Streven. Jaargang 4

[p. 200]

Forum

IXe Internationaal Congres voor Geschiedkundige Wetenschappen

Van 28 Augustus tot 3 September 1950 werd te Parijs in de lokalen van de Sorbonne het IXe Internationaal Congres voor Geschiedkundige Wetenschappen gehouden. Meer dan 1350 historici van 37 verschillende landen hadden zich laten inschrijven. Tal van bekende persoonlijkheden op historisch gebied kon men op het Congres ontmoeten; de Belgische historici van naam waren bijna alle aanwezig, de Nederlandse integendeel waren eer schaars vertegenwoordigd.

Bij de openingszitting gaf Prof. Nabholz, de organisator van het vorige congres te Zürich in 1938, de algemene richting onder de historici zeer goed weer, toen hij zei, dat de histoire-bataille en de politieke geschiedenis de tegenstellingen onder de naties al te lang hadden onderstreept, terwijl integendeel de kultuurgeschiedenis juist de elementen van eenheid onder de volkeren deed uitkomen. Ook de Franse Minister van Nationale Opvoeding sprak in die zin: de historici, zo zei hij, hebben de toekomst in handen; indien zij aan de jeugd leren, hoe alle naties tot de groei en de bloei van onze beschaving hebben meegewerkt, zullen zij de grondslagen van een internationale samenwerking hebben gelegd. De boodschap van de heer Jaime Torres Bodet, Directeur-generaal van de Unesco, die het Congres materiële steun verleende, wees er terecht op, dat 'aucune tentative ne peut être valablement faite en vue de resserrer les liens entre les peuples sans une sûre connaissance de leur passé, de leurs traditions et de leur contribution respective au commun héritage de l'humanité'.

Gedurende de hele week vergaderden 's morgens van 9 tot 12 u. tegelijkertijd de zeven verschillende secties: anthropologie en demographie, geschiedenis der geestelijke stromingen (idées et sentiments), economische geschiedenis, sociale geschiedenis, kultuurgeschiedenis, geschiedenis der staatsinstellingen, politieke geschiedenis; zelfs was er een 'hors-section', waarin o.a. over het geschiedkundig werk in Latijns Amerika en over de Slavische wereld werd gehandeld. Bekende historici hadden een rapport gemaakt over een onderdeel van elke sectie: algemeenheden, Oudheid, Middeleeuwen, Moderne en Hedendaagse geschiedenis; deze rapporten waren in boekvorm uitgegeven en tijdig aan elk der deelnemers gestuurd. Aldus kon na een korte inleiding een vruchtbare bespreking van een rapport gehouden worden. Zo b.v. had Prof. Marron van de Sorbonne het rapport gemaakt over de cultuurgeschiedenis in de Oudheid. Hierin wees hij drie-, viermaal een opinie van Prof. Toynbee af en nam hij stelling tegen Prof. Ehrenberg van Londen. Op de zitting echter fungeerde Toynbee als voorzitter en de eerste spreker was Prof. Ehrenberg... Ook Seston, Palanque en Bérard voerden er het woord. Niet altijd kon men de bespreking van een rapport geslaagd noemen: op congressen moet men er nu eenmaal genoegen mee nemen af en toe grandioos zijn tijd te verliezen.

De namiddagen van 2 tot 5 uur waren gewijd aan 'Communications'. Meer dan 250 historici hadden zich aangemeld voor een dergelijke 'mededeling' van 20 à 30 min. Zo functionneerden soms 20 onderafdelingen tegelijkertijd, waarin telkens drie mededelingen werden gedaan, waarop dan een discussie volgde. Terwijl de morgenzittingen dus aan alge-

[p. 201]

mene overzichten waren gewijd, hield men zich na de middag met detail-problemen bezig. Soms gaf dit aanleiding tot levendige discussies. Dit was het geval na een uiteenzetting van Prof. Dhondt over de Staten van Vlaanderen in de Middeleeuwen, waaruit bleek dat hun samenstelling niet overeenkwam met de door de juristen verspreide opvatting over de 'Assemblées d'Etats'. De spreekbeurt van P. Willaert S.J. over 'Les études janséniennes', waarbij nochtans Dr J. Orcibal, bekend om zijn nogal anti-jezuïetische studiën over het Jansenisme, aanwezig was, leidde helaas niet tot een dergelijk debat.

