Streven. Jaargang 4

[p. 7]

De situatie van de Katholieke Kerk in Polen
door Adam M. Macielinski

INDIEN men een rechte lijn trekt van het meest westelijke punt van Europa naar het meest oostelijke en van het uiterste noorden naar het zuidelijkste punt, zou men zien, dat deze twee lijnen elkaar kruisen niet ver van Warschau. Dit geeft in zekere zin het geografische zwaartepunt van Europa aan. Het verklaart tegelijkertijd hoe het Europese evenwicht duurzaam zou moeten worden gevormd - het maakt tevens volkomen duidelijk hoe voorbijgaand de structuur van Europa is, gebaseerd op de besluiten en overeenkomsten van Yalta en Teheran. Het is zelfs mogelijk, dat in het licht van het bovenstaande met nog groter duidelijkheid het tragische aspect belicht wordt van wat genoemd wordt de vereniging van West-Europa (hoe nobel bedoeld ook) - nu immers de grenzen van Azië tot de Elbe genaderd zijn en het Europese continent in twee helften hebben doorgesneden. Binnen het grondgebied van die helft van Europa, welke zich thans achter het IJzeren Gordijn bevindt, was Polen en is Polen nog steeds territoriaal de grootste staat met de meest talrijke bevolking. Onder die staten, die tussen de Finse Golf en de Egeïsche Zee zijn gelegen, is Polen tevens een staat welks lot voor een goed deel het lot bepaalt van de andere staten en volkeren in deze zône; een staat waarop zich sedert eeuwen de aanval concentreerde van al diegenen, die vanuit het westen of vanuit het oosten ernaar streefden het Europese continent te onderwerpen.

In de loop van het millenium, dat thans ten einde loopt, heeft de geschiedenis van Polen zich afgespeeld binnen het gebied, dat ligt tussen de Oder, de Neisse en de Dnjepr en tussen de Golf van Finland en de Carpathen. Polen doet zijn intrede in de geschiedenis van Europa als het de legers van het Germaanse Imperium bestrijdt, die het belagen, en als het al in bezit is van een staats-gebied dat in omvang overeenkomt met het huidige Poolse territoir. Van de dertiende eeuw af strijdt het tegen de Orde der Kruis-ridders, aan wie het in 1410 de gedenkwaardige nederlaag van Grunewald toebrengt. Voorts tegen dezelfde Orde, die later de bases legde van de macht der Pruisen, als eigenlijke scheppers van het Duitse Rijk, zoals dit zich manifesteerde onder Bismarck en onder Hitler. In het oosten

[p. 8]

weerstaat Polen de aanvallen van Azië in de slag bij Lignica in 1241, waardoor het in feite gans Europa voor de invasie der Mongolen behoedt. Het beschermt Europa als 'antemurale christianitatis' tegen de macht der Turken en der Tartaren, die in de loop van 400 jaren in ongeveer 100 invallen Polen verwoestten en plunderden. Het redde Europa opnieuw bij Weenen in 1683 - en nogmaals in 1920 van de bolsjewistische invasie.

Sedert vijf eeuwen strijdt Polen tegen het imperialisme van Moskou; het bezwijkt in de 18-de eeuw voor de verenigde macht van Pruisen en Rusland en verliest de onafhankelijkheid als staat voor een periode van enige generaties. Het houdt echter nimmer op te strijden en valt opnieuw - na slechts 20 jaren van onafhankelijkheid -, verraden en verlaten, in de slavernij der Sovjets. Deze Sovjet-slavernij verspreidt zich dan vanuit Polen over het hele gebied van centraal en oost-Europa - dat afgesloten wordt achter het IJzeren Gordijn.

