Streven. Jaargang 6

[p. 125]

De President van de Verenigde Staten
door K. du Bois S.J.

OP 15 December aanstaande zullen uitgelezen kiesmannen (electors) bijeenkomen in de hoofdstad van elk van de Staten der Noord-Amerikaanse Federatie en hun stem uitbrengen om een President - en een Vice-President - der Verenigde Staten aan te wijzen. Op 2 Januari zullen hun stemmen geteld worden door de twee tezamen vergaderde Kamers, de House of Representatives en de Senate. Dan valt de beslissing. Op 20 Januari aanvaardt de gekozen President eindelijk zijn ambt.

En toch werd reeds op 3 November een nieuwe President luidruchtig gehuldigd! Hoe deze ongerijmdheid uitleggen? Door een stipt naleven van de letter der Federale Grondwet en door een schromelijk afwijken van de geest ervan. Een mistoestand die reeds ruim anderhalve eeuw voortduurt. De grondleggers van de Federatie der Verenigde Staten - de grondwettelijke ‘Convention’ die van 25 Mei tot 15 September 1787 te Philadelphia vergaderde - had aan de President een aanzienlijke macht en bevoegdheid toegekend. Daarom wilden zij dat de keus van de President de meeste waarborgen zou bieden, een keus namelijk door enkele uitgelezen persoonlijkheden, aan te wijzen door elke Staat en wel, naar men verwachtte, door de wetgevende Kamers van de Staten, m.a.w. door middel van een dubbele getrapte verkiezing. De tekst van de Grondwet luidt:

De uitvoerende macht zal toevertrouwd worden aan een President der Verenigde Staten van Amerika. De duur van het mandaat van de President zal vier jaar zijn. De President en de Vice-President¹⁾, wiens mandaat van dezelfde duur zal zijn, zullen als volgt gekozen worden:
elke Staat zal, op de wijze door zijn wetgevend lichaam voorgeschreven, een aantal kiesmannen (electors) benoemen, even talrijk als het aantal senatoren en volksvertegenwoordigers in het Congres, waarop hij recht heeft....
De electors zullen in hunne respectievelijke Staten bijeenkomen en schriftelijk hun stem uitbrengen voor een President en voor een Vice-President, waarvan minstens één niet woont in dezelfde Staat als zijzelf. Ze zullen op een afzonderlijk briefje de naam vermelden van de personen die zij tot President en tot Vice-President willen aanstellen. Ze zullen afzonderlijke lijsten opmaken van alle personen die stemmen hebben bekomen voor het Presidentschap en van allen die er bekomen hebben voor het Vice-Presidentschap en van het aantal stemmen door ieder van hen behaald. Ze zullen die lijsten ondertekenen, ze echt verklaren en ze, onder zegel, naar de zetel van het Gouvernement van de Verenigde Staten doorsturen, aan het adres van de Voorzitter van de Senaat. Deze zal, in tegenwoordigheid van Senaat en van Kamer van Volksvertegenwoordigers, de ontvangen omslagen openen en de uitgebrachte stemmen zullen geteld worden. De persoon die voor het Presidentschap het hoogste aantal stemmen behaald heeft, zal de President zijn, indien dat aantal de meerderheid van de benoemde electors vertegenwoordigt.

1) De Vice-President zal de presidentiële macht overnemen bij dood, ontslag, enz. van de President - zoals met Truman geschiedde -. Intussen wordt hem de meer bescheiden taak van het presidentschap van de Senaat toevertrouwd.

[p. 126]

Indien die meerderheid niet bereikt wordt, voorziet de Grondwet daarin door een ingewikkelde procedure. Kort samengevat komt ze hierop neer: de Kamer van Volksvertegenwoordigers kiest tussen de twee candidaten die de meeste stemmen behaalden. Wordt hierbij de volstrekte meerderheid niet bereikt, dan beslist uiteindelijk de Senaat²⁾.