Natuurlijk waren er allerlei extra's aan het Congres verbonden. De maire van Parijs, de heer De Gaulle, ontving op Dinsdag een sterke afvaardiging op het prachtige stadhuis; het Centre Catholique des intellectuels français hield op Woensdag een avondreceptie; de Société de l'histoire de France nodigde ons de Donderdag uit op een receptie in de salons van het Hôtel de Rohan; op Vrijdag werden te 14 uur de congressisten rondgeleid door het Quartier latin, en te 21 uur konden zij de mooi verlichte galerijen van het Louvre-museum bezoeken; alle musea van Parijs waren die week gratis toegankelijk. Tenslotte, op Zondag 3 September, droeg Mgr Henri Chappoulie, bisschop van Angers, te 8.30 u. in de kapel van de Sorbonne een plechtige H. Mis op, waaronder R.P. René d'Ouince, hoofdredacteur van de 'Etudes', een toespraak hield, en te 10 uur werd het Congres met een slotzitting besloten.

Gezien de vele zittingen die tegelijkertijd plaats hadden, is het, zolang het verslagboek van het Congres niet is verschenen, onmogelijk een overzicht te geven van de vele en uiteenlopende werkzaamheden van dit Congres. In dit algemeen kultureel tijdschrift is het ook niet nodig. Wij mogen volstaan met de aandacht te vestigen op enige meer typische kenmerken, en ook op enige leemten van het Congres.

Eerst en vooral moeten wij wijzen op een zeker falen van de katholieke universiteiten. Van de vrije universiteit van Brussel hebben drie professoren en drie docenten een spreekbeurt gehouden, van de rijksuniversiteit van Gent eveneens drie professoren, terwijl van de R.K. Universiteit van Leuven, alleen Prof. Van Houtte een trouwens merkwaardige lezing hield. Noordnederlandse sprekers zijn slechts weinig opgetreden: Prof. Rüter van de universiteit van Leiden, had de eer als rapporteur te fungeren voor de sociale geschiedenis in de Moderne Tijden; van de zes Noordnederlandse historici behoorde geen enkele tot de R.K. Universiteit van Nijmegen. Van de staatsuniversiteit van Rome traden negen professoren op, terwijl de faculteit van kerkgeschiedenis van de Gregoriana, het Pauselijk Archaeologisch Instituut en het Russicum geen sprekers telden. De jonge Joodse universiteit van Jerusalem deed zich flink opmerken: drie professoren en een docent hielden een lezing.

Nu ligt de schuld hiervan niet enkel bij de katholieken. Het viel velen op dat onder de zeven secties met hun reeks rapporten die het hele gebied der geschiedenis moesten bestrijken, er geen enkele gewijd was aan kerkgeschiedenis, godsdienst of religieuze stromingen, tenzij zeer onrechtstreeks. De Commissie voor kerkgeschiedenis heeft op Zaterdag namiddag in een eigen vergadering dan ook eenparig een motie goedgekeurd waarbij een sectie voor godsdienstgeschiedenis op het Xe Internationaal Congres van 1955 werd gevraagd. Deze motie werd in de plenaire slotvergadering van 's Zondags aangenomen. Het Vaticaan blijkt te laat te zijn gewaarschuwd: het had vier afgevaardigden gestuurd, waaronder Mgr L. De Bruyne, een priester van het bisdom Gent, rector van het Pauselijk Archaeologisch Insti-

[p. 202]

tuut; hun aanvraag om spreekbeurten te houden was echter te laat binnengekomen.

In de discussies zijn de geestelijken zeker te weinig opgetreden. Wij herinneren ons een uiterst interessant debat over de religieuze revival in de tweede, derde en vierde eeuw van het Romeinse Keizerrijk; het ging over de invloed van de Oosterse godsdiensten en van het Christendom en over St Augustinus: dat er toen onder de tien à vijftien aanwezige priesters geen specialist was om met kennis van zaken een eigen opinie naar voren te brengen, is nogal beschamend.

Toch moet men uitdrukkelijk aanstippen, dat er nergens blijk werd gegeven van anticlericalisme of welke vijandigheid ook tegen de Katholieke Kerk of tegen de godsdienst in 't algemeen. Vaak was er wel een achteloos voorbijgaan aan of een ignoreren van de godsdienstige waarden, al hebben katholieke historici herhaaldelijk op de religieuze factor de nadruk gelegd. Opvallend is, dat slechts enkele historici de marxistische opvatting van de geschiedenis verdedigden. Tegenover het determinisme van het dialectisch materialisme is er meer dan eens gewezen op de rol van de menselijke vrijheid in de ontwikkeling der geschiedenis.