Polen omhelsde het Katholicisme in 966. Reeds in het jaar 1000 verrijzen de Metropolitaan-zetel van Gnesen en de bisdommen van Krakau (dat sedertdien hoofdstad werd), van Wroclaw, 'sedes regni principalis' en van Kolberg (Kolobrzeg). Vanaf het eerste begin van zijn christelijk bestaan onderneemt Polen het missie-apostolaat en zijn Patroon, St. Adalbert, sterft in 977 als martelaar in de handen der heidense Pruisen, terwijl in 1005 vijf Poolse Camaldolensers een soortgelijk lot ondergaan. In de dertiende eeuw komt St. Hyacinthus op zijn missie-tochten tot Kiew en de Franciscanen dringen door tot binnen Lithauen. In 1387 heeft er een gebeurtenis plaats, die waarlijk uniek is in de geschiedenis: het doopsel van geheel Lithauen door de verdienste van Polen. En 20 jaar later het doopsel van het heidense Samagozie. In 1375 wordt het Latijnse bisdom Leopoli opgericht en in 1388 dat van Wilno. In de mate waarin Polen zich naar het Oosten uitbreidt (en Polen heeft reeds in de 15-de eeuw een grondgebied van 1.115.000 vierkante K.M.) verbreidt zich met de macht van de staat het Katholieke Geloof, de Europese cultuur en beschaving. Binnen zijn oostelijke gebieden ontmoet Polen de oosterse ritus - onderworpen aan de schismatieke Patriarch van Constantinopel. Maar het leeft rustig samen met deze ritus en laat haar volledige vrijheid van ontwikkeling in een geest van volkomen godsdienstige verdraagzaamheid. In 1595/96 gaat Polen dan over tot de z.g. Unie van Brest (Brzesc), de enige doeltreffende vereniging in de geschiedenis van de Kerk van Rome - waardoor de schismatieken van het gehele Poolse grondgebied voor Rome worden gewonnen. Zodoende vond de Grieks-Katholieke Kerk haar oorsprong waarvan de Bisschop van

[p. 9]

Leopoli - in het jaar 1700 - de acte van vereniging met een plechtige eed nog bevestigt. Vanaf 1630 vindt men in Leopoli ook nog het Armeense bisdom, met Rome verenigd - zodat ten slotte Leopoli de enige hoofdstad in Europa wordt van drie Metropolieten van drie verschillende riten.

In de loop van zijn geschiedenis heeft Polen nooit die bloedige godsdiensttwisten gekend, die in de andere delen van Europa zoveel schade aanrichtten - veeleer heeft Polen in de grote disputen en in de loop van een merkwaardig proces van intellectuele inwerking voor altijd en definitief het Katholieke karakter van de natie geconsolideerd. In de 17-de eeuw weerstaat het glansrijk de vloedgolf der protestantse troepen, wier nederlaag in Polen begint met de overwinning der Katholieken onder de muren van het beroemde klooster van Jasna Gora, waar de afbeelding van de Moeder Gods van Csestochowa wordt bewaard, die befaamd is om haar wonderen en sedert eeuwen in Polen hogelijk wordt vereerd. In perioden van groot historisch gevaar richt de gehele natie niet minder vurige gebeden tot O.L. Vrouw van Ostra Brama, aan wie te Wilno ook tal van andersdenkenden hun hulde bewijzen.

De Katholieke Kerk is vanaf het begin van haar werkzaamheid in Polen met onverbreekbare banden verbonden geweest met het lot van de Poolse natie en in de meest critieke en moeilijke tijden was zij Polens beschermster, steun en verdediging. De Aartsbisschop van Gnesen die vanaf de 15-de eeuw de waardigheid bekleedde van Primaat van Polen vervult in perioden van interregnum tevens de waardigheid van 'interrex' - maar oefent ook overigens altijd het oppergezag uit over de zielen van de gehele natie. De strijd om het nationale staatsbestaan identificeert zich in Polen als in geen enkel ander land met de strijd voor het Geloof, voor het Evangelie, voor de Kerk.

Het Katholicisme heeft zozeer natuur en karakter van iedere Pool doordrenkt, dat het tot organisch element van de Poolse nationaliteit is geworden - zodanig zelfs, dat de begrippen 'Pool' en 'Katholiek' vrijwel synoniem geworden zijn. Dit begrepen Polens buren (zowel in het Westen als in het Oosten) dan ook zeer goed en het was daarom bijna vanzelfsprekend, dat Bismarcks bekende 'Kulturkampf' in het bezette Polen vóór alles het Geloof en de Kerk zocht te treffen; en dat de Czaren van Moskou gedurende de gehele 19-de eeuw, toen zij over het onderdrukte Polen heersten, met alle middelen het Geloof en de Kerk vervolgden. Zowel de eerste als de laatsten beoogden op deze wijze de vernietiging van Polen en van het Poolse volk.

