Streven. Jaargang 4

[p. 298]

Godsdienstige kroniek
Recente lectuur voor Intellectuelen
door M. van Caster sj.

EVELYN Waugh stelt in zijn roman 'Brideshaed revisited', geschreven vóór zijn bekering, een niet katholieke jonge intellectueel voor, die in contact komt met een katholieke familie. Over zichzelf bekent die jongeman eerst: 'Godsdienst was volgens mij een liefhebberij, die sommigen interesseerde en anderen onverschillig liet; op zijn best kon men haar voor nogal decoratief aanzien; op zijn slechtst was zij het rijk, waar 'complexen' en 'inhibities' - slagwoorden van de tijd - intolerantie, huichelarij en eenvoudigweg domheid - haar oeroude eigenschappen - heersten. Nooit had iemand me laten vermoeden, dat de vreemde uitingen van die eredienst de uitdrukking waren van een sluitend philosophisch systeem en van strenge historische eisen,' Een vriend zegt hem echter eens: 'Wist je hoe moeilijk het is, katholiek te zijn?' Waarop hij antwoordt: 'Volgt daaruit een groot verschil voor je in je leven?' Vanzelfsprekend en zeer diep geeft de katholiek dan ten antwoord: 'Welzeker, op ieder ogenblik,' Dit blijft voor de nietkatholiek een raadsel. - Later maakt deze een geval mee van een stervende, die na een slecht leven van vele jaren, op het ontvangen van de laatste Sacramenten moet worden voorbereid. Het schijnt hem toe, dat zulk een uitwendige ceremonie bij een halfbewuste man geen zin heeft. Hij tracht dan uit te vissen, 'waarom eigenlijk' de katholieke familieleden er zo op staan, dat een priester bij de stervende zal komen. Uit de gebrekkige antwoorden maakt hij op, dat er een grote kloof bestaat tussen hun katholieke practijk en het duidelijk besef van de diepe zin, die hun practische houding vertolkt.

Deze beide voorbeelden, die een ieder uit eigen ervaring zou kunnen vermeerderen, belichten wel scherp het gemis bij vele katholieke intellectuelen aan een voldoende kennis van hun geloof. De degelijkheid, de juiste inhoud en vooral de heerlijke, harmonische eenheid van het christendom blijven grotendeels verborgen voor talrijke gelovigen, die op profaan gebied een prachtige ontwikkeling meemaken. Verschillende redenen zijn daarvoor aan te geven. De meest voor de hand liggende is het feit, dat men zich te gemakkelijk geheel in beslag laat nemen door de drukte van het dagelijkse leven, zijn zaken, betrekkingen en ontspanning. De godsdienst, en bijzonder de godsdienstkennis, wordt verassepoesterd: de schoonheid ervan verdwijnt onder een verwaarloosd uiterlijk. Men meent ook - en dit is een tweede reden - dat er weinig of geen middelen bestaan, om hier iets aan te veranderen en met name, dat er geen voldoende aangepaste lectuur bestaat, waardoor de leek zijn godsdienstkennis kan bijhouden en ontwikkelen.

[p. 299]

Dat deze laatste reden echter ongegrond is willen wij aantonen door in deze kroniek te wijzen op enkele waardevolle en recente boeken, die voor iedereen toegankelijk zijn en geschikt om de geloofskennis te verdiepen. Wij zullen ze indelen onder de drie volgende hoofden: het katholicisme is geen dode theorie, maar een doorlopende 'gebeurtenis'; - het is geen negatief 'complex', maar een positieve, dynamische en tot volle wasdom opgroeiende levenshouding; - het is geen verzameling van naïviteiten, maar een verantwoorde en organische eenheid in Christus.

