Streven. Jaargang 3

[p. 431]

Brief uit Rome

Claudel's 'Maria-Boodschap' ten Vaticane taboe?

De dagbladen hebben uitvoerig melding gemaakt omtrent het verblijf van de illuustere pelgrim Paul Claudel te Rome. Men weet, dat Claudel bij deze gelegenheid door Z.H. de Paus in audiëntie is ontvangen, dat de H. Vader heeft geluisterd naar de voordracht van gedeelten uit zijn poëzie, de grijze poëet woorden van hoge lof heeft toegesproken, dat het Théatre-Hébertot uit Parijs zijn 'l'Annonce faite à Marie' in het theater 'Eliseo' heeft opgevoerd en tenslotte, dat de dichter-staatsman in ditzelfde gebouw een waarlijk indrukwekkende rede heeft uitgesproken onder de titel 'Un pèlerin de l'Année Sainte'.

Wat men over het algemeen niet weet, is, dat eerst was aangekondigd, dat het mysterie-spel 'l'Annonce faite à Marie' althans gedeeltelijk ten overstaan van de H. Vader zou worden opgevoerd, maar dat dit de planken heeft moeten ruimen voor een keuze uit zijn poëzie en proza. Op zichzelf behoeft dit niet merkwaardig te zijn, de manier echter waarop één en ander werd aangekondigd wekte op zijn minst bevreemding en heeft hevige discussies tengevolge gehad in de daarbij geïnteresseerde kringen.

De gang van zaken nl. was als volgt. De wetenschap, dat gedeelten uit 'l'Annonce faite à Marie' ten overstaan van de H. Vader zouden worden opgevoerd, was sinds enige tijd journalistiek gemeengoed en niemand vermocht hierin iets zó sensationeels te zien, dat het hem voor bestrijding of twijfel vatbaar leek. Op 17 April evenwel deelde communiqué No. 178 van de Vaticaanse persdienst mee, dat, in tegenstelling met de berichten in de kranten, de H. Vader niet zou kunnen deelnemen aan deze voorstelling.

Verder geen woord van commentaar, zodat men niet anders denken kon dan dat de kous hiermee af was en er nu in het geheel niets zou gebeuren, wat aan de mededeling een nogal zuur gezicht gaf. Op 19 April evenwel deelde het communiqué No. 180 van dezelfde persdienst mee, dat de H. Vader zou luisteren naar de voordracht van een keuze uit het proza en de poëzie van Claudel. Thans volgde enig commentaar, zeer sober, dat luidde: 'Wij zijn in staat mede te delen, dat tengevolge van moeilijkheden die zich hebben voorgedaan, de voorstelling van sommige episoden uit 'l'Annonce faite à Marie', die geprojecteerd was voor het einde van deze maand in de Aula della Benedizione, niet zal doorgaan'. De 'Osservatore Romano', het officieuze blad van het Vaticaan, deed er helemaal het zwijgen toe, maar 'Il Quotidiano', het dagblad van de Katholieke Actie, dat inzake Vaticaanse berichten uitermate goed geïnformeerd is en dat zich wat ruimer armslag kan veroorloven, bevatte op 22 April de mededeling, dat de vele werkzaamheden de H. Vader niet toestonden te luisteren naar de voordracht van 'Maria Boodschap' en dat daarom de keuze bepaald was op fragmenten uit proza en poëzie. Het is duidelijk, dat de redactie van deze rechtzetting niet erg gelukkig genoemd kan worden, want waarom Z.H. de Paus wel tijd kon vinden voor het één en niet voor het ander, wordt er niet door verklaard en wanneer men kennis neemt van het programma, dat de artiesten tenslotte toch nog hebben ten beste gegeven, komt de juistheid dezer motivering nog hachelijker te staan.