[p. 10]

II.

Polen beschikte dus wel over de nodige ervaring van het verleden, toen het in 1939 werd overvallen door Hitlers horden, op weg naar wereld-overwinning onder het teken van het hakenkruis - en toen het uit het oosten in de rug werd getroffen door de bolsjewieken, die de naam van God van deze aarde willen wegwissen en het Geloof in de ziel van de mens willen vernietigen. De brute kracht van de twee bezetters wilde de Poolse natie physiek vernietigen, ieder spoor van Poolse cultuur uitwissen, de Katholieke Kerk in Polen volledig uitroeien, die voor hen de meest gevaarlijke tegenstandster was. De bezetters waren zich wel bewust van de betekenis der Katholieke Kerk in de geschiedenis van Polen en van het grote morele gezag, dat de Kerk in Polen geniet - en ten slotte hoe onmogelijk het was om het Katholieke Geloof uit de ziel der Polen te vernietigen - dat Geloof, dat zozeer één is met het nationale geweten.

Na vijf jaar bezetting, op het moment van Duitslands ineenstorting, gaven de verliezen onder de Poolse geestelijkheid in de afzonderlijke diocesen het volgende beeld:

DIOCEES:	Percentage der verliezen:
Chelmno	47,8
Czestochowa	14,5
Gniezno	48,8
Katowice	8,7
Kielce	3,6
Cracovia	4,4
Leopoli	10,7
Lublin	9,5
Lodz	36,8
Lomza	16,4
Pinsk	25,5
Plock	28,5
Poznan	31,1
Przemysl	5,7
Sandomierz	5,1
Siedlce	8,0
Tarnow	3,7
Warschau	14,4
Wilno	14,4
Wloclawek	49,2

[p. 11]

Deze verliezen waren het gevolg van executies, van sterfgevallen in de gevangenissen en boven al in de concentratie-kampen. Dit werd door de Heilige Vader, Paus Pius XII, herdacht in een redevoering van 2 Juni 1945, toen Hij zeide:

'...op de eerste plaats zowel om het aantal als om de wreedheid van de ondergane behandeling stonden de Poolse priesters. Van 1940 tot 1945 werden in dit kamp (Dachau) opgesloten 2.800 geestelijken en religieuzen van deze natie, onder wie de wijbisschop van Wladislavia, die er aan typhus bezweek. In de afgelopen maand April waren er nog slechts 816 overgebleven; alle anderen waren dood met uitzondering van twee of drie, die naar andere kampen waren overgebracht'.

In de oostelijke provincies van Polen, die eerst door Sovjet-Rusland werden bezet, daarna door Duitsland, om ten slotte in 1944 opnieuw onder bolsjewistische heerschappij te geraken, waren de verliezen het gevolg van de politiek van uitroeiing der beide bezetters - politiek, die volkomen dezelfde methoden gebruikte.

De diocesen Leopoli, Wilno, Pinsk en Luck lagen geheel binnen die gebieden, die wederrechtelijk in de Sovjet-Unie ge-incorporeerd werden en slechts een gedeelte van de geestelijkheid slaagde erin zich in veiligheid te stellen door naar andere diocesen te vluchten; de meesten naar Silezië.

Een totale catastrofe heeft de Grieks-Katholieke Kerk getroffen in de gebieden van oost-Polen, in 'Klein-Polen' - dezelfde Grieks-Katholieke Kerk die bij de Unie van Brest van 1595/96 door Polen voor Rome werd gewonnen. Alle Bisschoppen, met de Aartsbisschop van Leopoli aan het hoofd, werden gedeporteerd; een deel van hen stierf in ballingschap - een groot aantal gelovigen werd gedeporteerd en de anderen werden gedwongen 'terug te keren in de schoot van de Orthodoxe Kerk', die onderworpen is aan het Patriarchaat van Moskou.