Wat was er feitelijk gebeurd? De eerste drie presidentsverkiezingen geschiedden inderdaad én naar de letter én naar de geest van de grondwet; van af de vierde echter zorgden de partij-instanties voor het aanstellen van gewillige kiesmannen die aangeduid krijgen op welke candidaten zij hun stemmen moeten uitbrengen. Heel vroeg reeds bepaalden de meeste Staten dat de electors niet langer door de parlementen maar rechtstreeks door de gewone kiezers zouden aangewezen worden en wel bij betrekkelijke meerderheid van stemmen en volgens het lijststelsel, zo dat een enkele lijst al zijn electors aangewezen ziet - tegenwoordig wordt dit stelsel in alle Staten toegepast -. De persoonlijkheid der kiesmannen geraakte hierbij zozeer op de achtergrond dat in een 16-tal Staten op het kiesbriefje hun namen niet eens gedrukt staan; ze worden vervangen door de vermelding: ‘De electors die hun stem zullen uitbrengen op X (b.v. Truman)’.

Dit leidde dan tot de toestand die we heden aantreffen: de partij-instanties wijzen in hun Conventie hun candidaat voor het presidentschap (en voor het onder-presidentschap) aan. Die candidaatstelling brengt meestal in de schoot van de Partij heel wat onenigheid mee, zoals het ook tijdens deze zomermaanden het geval was. Is echter de keus van de Partij op een candidaat gevallen, dan wordt deze door de ganse Partij gesteund en de kiespropaganda wordt ingezet, op luidruchtige wijze!

Op de wettelijk vastgestelde dag gaat dan de verkiezing der electors door. Zodra deze verkiezing afgelopen is, worden in elke Staat de stemmen geteld, zodat men heel spoedig weet welke electors gekozen zijn. Daar nu deze, als echte automaten, wis en zeker allen voor hun partijcandidaat zullen stemmen, weet men reeds van dat ogenblik af wie als President zal gekozen worden en.... deze wordt onmiddellijk gehuldigd. Al hetgeen wettelijk nog moet gebeuren vooraleer de President officieel gekozen is geschiedt dan stipt, maar voor de massa geheel onopgemerkt³⁾.

2) De hier aangehaalde tekst is die van het XIIe Amendement van de Federale Grondwet, in 1804 aanvaard. Dit amendement beperkt er zich echter toe de in 1787 bepaalde wijze van stemmen zo te formuleren dat elk misverstand voorkomen wordt, zonder enige essentiële wijziging aan te brengen.

3) Het aantal candidaten is gewoonlijk vrij groot, maar buiten de Democrats en de Republicans, halen zij meestal slechts een klein aantal stemmen en brengen zij het zelden tot het benoemen van electors. In 1948 werden 48.489.217 stemmen uitgebracht op de electors van 11 candidaten voor het Presidentschap. Truman (Democrat) behaalde 24.043.052 stemmen die hem 304 electors bezorgden; Dewey (Republican) 21.896.927 stemmen met 189 electors, Thurmond (States Richts Democrat) 1.168.687 stemmen met 38 electors. De overige candidaten bekwamen geen electors.
Balottering, zoals de Grondwet voorziet, kwam slechts tweemaal voor, in 1800 en in 1824. Men zal opgemerkt hebben dat, in 1948, Truman het niet bracht tot de volstrekte meerderheid van de stemmen der kiezers, wel echter tot die van de electors, m.a.w. tot de meerderheid der stemmen waardoor hij officieel gekozen werd. Balottering behoefde dan ook niet te geschieden.

[p. 127]

Waarom is de Presidentsverkiezing de voornaamste?

Samen met de verkiezing van de President hebben er ook andere plaats: die van de leden van de Kamer van Volksvertegenwoordigers, in sommige Staten die van een Senator, om niet te spreken van de verkiezingen van de ‘Governors’ van de Staten, van hunne wetgevende Kamers, enz. Nochtans trekt vooral de verkiezing van de President aller belangstelling terwijl wij van de overige heel weinig vernemen. Waarom? Men heeft daarvoor verschillende redenen aangehaald. Onder meer werd beweerd dat het bij de verkiezing van de President gaat om één mens, heel het land door bekend. Zonder deze, en andere redenen te willen minimaliseren, schijnt ons evenwel de belangstelling van de kiezers vooral gewekt te worden door de uitgebreide macht van de President; een macht die hem deels door de grondwet uitdrukkelijk wordt toegekend en deels door de gebruiken bevestigd. Die macht, als ook zekere beperkingen er van, die ons verwonderen, kunnen enkel uit de geschiedkundige ontwikkeling van de Verenigde Staten duidelijk begrepen worden.