Christendom is een doorlopende 'gebeurtenis'

De moderne mens heeft een typische werkelijkheidszin. Hij houdt niet van abstracte beschouwingen met een louter theoretisch karakter, wel van hetgeen werkelijk 'gebeurt'. Het werk van Fr. Sheed: Theology and Sanity, dat in zijn Nederlandse vertaling als titel kreeg: Verantwoord Christendom sluit bij die mentaliteit aan, zonder de gebreken ervan over te nemen. Sheed legt er immers de nadruk op, dat de voornaamste werkelijkheid het leven van God is. Hij illustreert de christelijke grondwaarheden met een nuchtere, zakelijke en soms humoristische verklaring. De grootste verdienste van dit werk ligt in de voorstelling van het Christendom als het grote 'feit', dat van God uitgaat, in Christus tot stand komt en zich in de Kerk, als Christus' Mystiek Lichaam voortzet. Er wordt aangetoond, hoe het 'gezond-denkende' verstand door de eenheid van die grondlijn bevredigd wordt. Sommigen zullen het waarderen, anderen als iets hinderlijks aanvoelen, dat de terminologie van S. zo 'scholastisch' is gebleven. Voor een meer historisch beschrijvende uiteenzetting kan gewezen worden op het wel niet meer zo recente, maar boeiende verhaal van Daniel-Rops: De Geschiedenis van het Uitverkoren Volk, op de samenvatting van P. Lagrange: Het Evangelie van O.H.J.C. - vooral het dramatische laatste hoofdstuk - en op de herderlijke brief van Kard. Suhard: Opbloei of verval van de Kerk. Wie deze geschriften leest, komt geheel onder de indruk van de erkenning, dat ons leven deel uitmaakt van een onontkoombaar historisch gebeuren, en dat het Christendom de zuurdesem is van deze grootse, algemene en persoonlijke werkelijkheid.

Wie de betekenis van deze doorlopende gebeurtenis nog dieper wil begrijpen vindt echt godsdienstige beschouwingen in het vroeger verschenen boek de Heer van Guardini. Voor het leven van de christen in Christus' Mystiek Lichaam bevelen wij bijzonder aan de Dertig Overwegingen over het Christelijk leven door Kan. Leclercq. Zeer bevattelijk en concreet, doch tevens met de passende eerbied en een verheven bewondering voor het verrukkelijk mysterie, wordt in het werkje beschreven, hoe ons bestaan in de beleving van Christus' genade openbloeit.

Christendom is een dynamische levenshouding

De meest waardevolle en intense levenskracht wordt niet gemeten naar uiterlijkheden of zelfverheffing, maar naar de liefde tot God, die

[p. 300]

alleen het leven kan bezielen. De grondslag hiervan wordt helder en uitvoerig behandeld in een ander werk van Kan. Leclercq, dat voor het grootste gedeelte thans in Nederlandse vertaling is verschenen: Proeve ener Katholieke Moraal. I. Grondslagen der Christelijke Levenshouding. In dit werk bezitten wij eindelijk een verhandeling die de z.g. algemene moraal niet neutraal-philosophisch, maar christelijkgodsdienstig voorstelt in een vorm die het meest toegankelijk is voor de intellectuele leek. Men leze en herleze vooral de bladzijden over 'het geloof' en de uiteenzetting over 'de liefde'. Het is een onschatbare aanwinst, eens duidelijk en voor altijd in te zien, dat het Christendom geen laagje vernis is dat de oppervlakte van een banaal al te menselijk bestaan bedekt, maar een fundamentele levenshouding in een bovennatuurlijk licht en met een 'christelijke' stuwing. Dit inzicht is vereist om met vrucht het IIe deel te kunnen lezen: Uit de greep van het ik, handelend over zelfverwezenlijking en zelfverloochening, en het IIIe deel: Samen met God, waarin de rijkdom van het gebedsleven in contemplatie en actie wordt uiteengezet.

Hoe moet onze christelijke levenshouding stelling nemen tegenover zich in talloze andere -ismen onderverdeelt? Het antwoord op deze de hedendaagse stromingen van een ongodsdienstig humanisme, dat vraag vinden wij in een bijzonder rijk en up to date werk van O. Degrijse C.I.C.M.: Christelijk Humanisme. Na een 'Terreinverkenning' van de verschillende idealen, die de moderne humanist aanlokken, komt een nog uitgebreider boekdeel over 'Opbouw'. De dringendste vragen van onze tijd - o.m. de zin van lichaamscultuur, de spiritualiteit van het huwelijk, de techniek, personalisme en sociale mentaliteit, het nationale en de volkengemeenschap, de leek in de Kerk en de huideige richtlijnen van het apostolaat - worden met een verheven, ruime en bovennatuurlijke kijk op onze feitelijke situatie besproken. De directe stijl maakt 't lezen boeiend en de talrijke citaten brengen ons in contact met de meest typische denkers van vandaag. S. zegt zelf, dat hij zijn gedachten niet in een streng systeem heeft willen voorhouden. De behandeling is losser, maar ze opent talrijke interessante vergezichten. Voor de lezer, die een bepaald onderwerp wil opzoeken, ware een zaakregister wel bijzonder nuttig zo niet nodig geweest. Al klinkt het wellicht banaal, toch is het onze oprechte mening, dat dit werk door geen enkele intellectueel ongelezen mag blijven.