De tijdelijke nederlaag van Polen in deze gebieden is dus, juist als bij de andere gelegenheden in Polens geschiedenis, een nederlaag van Rome geworden - want Polen vormde, sedert duizend jaar onveranderd, een schild ter verdediging van Rome.

III

Dit waren de omstandigheden en zo was de ontwikkeling van de werkzaamheid der Katholieke Kerk in Polen op het moment waarop de regering van Warschau werd geïnstalleerd door drie buitenlandse

[p. 12]

ambassadeurs op grond van de besluiten en overeenkomsten van Yalta. De Kerkelijke Hiërarchie was ernstig verzwakt; het land, verwoest en geruïneerd door de oorlog en de bezetting, zag zich voor een schijnbaar onoplosbaar probleem van wederopbouw geplaatst op ieder terrein van het nationale leven. En op de Hiërarchie van de Katholieke Kerk in Polen drukte bovendien nog het moeilijke probleem van de organisatie der Kerkelijke administratie in de westelijke gebieden, welker terugkeer aan Polen letterlijk alle Poolse burgers als billijk en rechtvaardig beschouwen - niet als compensatie voor de tijdelijk verloren gegane oostelijke streken, maar eenvoudig als vergoeding voor de ontzaglijke schade, welke het Duitsland van Hitler gedurende de laatste oorlog aan Polen berokkend heeft. De grote verdienste van dit werk (van organisatie der nieuwe administratie), dat tot op zekere hoogte een apostolisch werk was, dient te worden toegekend aan de overleden Primaat van Polen, Kardinaal Hlond, die op grond van speciale volmachten welke de H. Stoel hem verleende, een apostolische administratie instelde in de westelijke gebieden, waarmee hij voor de Kerk bepaalde streken van Pruisen, die voor het grootste deel protestant waren, terugkreeg. De omstandigheid, dat de mogendheden de verantwoordelijkheid op zich genomen hadden voor het vreedzame overbrengen naar Duitsland van de niet-Poolse bevolking van deze streken, heeft de taak van de Kerkelijke Poolse Hiërarchie enorm verlicht.

Niettemin was de situatie van de Katholieke Kerk in Polen vrijwel onmiddellijk uiterst moeilijk, toen het regiem van Warschau - dat aan Polen was opgedrongen door vreemde mogendheden - als een van zijn eerste daden het Concordaat opzegde, dat in 1925 tussen Polen en de H. Stoel was gesloten. Tegelijkertijd onketenden de communisten een aanval tegen de Kerk, die met alle middelen werd doorgevoerd, aangezien zij, op het voorbeeld van de Czaren, tot iedere prijs een zo gevaarlijke tegenstander wilden verslaan. Doch met hun gevoel voor realiteit moesten de communisten al gauw inzien, dat het niet mogelijk was met een frontale aanval, met beledigingen aan het adres van de H. Stoel en van het Hoofd van de Kerk van Rome, de houding te breken van een natie, die zo door en door Katholiek is als de Poolse natie. Zij wijzigden dus hun tactiek en trachtten de Kerk van binnenuit te verbrokkelen door hun aanval te richten op de zwakke punten tussen geestelijkheid en gelovigen. Zij lieten een klein groepje 'progressieve Katholieken' ageren en vertrouwden aan hen - onder het voorwendsel van katholieke actie - de taak toe verdeeldheid te brengen in het grote en sterke Katholieke kamp.

[p. 13]

Terzelfder tijd werd in versneld tempo de sovjetisering van het gehele leven van het land doorgevoerd. Onder de schijn van democratie werden verkiezingen gehouden in volmaakte Sovjet-stijl, waarbij de communisten een grote meerderheid behaalden; werd de zg. 'kleine Grondwet' goedgekeurd en aangenomen, waardoor in feite in Polen de Opperste Sovjet werd geschapen; werden de gehele industrie en de handel genationaliseerd en werden zelfs de laatste uiterlijke sporen van enige politieke oppositie vernietigd. Er werd een begin gemaakt met de collectivering der landerijen; de school-hervorming werd doorgevoerd om de jeugd te misvormen volgens een tevoren vastgesteld schema; de gehele administratie van de staat werd gereorganiseerd naar Sovjet-model. Kortom: in nauwelijks vijf jaar tijd zijn in Polen veranderingen op ontzaglijke schaal doorgevoerd in alle sectoren van het nationale leven.