De nederzettingen aan de Atlantische Oceaan, die later de kern van de Verenigde Staten zullen uitmaken, waren Engels van geest en van mentaliteit⁴⁾, en nauw gehecht aan de Engelse Kroon. Ze hadden alle een charter, hun gegeven door de Kroon van Engeland of door de stichter der kolonie. Dat handvest voorzag voor de meeste in de aanstelling van een Governor, door de Kroon aan te wijzen - in twee kolonies, nl. Rhode Island en Connecticut, werd hij door de bevolking zelf gekozen. Deze bestuurde de kolonie in naam van de Koning. Naast de Governor trof men een wetgevend lichaam aan, bestaande uit twee Kamers waarvan een door de bevolking gekozen. De aangenomen wetten moesten door de Governor in naam van de Koning bekrachtigd worden en het gebeurde meermalen dat die bekrachtiging geweigerd werd. De kolonies beschouwden de Koning - maar niet het Engels Parlement - als het hoogste gezag. Oordeelde men dat de Overheid tot machtsmisbruik was overgegaan, dan wendden de verongelijkten zich rechtstreeks tot de Koning die de zaak bij zijn Privé-Raad aanhangig maakte.

Toen de kolonies tegen het moederland opstonden en zich onafhankelijk verklaarden (1776) verloochenden zij geenszins hun opvatting betreffende de beoefening van het openbaar gezag maar pasten de inrichting er van voor zover nodig, aan de nieuwe toestand aan. Rhode Island en Connecticut behielden zelfs de tekst van hun charter die ze tot hun grondwet maakten, de overige Staten wijzigden slechts weinig

4) Nieuw-Amsterdam - het latere New York - niet te na gesproken, dat door de Nederlanders in 1626 gesticht werd nadat, in 1609 Henry Hudson, in dienst van de Oost-Indische Cie, de rivier naar zijn naam de Hudson genaamd ontdekt had en Nederlanders er de ‘Cie van Nieuw Nederland’ opgericht hadden, die in 1614 door de Staten erkend werd. In 1664 werd dat gebied door Engeland veroverd. - De Presidenten van Buren (1837-1841), Th. Roosevelt (1901-1909) en Fr. D. Roosevelt (1933-1945) waren van Nederlandse stam; Hoover (1929-1933) was van Zwitserse, de overigen waren van Britse afkomst.

[p. 128]

in hun vroegere keur bij het opmaken van hun grondwet⁵⁾. Wat de Governor betreft, bepaalden zij dat hij zou gekozen worden, voor betrekkelijk korte tijd (meestal 2 jaren), en de Staat besturen ongeveer zoals de koloniale Governor het deed. Hieruit volgde o.m. dat hij voor de toepassing der wetten zorgde zonder dat hijzelf of zijn ondergeschikte gezagvoerders in het vervullen van die taak verantwoording verschuldigd waren aan het Parlement ( m.a.w. zonder politieke verantwoordelijkheid). De koloniale Governor weigerde meermalen de wettelijke bepalingen van het Parlement goed te keuren; de Governor van de Staat behield deze bevoegdheid, waarvan hij, tot heden toe, veelvuldig gebruik maakt. De laatste toevlucht tegen onrecht en machtsmisbruik was, onder het koloniaal regiem, de Koning van Engeland en zijn Privé-Raad, de hoogste rechterlijke instantie in Engeland. Toen de band met Londen verbroken werd, ging dezelfde bevoegdheid naar de rechterlijke macht, en met name naar de hoogste gerechtshoven, over: deze spreken recht steunende op de wettelijkheid, dat is niet in de eerste plaats op de wetten maar op de wet van de wetgever: de grondwet. Heeft iemand een wet overtreden die, naar het oordeel van de rechters, tegen de grondwet indruist, dan wordt hij vrijgesproken. Deze vrijspraak raakt rechtstreeks slechts één daad: die van de aangeklaagde. Ze ontzenuwt evenwel feitelijk de dwingende kracht van de wet, én omdat bij nieuwe overtredingen vrijspraken mogen verwacht worden, én vooral omdat het gebruik geldt dat op de naleving van een wettelijke bepaling, die eenmaal door het hoogste gerecht afgekeurd is, niet langer aangedrongen wordt.