Zoals men weet is de geschiedenis een wetenschap van de negentiende eeuw. Aanvankelijk hebben de historici zich op de politieke geschiedenis toegelegd: de reden hiervan is vooral, dat politieke feiten met naam en datum gemakkelijk kunnen vastgesteld worden; ook de nationalische stromingen dreven er toe de politieke tegenstellingen, de oorlogen en veldslagen eerst te bestuderen. Met de opkomst van het liberalisme werd de economie een steeds belangrijker factor: een naam als Pirenne illustreert dit voldoende; daarop heeft het socialisme en de Christelijke sociale beweging een sterke impuls aan de sociale geschiedenis gegeven. Zoals Prof. Renouvin zei, gaat nu de volle aandacht naar de economische en de sociale geschiedenis; dezelfde bekende historicus was echter van mening, dat over tien of twintig jaren deze belangrijke sectoren van het geschiedkundig veld tot hun juiste verhoudingen zouden zijn teruggebracht. Het zal niemand verwonderen dat de sociale geschiedenis van liberalen en marxisten zo geweldig van elkaar verschillen: de documentatie waarop zij steunen is meestal van zo subtiele en vlottende aard en ook zo onvolledig, dat er voor een subjectieve voorstelling een al te ruime plaats openblijft.

Alle deelnemers aan het Congres zullen getroffen zijn geweest door het netelige talenprobleem. Als officiële internationale talen golden: Frans, Engels, Duits, Italiaans en Spaans. Italiaans en Spaans werden slechts zelden gesproken. Al was men nog zo hoffelijk voor de enkele Duitse historici, men merkte al heel gauw dat het Duits werd vermeden: dit was in de discussies soms een zware handicap voor de Scandinaviërs, de Duitsers, de Oostenrijkers, tal van Zwitsers en ook van Noord-Nederlanders. Het gebeurde in een morgendebat dat Prof. Ritter van Freiburg im Breisgau een zeer interessante mededeling over de kultuurgeschiedenis voorlas in het Duits, en zich genoopt zag deze nog eens zelf in het Engels te resumeren. Frans werd het meest gesproken - men is niet voor niets in Parijs! - maar ook veel Engels (en Amerikaans!). Het was werkelijk pijnlijk om aan te horen hoe onbeholpen en stotterend beroemde historici zich in een vreemde taal uitdrukten; de sympathieke Prof. Toynbee, die meer dan eens een zitting voorzat, ontsnapte evenmin aan dit euvel, als hij het waagde Frans te spreken. Een dergelijke ondervinding maakt het voor iedereen duidelijk hoe wenselijk het ware één wereldtaal te hebben die allen behoorlijk beheersen.

[p. 203]

Nog een laatste opmerking. Wellicht is er geen wetenschap die met meer recht een Duitse wetenschap kan worden genoemd. Het nazi-regime, de oorlog en het vernielen van de meeste Duitse bibliotheken hebben de Duitse geschiedschrijving sinds vele jaren grotendeels uitgeschakeld: deze leemte viel zeer sterk op. Anderzijds zal het iedereen getroffen hebben hoe de Engelsen en de Amerikanen stilaan op de voorgrond treden; vooral in de economische en de sociale geschiedenis, in de geschiedenis der wetenschappen en in het hanteren der statistieken, doen zij zich steeds meer gelden.

Het besluit van het Congres was wel hetgeen in de openingszitting reeds was gezegd: de geschiedvorsing moet meer en meer gericht worden op hetgeen de volkeren verbindt: de economische en de sociale geschiedenis, de kuituur en de godsdienst, de kunsten en de wetenschappen, terwijl de geschiedenis van de nationale tegenstellingen, van oorlog en veldslagen veel van haar belang heeft verloren. 'Je crois au génie réconciliateur de l'histoire', zei Prof. Labrousse van de Sorbonne. Een kerkhistoricus constateert dan ook met genoegen, dat de kerkgeschiedenis, van haar oorsprong af, internationaal en universeel is geweest, of, om het met een Grieks woord te zeggen: katholiek.

M. DIERICKX S.J.