Slechts het Katholieke geloof is onveranderd gebleven en het katholicisme heeft een kracht verkregen als nimmer tevoren in de Poolse geschiedenis. De Katholieke Hiërarchie heeft zich in haar bewonderenswaardige activiteit doeltreffend verzet tegen iedere aanslag en tegen alle listen en valstrikken - ofschoon zij zich ervan bewust is dat de situatie van dag tot dag slechter wordt.

De communisten, die aan het bewind zijn, achtten het tegenover de standvastigheid van het Poolse Episcopaat en tegenover de groeiende en steeds hechter wordende trouw van de natie, noodzakelijk om met de Poolse Kerk onderhandelingen te openen, welke zouden moeten leiden tot een zij het ook slechts tijdelijke 'modus vivendi' tussen beide partijen. En zo begonnen de communisten, die Polen administratief besturen, besprekingen - nog in de herfst van 1946 - met de Poolse Kerk, die de natie in morele zin leidt en die in werkelijkheid de macht over de geesten bezit. Maar de communisten hielden zelfs tijdens het verloop dezer onderhandelingen niet op met aanvallen, dreigen, chanteren - waarbij zij hun politiek van terreur steeds meer uitbreidden, terwijl zij tegelijk druk bleven uitoefenen op de 'progressieve Katholieken' opdat deze van binnenuit de houding van geestelijkheid en gelovigen zouden verzwakken door verwarring te stichten in de geesten en gemoederen. In de loop van deze voortgezette onderhandelingen tussen regering en Episcopaat kwam het in Januari 1950 tot de bekende dramatische gebeurtenissen betreffende de organisatie van de 'Caritas' en publiceerde onmiddellijk daarna het Episcopaat een serie documenten inzake de situatie van de Kerk in Polen - welke documenten in April jl. door de Osservatore Romano en de Civilta Cattolica werden overgenomen. In geen enkel ander land van achter

[p. 14]

het IJzeren Gordijn, waar de Kerk-vervolging steeds verder gaat en steeds erger wordt, heeft men tot de regerende communisten zulke harde en moedige woorden durven zeggen als Kardinaal Sapieha, Vorst-Metropoliet van Krakau, en de Primaat van Polen, Aartsbisschop Wyszynski, in de brief welke zij op 16 Februari 1950 richtten tot Boleslao Bierut (die zich de zetel heeft toegeëigend, welke toekomt aan de President van Polen), als zij na een exposé van de dramatische gebeurtenissen in het land, hun acte van beschuldiging besluiten met deze woorden:

'Deze keer draagt onze brief niet het karakter van een protest; het is niet het protest van de vernederde clerus en niet van het belasterde Episcopaat. Deze brief bevat geen verzoeken. Zij is de stem van het geweten van de Poolse Natie, die zich door middel van Ons verheft. En deze stem richt zich tot U, als President van de Republiek, en ziet zich verplicht U, Mijnheer de President, en Uw Regering als de verantwoordelijken te beschouwen voor God en voor de geschiedenis - verantwoordelijken voor de strijd tegen de godsdienst en tegen de Kerk in Polen'.

Mgr Choromanski, secretaris van het Episcopaat, constateerde in een schrijven aan de vertegenwoordiger van de Regering, Wolski, in duidelijke bewoordingen:

'Reeds vanaf het begin is het Episcopaat er zich wel van bewust geweest, dat het er om ging de actie van de Kerk te beperken en Haar haar vrijheden te ontnemen; en men wist zeer goed, dat de decreten slechts moesten dienen om druk uit te oefenen op het Episcopaat en om een permanente dreiging te vormen. De mening van het Episcopaat was juist en men kan onmogelijk aan de wijze van handelen der Regering de oprechte bedoeling toekennen om de betrekkingen tussen Staat en Kerk te normaliseren...'