De Federatie der Verenigde Staten kreeg haar definitieve vorm pas door de grondwet van 1787, derhalve elf jaar na de bevrijding, die van de 13 kolonies de oorspronkelijke Staten dier federatie maakte. Al deze Staten hadden zichzelf heel spoedig een grondwet gegeven. Geen wonder dat die grondwetten de grondleggers der Federatie inspireerden. Die invloed valt vooral op in de inrichting van de uitvoerende macht. Na lange beraadslagingen, besloot men aan het hoofd van de Federatie een sterk gezag te stellen en dit niet aan een college maar aan één man toe te vertrouwen, die ‘President’ genoemd werd.

Hij zou zijn gezag enkel gedurende een beperkte tijd uitoefenen, deze werd, zoals wij zagen, op vier jaar bepaald. Zijn verkiezing moest geschieden op een wijze die de meeste waarborgen bood. Wij hebben in ons eerste deel aangetoond wat hiervan geworden is: zij geschiedt nu feitelijk zoals die van een Governor van een Staat.

Zijn bestuursmacht en bevoegdheid mogen wij ook met die van een Governor vergelijken. De Grondwet is er zeer kort over:

De uitvoerende macht zal aan een President der Verenigde Staten van Amerika verleend worden.

5) Geschreven keuren waarborgden de rechten der kolonie tegenover het gezag van het moederland. Hieruit volgde heel natuurlijk dat ze, eens onafhankelijk geworden, schriftelijk de macht en de bevoegdheden van hunne gezagvoerders bepaalden. Hieruit volgt dat de onafhankelijk geworden kolonies de eerste Staten waren die zich een grondwet gaven, in de moderne zin van dat woord.

[p. 129]

Vooraleer zijn ambt te bekleden zal hij de volgende eed (of verklaring) afleggen: ‘Ik zweer (beloof) plechtig getrouw het ambt van President van de Verenigde Staten te vervullen en naar best vermogen de grondwet van de Verenigde Staten te handhaven, te beschermen en te verdedigen’....
Hij zal aan de Senaat voorstellen en op diens advies en goedkeuring benoemen: de ambassadeurs en andere diplomaten en de consuls, de rechters van het Hoogste Gerechtshof en alle andere ambtenaren van de Verenigde Staten waarvan de benoeming niet krachtens de Grondwet op een andere wijze moet geschieden....

Deze bepalingen werden steeds getrouw nageleefd. Kwam er enige evolutie, dan ging ze in de richting van een verdere bevestiging en uitbreiding van de macht en vooral van de invloed van de President.

Wie de Grondwet der Verenigde Staten met die der democratische Europese Staten vergelijkt zal onmiddellijk opmerken dat ze niets zegt over de macht, de bevoegdheid en de verantwoordelijkheid van de ministers. Evenals in Europa wordt het Amerikaanse staatshoofd bijgestaan door departementen van bestuur met aan hun hoofd een hogere ambtenaar. Maar deze is verantwoordelijk uitsluitend tegenover de President; de President van zijn kant is voor zijn bestuur geen rekenschap verschuldigd aan het Parlement. Enkel indien hij daarin zwaar misdoet kan hij, door een omslachtige procedure, rechterlijk vervolgd worden. Zulk een vervolging werd nooit tegen een President ingesteld.

Bij benoemingen is de President van de Senaat afhankelijk. Die afhankelijkheid kan soms voor hem hinderlijk zijn. De Senaat maakt evenwel geen gebruik van zijn macht om bij de benoeming van de hoofden der staatsdepartementen in te grijpen en op die manier onrechtstreeks politieke verantwoordelijkheid in te voeren.