Een scherpere en meer systematische studie, die wij bij Degrijse nog missen, omdat zij enige specialisatie veronderstelt, wordt gevonden in een verzamelwerk uitgegeven onder redactie van H.v. Waesberghe, S.J.: De Hoeksteen; Een katholiek getuigenis in actuele levensvragen. Een groep specialisten brengt ons hier geen monographieën die enkel hun collega's zouden interesseren, maar de samenvattende neerslag van hun wetenschap betreffende actuele kwesties, toegankelijk gemaakt voor de gemiddelde intellectueel en gecoördineerd in een algemeen geldende 'christocentrische' levensopvatting. Christus is de Hoeksteen. Hierop fundeerden de medewerkers hun beschouwingen over het leven van 'de priester, de kloosterling, de leek, de echtgenoten en de jeugd' alsook over 'het oecumenisch probleem, de missie

[p. 301]

en de tegenstanders; de arbeiders, het communisme, de cultuur, de philosophie en het humanisme'. Een veelzijdige variatie, zoals men ziet, maar samengebonden door één geest van geloof, hoop en liefde, waarvan Christus de bron is.

Christendom is verantwoorde en organische eenheid in Christus

Voor degenen die uitzien naar een boek, dat de geloofsleer in haar eenheid en in haar fundamenteel verband met de andere levenswaarden samenvat, kan verwezen worden naar de volgende werken.

De welbekende kleine summa van Klug: Het katholieke Geloof - een apologetisch, dogmatisch en kerkhistorisch overzicht - werd opnieuw uitgegeven, bewerkt door enkele Paters Missionarissen van het H. Hart. Wij laten voorlopig buiten beschouwing welke veranderingen van apologetisch standpunt aangebracht zijn, maar wij vestigen er dadelijk de aandacht op met welk een zorg de organische eenheid van het katholiek geloof in het licht werd gesteld. Vele onderdelen werden bijgewerkt - zoals de kwestie van de eerste mensen - maar wat ons vooral verheugt is het verband dat wordt aangetoond van de verschillende elementen van het christendom - b.v. de sacramenten - niet enkel met de verdiensten en instelling van Christus, maar ook met zijn levende Persoon en zijn actuele inwerking. Het encyclopedisch karakter van dit werk maakt het tot een nuttige vraagbaak die men zelden tevergeefs zal raadplegen, al zou hier wellicht van een te veel kunnen gesproken worden.

De organische eenheid van de christelijke leer verschijnt in een eenvoudiger en harmonischer beeld in De Triptiek van het Godsrijk, opgesteld door gedeeltelijk dezelfde groep Paters, die Klug opnieuw uitgaven: Dr N. van Doornik, S. Jelsma en A. van de Lisdonk. Als 'godsdienstig' boek over de godsdienst overtreft dit werk alle bovengenoemde. De leer wordt grondig en toch eenvoudig uiteengezet, steeds in organisch verband met Christus. De voorstellingswijze houdt voortdurend rekening met de psychologische beleving van de godsdienst en ook bijzonder met de verkeerde voorstelling die bij protestanten heerst. Zeer verdienstelijk is de irenische instelling der schrijvers; zij is echter ook oorzaak van een zekere eenzijdigheid of liever van een enigszins aparte belichting, die de katholiek wel niet stoort, maar hem een meer alzijdige belichting laat missen. Dit kleine manco wordt evenwel overvloedig vergoed door de voortreffelijke eigenschappen die men maar zelden in soortgelijke werken in dezelfde mate tezamen aantreft: eenvoud en mooie zegging, diepe peiling en vooral door en door godsdienstige atmosfeer.