Tegelijk veroordeelt de Primaat van Polen, Mgr Wyszynski, op niet minder duidelijke wijze de actie en de houding van de 'progressieve Katholieken', als hij constateert:

'...ik wens mijn smart uit te drukken over zekere pers en over degenen, die erachter staan, en die door zich “progressieve Katholieken” te noemen ons verdriet doen om hun gebrek aan Katholiek gevoel en theologische kennis en die thans de ondenkbare houding wensen aan te nemen van leermeesters en gidsen

[p. 15]

van de Bisschoppen. Wij zullen maar al te graag iemand aannemen, die bereid is de verantwoordelijkheid voor de zaken van de Kerk met ons te delen - maar slechts op voorwaarde dat hij dan ook de leer der Kerk kent en de hiërarchische orde erkent. Wij waarschuwen de Poolse Katholieken zich te hoeden voor de verwarring van ideeën, welke deze pers sticht, vooral op zedelijk en sociaal gebied, door verkeerde beoordelingen van het standpunt van de Heilige Vader, zoals men die leest in kranten, die wij niet als Katholiek kunnen beschouwen. En wij moeten U thans waarschuwen tegen hen, die de Bisschoppen zouden willen vervangen in de weldadigheidsbureaux en de liefdadige instellingen van de Kerk, wier eigendom wij moeten verdedigen...'

Dit alles schept een zodanig gespannen situatie dat men vrezen moet dat er elk ogenblik in Polen een godsdienst-oorlog kan ontbranden; en dit nog te meer waar de communisten op tendentieuze manier de toestand verscherpen om over te kunnen gaan tot de openlijke en blinde Kerkvervolging op een nog intensere wijze dan in Bohemen, Slowakije, Hongarije, Roemenië en andere landen die in de macht van het Kremlin vielen.

Inmiddels kwam toen - volmaakt onverwacht voor de publieke wereld-opinie - het bericht van het 'Accoord', ondertekend te Warschau tussen de beide partijen op 14 April 1950.

Over dit accoord schrijft Pater Stanislaw Wawryn, hoofd-redacteur van het bekende tijdschrift van de PP. Jezuieten, 'Przeglad Powszechny', te Warschau:

'...in dit document hebben, men mag wel zeggen voor de eerste keer in de geschiedenis, twee instituten elkaar ontmoet - vertegenwoordigd door de Regering van de Republiek en door het Poolse Episcopaat - die diametraal van elkander verschillen, zowel in de leer en de ideologie, die zij belijden, als in het doel dat zij dienen. Aan de ene zijde een essentieel-religieuze instelling, bovennatuurlijk en universeel, met een spiritualistische opvatting van de wereld, met een absolute en evangelische ethiek, die het definitieve geluk van de mens ziet in het bovenaardse en eeuwige paradijs - en aan de andere zijde een essentieelaardse en atheïstische instelling, met een materialistische opvatting van de wereld, met een ethiek, die betrekkelijk is en onderhevig aan evoluties en die het geluk van de mens ziet in het aardse leven.

[p. 16]

De marxistische revolutie behoort niet tot de zwakke bewegingen, die gemakkelijk voor obstakels wijken; zij behoort veeleer tot die bewegingen, welke in hun actie-methoden alleen maar rekening houden met de reële kracht en met de feiten'.

Verderop constateert de schrijver, dat 'het accoord een feit is geworden van uitzonderlijke betekenis en zonder enig precedent'.

Het Poolse Episcopaat heeft in een 'Communiqué', gepubliceerd op 22 April 1950, op gezaghebbende wijze de gebeurtenis gecommentarieerd:

'...Welke zijn de kwesties, die opgelost werden? De voor de Kerk en voor het Poolse volk meest belangrijke kwestie was dat de staat het godsdienst-onderricht op de scholen zou verzekeren, evenals het nakomen van de godsdienstplichten door de jeugd, de rechten van de Katholieke scholen, die nog over zijn, de geestelijke bijstand in het leger, in de ziekenhuizen en in de gevangenissen. Aan de Katholieke Universiteit van Lublin is het recht verzekerd om de cursussen voort te zetten. Voorts is het recht erkend van de Kerk om haar werken van liefdadigheid uit te oefenen, de catechismus te onderwijzen en tijdschriften en boeken te publiceren. De jongelieden in de seminaries verkrijgen de mogelijkheid hun theologische studies ongehinderd voort te zetten. De orden en religieuze huizen verkrijgen de verzekering, dat zij vrijelijk zullen kunnen werken en het recht op de noodzakelijke materiële middelen om hen op bescheiden wijze in stand te houden...'