Geen wonder dus, dat de bewonderaars

[p. 432]

van Claudel in deze gang van zaken aanleiding vonden tot de zo juist genoemde hevige discussies, die veelal tot onderwerp hadden: 'Wanneer is een schrijver katholiek?' of 'Is de Maria-Boodschap een katholiek stuk?', want dat er in dit spel iets moest voorkomen, dat de Vaticaanse autoriteiten onwelgevallig was, was welhaast na het voorafgegane niet meer voor bestrijding vatbaar.

De meest officiële (en op het ogenblik ook meest gangbare) lezing, waarom de voorstelling van Maria Boodschap niet kon doorgaan, schijnt wel te zijn, dat men ten Vaticane geen précédent heeft willen scheppen, omdat de Paus tenslotte al meer dan overladen is met werk en omdat men dan aan anderen niet behoeft te weigeren wat aan Claudel werd toegestaan.

Maar de supposities, die de ronde deden tussen de programma-wijziging en haar uiteindelijke motivering, zijn wel zovele en daaronder zijn er, ook indien ze niet juist mochten zijn, zo interessant, dat wij ze de lezers van 'Streven' niet willen onthouden. Volgens de schrijver Gustavo Mori in het weekblad (niet het dagblad) 'Il Tempo' heeft Claudel reeds in de lente van verleden jaar een brief naar Z.H. de Paus gezonden, waarin hij verlof vroeg zijn mysterie-spel ten overstaan van de H. Vader op te voeren, teneinde de ogen te kunnen sluiten in de zekerheid, dat hij met zijn kunst de Kerk had gediend en dat deze de hoge goedkeuring vond van Haar zichtbaar Opperhoofd. Het antwoord liet niet op zich wachten en gewerd de schrijver doormiddel van het Centraal Comité voor het Heilig Jaar, dat op zich nam de opvoering te verzorgen in het kader van soortgelijke manifestaties.

Wij behoeven hier de wordings-geschiedenis van Claudel's spel niet te herhalen: men weet, dat Claudel het in totaal zeven maal gewijzigd, om niet te zeggen herschreven heeft. Voor deze gelegenheid zou hij het gehele werk nogmaals hebben doorgenomen, waaraan hij drie maanden heeft gewerkt, terwijl de bekende gewezen Generaal der Dominicanen, Monseigneur Gillet, titulair aartsbisschop van Nicea, de 'theologische supervisie' zou hebben uitgeoefend. Dat desondanks de opvoering geen doorgang kon vinden, moet voor de schrijver een even grote desillusie als voor vele zijner bewonderaars een raadsel zijn geweest.

Van de vele supposities, waarom deze uitvoering geen doorgang kon vinden, vermelden wij de volgende, zonder daaraan echter meer waarde te willen toekennen dan dat zij interessant zijn om er kennis van te nemen.

Men zegt dat, zo er al geen theologische ongerechtigheden voorkomen in 'l'Annonce faite à Marie', de tekst toch aanleiding kan geven tot het creëren dier ongerechtigheden. Het mysterie-spel zou het christelijk geheim van de verlossing verduisteren: Violaine, die in haar melaats lichaam alle zonden van haar wereld en haar tijd wil uitboeten, zou hier te zeer verschijnen als een tweede, vrouwelijke Verlosser. Deze bezwaren schijnen ons gezocht. Wanneer wij de originele tekst doornemen (en wij hebben hier voor ons de laatste uitgave, 'achevé d'imprimer le 30 mars 1950'), dan geloven wij niet, dat zelfs de meest rechtzinnige orthodoxie (men excusere het pleonasme!) deze bedenkingen zal delen.

Anderen zoeken de bezwaren in de te grote 'congruentie' van Violaine met de H. Maagd; Violaine immers geeft door haar voorspraak bij God aan het dode kind van haar zuster Mara het leven terug. Dit geschiedt prompt in de Kerstnacht, volgens de laatste versie tijdens de nacht, dat Karel VII door Sinte Jeanne d'Arc naar Reims gevoerd wordt ter kroning. Nadat dit dode kind ten leven is gewekt, vertoont het dezelfde gelaatstrekken en dezelfde kleur der ogen als Violaine en is zodoende weliswaar licha-

[p. 433]

melijk Mara's kind, maar 'geestelijk', symbolisch tevens het kind van Violaine geworden. Dit nu zou sommigen een al te profane benadering voorkomen van het moederschap der Onbevlekte.