Het zij ons toegestaan in dit verband ook op de bedoeling te wijzen van een eigen werk, dat pas van de pers is gekomen: Christus in onze Wereld. Wij hebben gepoogd aan jonge mensen, die na hun middelbare of gymnasiale studies het volle leven intreden, een beknopte maar veelzijdige en organisch in Christus opgebouwde synthese te geven van de grote levenswaarden. Er ligt een uitgesproken systematische structuur in heel dit 'handboek', dat hoofdzakelijk tot de zake-

[p. 302]

lijke formulering van de beginselen beperkt blijft. Wij rekenen op de leraar - voor wie een bijbehorend deel verscheen - om het dynamische, dat in de sobere en scherpe vorm besloten ligt, tot zijn volle ontplooiïng te brengen. Wie dit boek echter voor persoonlijke studie wil gebruiken, vindt in de inhoud van de tekst en in de overvloedige bibliographie, de aanloop tot een persoonlijke synthese van het 'leven in Christus' in onze wereld. Het gaat er om de juiste houding te vinden t.o.v. 'de zin van het leven en de ordening ervan - ziel en lichaam, persoon en gemeenschap, natuur en bovennatuur, goed en kwaad - evenals t.o.v. andere levensopvattingen, zoals heidens hedonisme, heroïsme en existentialisme, Oosterse godsdiensten en protestantisme. Als hoofdpijlers van die houding gelden 'christelijk' geloof, hoop en liefde. - Vooraleer de apologetica in deze kroniek ter sprake komt, vermelden wij nog een boekje, dat veel succes heeft en op een Amerikaanse wijze over de grondwaarheden van het Christendom handelt: n.l. Is het leven zinloos? dat Mgr. Sheen onder de oorspronkelijke titel: Preface to Religion schreef. De organische eenheid is hier ver te zoeken, maar men vindt er zonder moeite over belangrijke levensvragen iets, dat op uiterst levendige, soms sensationele en toch leerzame wijze geschreven is.

In de hedendaagse stroming, die vooral de synthese tot haar recht wil laten komen, wordt de apologetica liefst niet los van de gehele leer beschouwd. De wijziging in de nieuwe uitgave van Klug: Het Katholieke Geloof is in dit opzicht typisch. Vroeger kwam eerst een volledig apologetisch en dogmatisch deel over Gods wezen, dan achtereenvolgens de delen over de schepping en zo verder tot en met de leer over de Kerk. Nu wordt onmiddellijk na de inleiding over God, de kwestie van de Openbaring en speciaal van het gezag der Evangeliën geplaatst. Daaruit volgt rechtstreeks de waarde van de Overlevering in Christus' Kerk. En de geloofsleer wordt verder 'in zijn geheel' door dat gezag gewaarborgd. De Triptiek van het Godsrijk door Van Doornik, e.a. volgt in zijn apologetisch gedeelte ongeveer dezelfde lijn, maar vereenvoudigd in haar uitwerking.

Een tweede verschijnsel waarin de behoefte aan synthese tot uiting komt, is de zorg om de afzonderlijke moeilijkheden niet stuk voor stuk te beantwoorden voordat eerst en vooral de samenhang van een bepaald leerpunt met het geheel van de katholieke leer is belicht. Daarom kan het boek van Sheed, dat geen apart apologetisch gedeelte bevat en met zijn Engelse titel eerder op de logische eenheid wees, in het Nederlands ook best als titel dragen: Verantwoord Christendom.

Evenals de synthese van het onderwerp thans belangrijker wordt geacht, komt ook de synthese van het subject gelukkig meer op de voorgrond. De apologetica richt zich niet meer bijna uitsluitend tot het logisch denkend verstand, - waarbij de gebreken van het rationalisme dikwijls zeer hinderlijk bleken - maar tot de hele mens met zijn feitelijke psychologie en in 't bijzonder met zijn religieuze aanleg. Van individueel standpunt uit is deze psychologische-religieuze aanpassing zeer goed geslaagd bij Parmentier: Waarom geloof ik? In dit handboek wordt ook een degelijk antwoord gegeven op de vraag, die aan

[p. 303]

de apologetica o.i. altijd moest voorafgaan: wat is geloven? Kan. Le-Clercq geeft daarover in zijn Grondslagen der christelijke Levens- houding nog meer uitleg. In het geloof komt een organische eenheid tussen natuurlijk en bovennatuurlijk denken tot stand. Het bovennatuurlijk element blijft altijd het voornaamste. Het vervult feitelijk ook een belangrijke rol in de beweegredenen tot het geloof. In een afzonderlijk hoofdstuk van Christus in onze wereld hebben wij getracht dit nader te bepalen.