De President deelt ook, evenals de Governors der Staten, in de wetgevende macht. De Grondwet bepaalt:

De President zal het Congres bij wijlen inlichten over de toestand van de Unie en zijn aandacht vestigen op de maatregelen die hij nodig of wenselijk acht.
Elk wetsvoorstel door de Kamer van Volksvertegenwoordigers en door de Senaat aanvaard zal, vooraleer kracht van wet te bekomen, aan de President moeten worden voorgelegd. Keurt deze het goed, dan zal hij het ondertekenen. Anders zal hij het, met zijn bezwaren, terugsturen naar de Kamer waar het zijn oorsprong had. Deze zal die bezwaren in extenso in haar dagboek opnemen en aan een nieuw onderzoek onderwerpen. Indien, na dat onderzoek, het wetsvoorstel twee derde van de stemmen der leden van de Kamer behaalt, zal het samen met de bezwaren er tegen geopperd, aan de andere Kamer doorgegeven worden en, indien daar twee derde van de leden het goedkeuren, zal het kracht van wet bekomen.

De Presidenten, en vooral de laatste, hebben van dat zogenaamde ‘presidentieel vetorecht’ veelvuldig gebruik gemaakt⁶⁾. Het is voor hen een machtig wapen, vooral wanneer de meerderheid in een Kamer van een andere partij is dan zij. Het kan echter een gevaarlijk wapen zijn, nl. wanneer de Kamers het veto met twee-derde der stemmen overwinnen, hetgeen wel eens gebeurt: zelfs de partijgenoten van de President schikken zich niet altijd naar zijn wensen!

6) Washington (1789-1797) wendde het slechts 2 maal aan, de op hem volgende Presidenten eveneens zelden: ten hoogste een tiental keren, tot aan Johnson ( 1865-1869) die er 21 maal en Grant (1869-1877) die er 42 maal gebruik van maakten. Hun opvolgers volgden hun voorbeeld en Fr. D. Rooseveld (1933-1945) deed het 371 maal, Truman eindelijk tot einde 1950 126 maal.

[p. 130]

De President kan zijn bevoegdheid te buiten gaan. De Kamers kunnen hem dan noch rechtstreeks treffen, noch onrechtstreeks in de persoon van de hoofden van de staatsdepartementen - zoals in Europa gebeurt - door de ministers tot ontslag te dwingen. Bestaat er geen tegenwicht tegen mogelijk machtsmisbruik? Dit bestaat, zoals er ook in de Staten een bestaat tegen willekeurig optreden van de Governor: de rechterlijke macht kan hier ingrijpen, wanneer ze oordeelt dat óf de uitvoerende macht óf de wetgevende macht tegen de grondwet gehandeld heeft. Dezelfde regels gelden hier voor de Federale rechterlijke macht als voor die der Staten - wij spraken er reeds boven over.

De rechterlijke macht, en in de eerste plaats het Hoger Federaal Gerechtshof, lieten hun macht én tegen de wetgever, én tegen de President niet ongebruikt. Vooral het hevig conflict van het Hoger Gerechtshof met Roosevelt naar aanleiding van de volmacht die hij zich door de Kamers liet toekennen om de New Deal door te voeren, is bekend. De President, die meermalen door het Hoogste Gerechtshof in zijn sociaal streven gedwarsboomd werd, trachtte de macht der rechters te breken maar tevergeefs: de openbare mening verplichtte hem het Hoogste Gerechtshof te ontzien.

* * *

De uitzonderlijke belangstelling van elke Amerikaanse burger voor de presidentiële verkiezing heeft ons bij de luidruchtige kiescampagne van dit jaar, opnieuw verwonderd. Wij hebben getracht in deze bijdrage de reden ervan uiteen te zetten, en tevens aan te tonen hoe de geheel eigenaardige staatkundige instelling van het Noord-Amerikaans Presidentschap enkel uit het verleden der Verenigde Staten kan begrepen worden.