En wij moeten toegeven, wanneer men dit zo ziet staan als het hier staat, geresumeerd en tot zijn kortste inhoud teruggebracht, dan schijnen deze bezwaren voor de hand liggend te zijn. Wanneer men echter het stuk leest en vooral wanneer men het ziet spelen, vervluchtigen deze bedenkingen onmiddellijk en totaal, omdat het gebeuren dan is geencadreerd in de sfeer van het mysterie, die de schrijver heeft gewild, in de sfeer vooral waarin Gods genade als tastbaar tot de mensen daalt, waarin Zijn adem hen omspeelt als de wind, die immers waait waarheen hij wil.

Wanneer men dan bovendien nog weet, dat een commissie van Franse theologen de rechtzinnigheid van Claudel's mysterie-spel niet in twijfel heeft getrokken, dan komt ons dat andere bezwaar, als zou de opvoering van het laatste bedrijf (in deze laatste versie wordt de stervende Violaine niet meer door Pierre Craon, haar minnaar, maar door Anne Vercors, haar vader, thuisgebracht) aanleiding geven tot een te amoureuze scène, als niet minder gezocht voor.

De reeds genoemde schrijver uit 'Il Tempo' weet nog te vermelden, dat een groep Curie-leden er Z.H. de Paus aan zou hebben herinnerd, dat de opvoering van 'Maria Boodschap' in strijd zou zijn met een bepaling, uitgevaardigd door het Vicariaat van Rome. Uiteraard laten wij deze bewering voor rekening van de schrijver; feit is, dat er een bepaling bestaat, die de Romeinse priesters verbiedt deel te nemen aan 'gemengde' voorstellingen en dat dezen daarom dan ook geen schouwburgen en bioscoop-voorstellingen mogen bezoeken, tenzij in besloten kring voor priesters. Maar dat er op deze wijze en van deze zijde pressie zou zijn uitgeoefend op de H. Vader, wagen wij te betwijfelen, temeer omdat er uit een vrij jong verleden voorbeelden zijn, waarbij ook vrouwelijke artiesten ten overstaan van de H. Vader gelegenheid kregen haar kunst te demonstreren.

Wanneer dan tenslotte de opvoering van 'l'Annonce faite à Marie' toch niet doorging, wanneer geen van al deze veronderstellingen een voldoende verklaring schijnt te geven?

Zoals wij reeds zeiden, schijnt de meest officiële lezing tenslotte de waarheid toch het meest te benaderen en hebben de vele supposities vnl. dienst gedaan om stof te leveren voor geanimeerde discussies. Het schijnt inderdaad, dat men ten Vaticane deze opvoering thans, tijdens het Heilig Jaar, bij nader inzien heeft willen vermijden, teneinde geen précédent te scheppen, nu er van geheel de wereld artiesten naar Rome komen, die eenzelfde verlangen kenbaar konden maken. Men zal daarbij ook in de eerste plaats gedacht hebben aan de H. Vader, die weliswaar Zichzelf geenszins ontziet, maar waarom op Zijn onmiddellijke omgeving des te meer de plicht rust, dat Hij wordt ontzien. Deze laatste mening wordt tevens gedeeld door de Franse Ambassade bij de H. Stoel, vanwaar men met de meeste beslistheid tegenspreekt, dat de Staats-secretarie ten dezen ongunstig geïntervenieerd zou hebben; integendeel, zo verzekert men daar, het was bijv. juist Monseigneur Montini, die een voorstander was van de toneelopvoering.

Moge één en ander dus ook niet zo sensationeel blijken als de vele geruchten het wilden doen voorkomen, dan moge deze brief toch aanleiding zijn tot een hernieuwde studie van Claudel's oeuvre en speciaal van zijn 'l'Annonce faite à Marie'.

Rome, 24 Mei 1950.

MARTIN BRUYNS.