Streven. Jaargang 6

[p. 260]

Groenland in de branding
door W. Talloen S.J.

TEN N.O. van Amerika ligt het meer dan 2.182.000 km² grote Groenland. Nu in onze tijden de traditionele opinie van de zee als ideale veiligheidsgordel een definitieve deuk gekregen heeft door de ontwikkeling van het vliegwezen en de luchtmacht staat Groenland in het centrum der belangstelling¹⁾.

Dit grote eiland is een vooruitgeschoven bastion voor de verdediging van N.O. Amerika en vervult dezelfde rol als Alaska voor de westkust der Verenigde Staten. Maar terwijl Alaska tot de Verenigde Staten behoort, is Groenland een Deense bezitting. Deze twee verlaten streken zijn twee vooruitgeschoven posten van uitzonderlijk belang voor Amerika en de westerse beschaving.

Legenden der Eskimos vertellen van zeestraten die Groenland maken niet tot één eiland maar tot een eilandengroep, een archipel. Bewezen is dit niet. Door de laatste expeditie van de Fransman Paul Emile Victor in 1951, die zich onder meer bezig hield met het meten der dikte van de ijskap door middel van geluidspeilingen, werd aangetoond dat op vele plaatsen de ijslaag op rotsen rust die ver onder het zeeniveau liggen. De bevindingen dezer expeditie schijnen de theorie te bevestigen dat de bodem van Groenland in het midden naar beneden is gedrukt onder het gewicht der geweldige ijsmassa (¾ van het eiland is er mee bedekt) en dat de zijkanten naar boven gestuwd zijn tot een bergketen, die inderdaad het eiland op vele plaatsen omgeeft. De orographie van Groenland is dus het gevolg van hetgeen men noemt de isostatische bewegingen. Wanneer men in het midden van een dik en donzig oorkussen een zwaar gewicht plaatst zal men een dergelijk effect kunnen constateren.

De reusachtige ijskap vertoont aan de zeekust op sommige plaatsen de vorm van een groot gletscherfront (in de Melville baai heeft het een lengte van 299 km); op andere plaatsen daalt de gletscher langs fjord-valleien naar de zee af en geeft het ontstaan aan de beruchte ijsbergen, die de Noord Atlantische zeeroute in de zomermaanden onveilig maken. Hier en daar steekt een eenzame rotstop boven de sneeuwvlakte uit, een ‘nunatak’. Sommige zijn zeer hoog en waren reeds in de middeleeuwen dankbare oriëntatiepunten voor de zeevaarders.

De ijskap heeft een zeer grote betekenis! De gebieden van hoge luchtdruk die boven deze ijsmassa gevormd worden beïnvloeden het weer in de Atlantische Oceaan en West Europa. Hier wordt ons weer gedeeltelijk gevormd. Als deze ijskap zou smelten zou het niveau der oceanen enige meters stijgen, hetgeen welkom zou zijn in sommige streken, maar wellicht minder aangename gevolgen zou hebben voor andere landen.

1) Cfr. ‘Om de nieuwe wereldzee’ in Kath. Cult. Tijdschr. Streven - Mei 1950.

[p. 261]

Toch is er in Groenland nog 300.000 km² ijs-vrij land, d.i. ongeveer zeven maal de oppervlakte van Denemarken. Deze ijsvrije gebieden liggen voornamelijk rond Pearyland in het N.W., in het Z.W. (116.000 km²) en in het N.O.

De IJslandse sagas vertellen dat Erik de Rode deze streek Groenland noemde om er bevolking heen te trekken. Het Z.W. draagt deze naam dan ook met recht. Het ijsvrije land is bijzonder aantrekkelijk. Helgroene weilanden en heuvelen met een zeldzame bloemenpracht, met wilgen, dwergberken, elzen, varens, mossen en een grote variëteit van vogels en vlinders, doen liefelijk aan in dit grandiose en wilde decor.

