een merkwaardig verschijnsel. Aan de ene kant verdwijnt de nationale eensgezindheid plotseling achter de provinciale. Aan de andere kant worden, als gevolg van gemoedsbewegingen naar aanleiding van min of meer ernstige voorvallen, bepaalde kwesties dermate opgeblazen, dat tenslotte alle problemen en gewetensvragen er bij worden betrokken.

Is het mogelijk daarvoor een verklaring te geven en, bijvoorbeeld, een antwoord te geven op de vraag, hoe het kan gebeuren, dat bij een gemengd bericht of een rechtszaak van beperkte omvang terstond allerlei kwesties aan de orde komen, die er niets mee te maken hebben, zodat het geval al spoedig uitdijt tot iets zo geweldigs, dat heel het menselijk bestaan er mee gemoeid schijnt?

Hierbij mag niet worden vergeten, dat er ernstig over wordt geklaagd, dat het Parijse publiek volkomen onverschillig blijft tegenover de grote problemen waarvoor Frankrijk zich geplaatst ziet. Het Franse publiek bekommert zich weinig om belangrijke kwesties als de Kolen- en Staal-Gemeenschap, de verkiezingen, het Europees leger, Indo-China en Noord Afrika. Maar dat zelfde publiek windt zich op over de zaak Finaly, het proces van Oradour en het geval Marius Renard alsof Frankrijks hoogste belangen daarbij op het spel zouden staan. Dit is een toestand, die waarlijk paradoxaal moet heten!

Waarschijnlijk vindt het publiek, dat de problemen, die er werkelijk op aankomen, in al te ingewikkelde en onbegrijpelijke juridische en politieke termen worden gesteld en gaat het daardoor die problemen zien als abstracties, die in het geheel niet tot het gevoel spreken. Het gevolg daarvan is, dat de reële problemen de indruk maken slechts fictieve problemen te zijn, waarbij dan nog komt, dat ze dermate internationaal

[p. 173]

zijn, dat ze buiten het gebied van de belangstelling van alle dag vallen. Bovendien schijnen ze onveranderlijk te zijn. In werkelijkheid hebben deze grote, internationale problemen steeds weer een ander aspect; maar het publiek krijgt er slechts het schijnbaar constante van te zien en wordt daardoor versterkt in zijn mening, dat het alleen maar abstracte kwesties zijn. Wij zien dan ook de kloof tussen politiek en publiek steeds groter worden.

Maar de meningsverschillen, die bij affaires als de zaak Finaly tot uiting komen, worden voor brandende kwesties gehouden. Daar valt het publiek op aan, want daarbij kan het zijn neiging tot sentimentaliteit en tot hartstochtelijk oordelen botvieren, en daar vindt het vergoeding voor alles wat het bij de ideologieën moet missen. In dit licht gezien, zou men het herlevend provincialisme in wezen moeten beschouwen als een afwijzing van het rationalisme.

Het is waar, dat kranten, advocaten en volksvertegenwoordigers een belangrijk aandeel hebben in het opzwepen van die gevoelens, want, al hebben we hier te maken met echte uitingen van de heersende mentaliteit, deze geestesgesteldheid wordt toch ook sterk door publiciteit en propaganda beïnvloed. Het publiek beschouwt al die publicaties en betogen als werkelijkheid; en zo gebeurt het, dat bij zulke affaires de grote massa het roerend eens is met de pers, wat anders slechts zelden het geval is, omdat de pers gewoonlijk de abstracte taal van de politiek spreekt.

Dit alles verklaart, waarom iedere ‘levende’ kwestie, iedere affaire, die rechtstreeks op het gevoel werkt, als een rollende sneeuwbal alle problemen, die er maar kunnen worden bijgehaald, meeneemt op zijn weg. Het publiek heeft immers ál te lang naar ‘levende’ problemen gehongerd. Bij dergelijke ‘affaires’ kan het grote publiek weer denken op de manier, waaraan het gewoon is: het krijgt de indruk dat het van het concrete geval opklimt tot het abstracte en van het bijzondere overgaat naar het algemene. Het politieke leven daarentegen dwingt de massa, die weg in omgekeerde richting te volgen.

Zo doet zich het merkwaardig verschijnsel voor, dat de massa de onechte problemen als echte gaat beschouwen en dat particuliere kwesties worden uitgevochten in reusachtige arena's, waar alle problemen tegelijk in de strijd worden geworpen. En zo spreekt een reëel Frankrijk een fictieve taal en een fictief Frankrijk een reële taal.

Misschien zal de lentezon de geesten verhelderen en kalmeren....

Gabriel Venaissin