Bovendien heeft het Episcopaat met grote nadruk onderstreept, dat 'de verklaring geen Concordaat is en dat vele kwesties uitsluitend aan de H. Stoel blijven voorbehouden' - de H. Stoel, die, zoals de bovengenoemde Pater Wawryn reeds opmerkt, 'heeft ingestemd met het initiatief betreffende besprekingen van het Poolse Episcopaat met de Regering ten einde de onderlinge betrekkingen tussen Kerk en staat op redelijke wijze te regelen... Maar het is duidelijk, dat genoemd accoord niet gesloten is tegen de wens van de H. Stoel en dat de Heilige Vader de vreedzame oplossing van de religieuze betrekkingen in Polen zeer na aan het hart lag'. Voorts verklaart hij (P. Wawryn) nog, dat aan het Episcopaat concessies zijn gevraagd, 'die betrekking hebben op vraagstukken van politiek karakter of daarmede samenhangen' en hij schrijft dan verder:

'...In de loop van de besprekingen, die zich eindeloos voort-

[p. 17]

sleepten, kwamen de vertegenwoordigers van het Episcopaat klaarblijkelijk tot de overtuiging, dat het noodzakelijk was concessies te doen, althans op enige punten, en het eigen traditionele terrein te verlaten - ten einde voor de Kerk de mogelijkheid te verzekeren om werkzaam te zijn (en te kunnen blijven) op godsdienstig en geestelijk gebied. Er was geen andere uitweg: het was nodig verplichtingen op zich te nemen, welke de Kerk in andere omstandigheden graag zou hebben afgewezen...'

En ten slotte schrijft hij nog, dat de Katholieke Kerk in Polen:

'niet in de kaart wilde spelen van hen, die tegen haar samenzweren, die buiten haar staan en haar fel-vijandig gezind zijn en die met genot zouden hebben gezien dat de Kerk geheel in beslag zou worden genomen door een uitputtende, permanente strijd met het marxistische kamp.
Integendeel zij heeft thans al het mogelijke gedaan om aan de gelovigen (verdere) offers te besparen en aan Polen een tragische scheiding. Zij heeft de enige weg gevolgd, welke de voorzichtigheid voorschreef...'

Voor wat betreft de beoordelingen van dit 'Accoord' van buiten de grenzen van Polen, ziehier wat de 'Stem van Polen' van Radio Roma als een der allereersten uitzond:

'Voor hen, die in het buitenland leven, is het gemakkelijk te critiseren en de nadruk te leggen op het volkomen ontbreken van enige geestdrift over dit accoord - maar er bestaat niet de minste twijfel, indien men de omstandigheden van het dagelijkse leven beschouwt waar eenieder in Polen dag in dag uit met Satan te doen krijgt, dat deze overeenkomsten, gezien vanuit een ruime gezichtshoek, het bewijs leveren van de nationale wijsheid van het Poolse Episcopaat, dat onverbreekbaar verbonden is met de gehele Natie, die in dit Episcopaat een veilige geestelijke leidsman ziet. En thans is het wachten op de uitvoering van deze overeenkomst. De gehele wereld kent de communistische moraal inzake gesloten overeenkomsten. De Polen in het bijzonder herinneren zich een lange serie van plechtige verdragen, welke gesloten werden met de Sovjet-Unie, ook nog in het afgelopen decennium, die door deze Sovjet-Unie niet gerespecteerd zijn. Niet de woorden, maar de houding van het regiem van Warschau zal bewijzen hoe dit in werkelijkheid over de gesloten overeenkomst denkt. Op grond van de ervaring

[p. 18]

van het verleden mogen we aannemen dat zeer veel zal afhangen van de onbestendige internationale situatie. De overeenkomsten van Warschau behoeven niet overschat te worden, maar evenmin onderschat. Men dient ze te beschouwen in hetzelfde licht, als waarin in feite het Kremlin ze beschouwt...'