In het Zuiden en Zuidwesten wordt het klimaat getemperd door een warme aftakking van de golfstroom, de Irmingerstroom, die er zich vermengt met de koude Labrador stroom. Van de wisselvalligheden van deze zeestromingen is Groenlands economische en sociale ontwikkeling afhankelijk. Zeer vaak is thans de zuidelijke kust het hele jaar door ijsvrij; want de laatste jaren overweegt de invloed van de warme stroom. De wateren van deze meest bevolkte kust krioelen van kabeljauw, heilbot, zalm en haaisoorten. De bewoners, die vroeger hun levensonderhoud vonden in de jacht op zeerobben (die voedsel, kleding, brandstof en licht gaven), zagen zich genoodzaakt hun activiteit over te schakelen op visvangst en schapenteelt. Zeerobben zijn met het ijs verbonden. Dit laatste is in het Zuiden haast nooit meer te vinden. Een dergelijke verwarming van het klimaat heeft zich wellicht ook voorgedaan rond 983, toen Erik de Rode van IJsland met een blanke bevolking van 400 landverhuizers zich op de kust van Zuid Groenland kwam vestigen. Er ontstond toen een veeteelteconomie gelijkend op die van IJsland en Z.W. Noorwegen. Julianehaab en Godthavn waren de grote centra der streek. Rond 1056 werd dit land zelfs gekerstend. Men telde er 16 kerken, een nonnenklooster en een bisschopszetel. In de XVIe eeuw is echter het grootste deel van deze blanke bevolking verdwenen. De handelsbetrekkingen met het Westen zijn verbroken. De verkoeling van het klimaat heeft ingezet. Koude zeestromingen uit het hoge Noorden voeren ijsmassa's aan en isoleren het land. Eskimos komen uit het Noorden naar het Zuiden afzakken. De lutherse dominee Hans Egede landt er in 1721 om er het lutheranisme te verspreiden. Van de kolonisatie uit de Xe eeuw vindt hij enkel ruïnen.

Was de blanke bevolking met de Eskimos versmolten, of door hen uitgeroeid? Waarschijnlijk hadden de harde levensomstandigheden, ontberingen en ziekten hun reeds klein aantal erg gedund en zijn de overlevenden westwaarts uitgeweken. De Oostkusten van Groenland zijn moeilijker te genaken. Dit ten gevolge van de koude Groenlandstroom. De kust van Scoresby op 70^o N.B. is voor de scheepvaart slechts enkele weken per jaar toegankelijk.

Lange eeuwen berustte het bestuur van Groenland in handen van Denemarken en Noorwegen, die er handelsposten stichtten maar ook de Eskimobevolking beschermden tegen alle vreemd contact en uitbuiting. Deze bevolking, ruim 21.000 zielen tellend, is tot nu toe zeer weinig bestand tegen Europese ziekten. Daarom is nu evenals vroeger een speciale vergunning nodig om in dit land voet aan wal te zetten.

[p. 262]

In 1814 komt Noorwegen onder de Zweedse kroon en gaat Groenland over naar Denemarken. In de XIXe eeuw ontstond de belangstelling voor de Noordpool. Nansen doorkruiste met zijn hondensleden het gehele Groenlandse binnenland. ‘Wij zagen er drie zaken: sneeuw, de zon en ons zelf’, schrijft hij. Peary oefent er zich vooraleer hij de definitieve aanval op de Noordpool waagt, waar hij de eerste vlag zal planten. Mannen als Koch, Rasmussen, Charcot, Wegener en zovele anderen beginnen het binnenland te verkennen. Maar.... een vooruitziend staatssecretaris der Verenigde Staten, William Seward, brengt de gedachte naar voren dat Alaska en Groenland eigenlijk Amerikaanse gebieden behoorden te zijn. Ondanks veel tegenstand lukt het hem de regering te interesseren voor de aankoop van Alaska uit Russische handen in 1867. Voor de aankoop van Groenland schudde men meewarig het hoofd.