Welk een rol de individuele aanleg inzake apologetica speelt, blijkt wel heel duidelijk uit een derde werk door Dr Van Doornik, namelijk Pelgrims naar de Una Sancta. Daarin ziet men, hoe elke weg tot bekering persoonlijk is en de individuele persoon volgens het complex van al zijn eigenschappen wordt aangesproken. De invloed van het religieuze milieu wordt fijn ontleed en in een helder beeld weergegeven door Van de Pol in zijn studie: Het Christelijk Dilemma. Katholieke Kerk en Reformatie. Dit is een echt meesterwerk. Het brengt overduidelijk aan het licht, hoe katholieken, protestanten en anglikanen vanuit een verschillende 'mentaliteit' leven. Het is absoluut onontbeerlijk eerst eerlijk in de mentaliteit van een andersdenkende binnen te treden, om een vruchtbaar gesprek te kunnen voeren. Uit de vergelijking van de mentaliteiten blijkt met nog vollediger klaarheid, hoe de niet-katholieken door een of andere eenzijdigheid gehinderd worden, terwijl het katholicisme de zuivere en harmonische synthese is van alle wezenselementen van het ware godsdienstige leven.

Met dit standaardwerk beëindigen wij voorlopig deze boekenlijst. Wij moesten ons beperken tot enkele waardevolle werken over dogma en apologetica, in het Nederlands geschreven of vertaald.

De lezer zal vanzelf nog denken aan de vele mogelijkheden die de Schriftuurstudie en de heiligenlevens bieden. Van het allerhoogste belang echter voor de intellectuele leek is o.i. het persoonlijk verwerken van een synthese, waarop een flinke verantwoording, een verlicht bewustzijn en een dynamische levenshouding 'in Christus' opgebouwd worden.

Bibliographie.

DANIEL-ROPS, Gewijde geschiedenis. - Het Uitverkoren Volk. - Nelissen, Amsterdam, 1947, 304 pp.

DEGRYSE, Christelijk Humanisme, een levensideaal voor Katholieke intellectuelen. - Romen en Zn., Roermond-Maaseik. I. Terreinverkenning. 1948, 441 pp. II. Opbouw. 1949, 461 pp.

GUARDINI, De Heer. Spectrum, Utrecht-Brussel, 1947, 920 pp.

KLUG, Het Katholieke Geloof. - De Toorts, Heemstede; Goede Pers, Averbode, 1949, 695 pp.

LAGRANGE, Het Evangelie van Jezus Christus. - Fidelitas, Amsterdam, 1935, 716 pp.

Kan. LECLERCQ, 1. Dertig overwegingen over het christelijk leven. - 't Groeit, Antwerpen, 1948, 294 pp. 2. Proeve ener Katholieke moraal. - I. De grondslagen der Katholieke levenshouding. - 1947, 324 pp. II. Uit de greep van het ik. - 1947, 207 pp. III. Samen met God. - 1950, 335 pp. IV. (Nog niet verschenen)

[p. 304]

PARMENTIER. Waarom geloof ik? - 't Groeit, Antwerpen; Nelissen, Bilthoven, 1949, 286 pp.

SHEED, Verantwoord Christendom. - Sheed & Ward, Antwerpen, 1949, 450 pp.

SHEEN, Is het leven zinloos? - Desclèe-de Brouwer, Brugge-Amsterdam, 1948, 275 pp.

Kard. SUHARD, Opbloei of verval van de Kerk. - 't Groeit, Antwerpen, 1948, 87 pp.

VAN CASTER, Christus in onze wereld. - Desclèe-de Brouwer, Brugge-Amsterdam, 1950, 192 pp.

VAN DOORNIK, Pelgrims naar de Una Sancta. - Het Spectrum, Utrecht-Brussel, 1949, 442 pp. (4e druk).

VAN DOORNIK, JELSMA en VAN DE LISDONK, De Triptiek van het Godsrijk. - Spectrum, Utrecht-Brussel, 1950, 452 pp.

VAN WAESBERGHE e.a., De Hoeksteen. Een Katholiek getuigenis in actuele levensvragen. - Romen en Zn., Roermond-Maaseik, 1949, 360 pp.