Vanuit een andere gezichtshoek werd het accoord gecommentarieerd door (het tijdschrift) 'Relazioni Internazionali', dat tot op zekere hoogte de officiële spreekbuis is van het Italiaanse Ministerie van Buitenlandse Zaken:

'...Het is duidelijk, dat de situatie in Polen, Tsjecho-Slowakije en Hongarije niet identiek is en het laatste woord behoort aan de H. Stoel. Doch men dient toch ook wel degelijk te bedenken, dat dit niet de eerste keer is, dat het Episcopaat van een Natie tekenen van ongeduld geeft ten aanzien van de politiek van het Vaticaan en voor zich de vrijheid van oordeel opeist betreffende de ware plaatselijke omstandigheden evenals de vrijheid van handelen met de openbare autoriteiten...'

De hele wereld-pers, Katholiek en niet-Katholiek, heeft zich in meerdere of mindere mate beziggehouden met het accoord en met voorspellingen over de consequenties ervan.

De overeenkomst van Warschau is een feit en is thans in de fase van verwezenlijking getreden. Dit betekent geenszins dat de strijd tegen de Kerk in Polen is geëindigd en dat de communisten niet langer de Kerk wensen of trachten te vernietigen. Zeer veelzeggend is ook het feit, dat tezelfdertijd dat het regiem van Warschau overgaat tot de uitvoering van de overeenkomst, de vervolging van de Katholieke Kerk in Bohemen, in Slowakije en in Hongarije evenals in Roemenië in hevigheid toeneemt. In deze landen hebben de communisten het niet nodig geacht onderhandelingen te beginnen of overeenkomsten te sluiten¹⁾. De communisten, die alleen maar rekening houden met de effectieve macht en de feitelijke omstandigheden in een enkel land, gelegen achter het IJzeren Gordijn, waren in Polen gedwongen te onderhandelen - hetgeen overigens niets anders is dan een etappe in hun strijd tegen de godsdienst. En bij de uitvoering van de overeenkomst bedienen zij zich wederom van de groep 'progressieve Katholieken', die reeds vroeger - als Judas - de Kerk tot onvoorwaardelijke capitulatie aan het regiem wilde brengen.

1) Dit werd geschreven in de laatste week van Juni, toen de (nog steeds niet bevestigde!) berichten inzake onderhandelingen tussen Episcopaat en Regering van Hongarije nog niet gepubliceerd waren.

[p. 19]

Polen is thans een van de belegerde bolwerken van het Katholicisme in oost-Europa - zoals het in het verleden de verst vooruitgeschoven voorpost van het Katholiek geloof en van de Europese cultuur vormde. Het Polen van vandaag, het Katholieke Polen, vraagt van de Katholieken, die in de vrije wereld leven, geen materiële hulp; maar het vraagt volledig begrip van datgene wat het heden vertegenwoordigt en wat het altijd heeft vertegenwoordigd. Het verlangt dat men zal begrijpen, dat wat er thans in Polen en in de andere landen achter het IJzeren Gordijn gebeurt, niets anders is dan een fragment van de openlijk verklaarde strijd tegen de Christelijke wereld door het atheïstisch communisme, dat methodisch naar de wereld-heerschappij streeft. En Polen bevindt zich in werkelijkheid, nu evenals in het verleden, in de voorste frontlijn.

Indien de realiteit van het communisme grondiger gekend werd en indien de waarden, vertegenwoordigd door de landen achter het IJzeren Gordijn, minder summier werden bekeken, dan zou misschien het oordeel inzake het 'Accoord' van Warschau, zoals dit geformuleerd is door de gehele wereld-pers, minder oppervlakkig en heel wat redelijker zijn uitgevallen.

Het drama van Europa en van de wereld ontwikkelt zich voor onze ogen - doch wij zien er slechts de fragmenten van. Het is echter hard nodig om het geheel van alle gebeurtenissen tezamen te overzien!