Een beslissing van het Internationaal Gerechtshof te den Haag op 5 April 1933 maakte een einde aan enige territoriale geschillen tussen Noorwegen en Denemarken. Groenland behoort toe aan Denemarken; maar voor het gebruik van enkele noordelijke stations werd met Noorwegen een minzame regeling getroffen.

De tweede wereldoorlog sneed Groenland van Denemarken af. De Deense gezant in Washington stichtte de Deens-Amerikaanse Groenland commissie, die Amerika het recht gaf militaire bases aan te leggen, maar hen ook verplichtte de verdediging van Groenland op zich te nemen. Dat dit voor de Amerikanen geen sinecure betekende bleek al aanstonds, want op 12 September 1941 moesten ze reeds een radio-station der Duitsers op Kaap Hold with hope uitroeien. Dit was slechts het begin van de talrijke expedities tegen de vele kleine Duitse stations die zich op het uitgestrekte eiland vestigden. Groenland was van essentieel belang voor de meteorologische gegevens en voor de U-boten die op de lijn Amerika-Mourmansk opereerden.

Gedurende de Amerikaanse bezetting werden er twee grote vliegvelden aangelegd, te Narsarssvak bij Kaap Farwell en te Marsasurk (Julianehaab). Te Itrigtut begon men met de ontginning der Kryoliet-mijnen.

De Deense Rijksdag van Mei 1950 schonk aan Groenland zelfbestuur en aan zijn inwoners dezelfde rechten als aan de Denen. De visindustrie en de schapenteelt neemt er tegenwoordig een grote vlucht. In de winter van 1951 kwamen enige Groenlanders naar Noorwegen om er het gebruik en de teelt van rendieren te bestuderen met het doel deze diersoort naar Groenland over te brengen. De toekomst van het land belooft een aantal mogelijkheden. Er is goud ontdekt, graphiet, uranium, steenkool en vele ertssoorten. Een bescheiden economisch leven brengt activiteit op de Zuidkust van Groenland.... zolang de Irmingerstroom het goedvindt, fluisteren sommigen.

Op 27 April tekenden Denemarken en de Verenigde Staten een accoord voor de wederzijdse verdediging van Groenland zolang het Atlantisch pact blijft gelden. Een punt van dit nieuwe verdedigings-programma is de aanleg van de reusachtige luchtbasis in het Noorden van Groenland te Thule, de noordelijkste stad in de vrije wereld; het

[p. 263]

grootste militaire geheim van de laatste jaren dat nu is onthuld. Volgens sommigen is deze luchtbasis ‘Bluejay’ door de Amerikanen aangekocht en vormt dus een Amerikaans domein. Ze ligt op 1.490 km van de Noordpool, en het dichtst bij de Russische centra. Voor civiele transporten zal ze binnenkort in gebruik worden genomen door de SAS (Scandinavian Airlines System) die de ‘gedemercatoriseerde’ luchtlijn Kopenhagen, Thule, Vancouver, San Francisco zal openen. Deze lijn betekent 15 uren winst op het klassieke traject: Kopenhagen, New-York, San Francisco.

Het heeft een fortuin gekost om deze basis aan te leggen. Vóórdat de werklieden ter plaatse aankwamen had men hun reeds $3.300.000 in lonen uitgekeerd. Ongeschoolde arbeiders trokken op de basis zelf een loon van $300 per week, geschoolde $1.200. Het leven op Thule is uiterst gezond. Geen ziekten, enkel wat arbeidsongevallen. De bloeddruk der nieuwe bewoners is uiterst laag, constateren de dokters en ze voegen er lachend aan toe: wellicht omdat er geen vrouwen in de buurt zijn! Haast alle comfort is er te vinden. De eenzaamheid blijft het grote probleem. De oplossing ervan kost heel wat dollars.

Thule, de strategische luchtbasis, is onmogelijk in te nemen langs zee- en landwegen, en vormt met Alaska de eerste voorpost voor de verdediging van de vrije wereld; tevens is zij als tegenhanger het antwoord van Amerika op de grote luchtbasis die de Sovjets reeds opgericht hadden op Frans-Jozefland.