Streven. Jaargang 3

[p. 164]

Om de Nieuwe Wereldzee
door W. Talloen S.J.

ABRAHAM KUYPER schreef een algemeen bekend boek: 'Om de Oude Wereldzee'. Hij riep voor de geest van zijn lezers het Middellandse Zeegebied op, vroeger brandpunt van intellectueel en geestelijk leven van waar uit de cultuur zich langzamerhand verspreidde. Vandaag zou men zich door deze titel kunnen laten inspireren en schrijven 'Om de Nieuwe Wereldzee'. Ditmaal geen Middellandse Zee met haar trappenlandschap en terras-cultuur met palmen, olijfbomen en citrusvruchten, met haar bijna altoos blauwe hemel, heldere horizonten en paradijsachtig klimaat, maar een noordelijke Middellandse Zee, de Noordelijke IJszee. Geen brandpunt van beschaving, wel van belangstelling voor twee wereldmachten die er rond liggen, Amerika en Rusland, voor twee ideologieën die tegenover elkander staan. De Noordpool en de Noordelijke IJszee die vroeger volledigheidshalve aan de top der kaart vermeld stonden, liggen nu op de moderne kaarten in het midden, in het hart ervan. Wij denken hier aan de door de U.S.A. onder de oorlog verspreide kaartprojectie 'One World one War' (Fortune, Maart 1942), en aan de laatste kaart uitgegeven door de 'National Geographic Magazine' in October 1949, onder de titel 'Top of the World'. Deze kaart groepeert rond de Noordpool de landen die de grootste industriële ontwikkeling hebben, de grootste militaire macht bezitten. Tussen de landen om deze centrale zee, verbindingsweg voor culturele uitwisseling of aanvals-corridor, wordt het lot van onze kleine wereld beslecht. Daarom kan men spreken van een nieuwe wereldzee die leven of dood zal baren, en loont het de moeite na te gaan wat er daar gebeurt in zoverre het althans bekend is.

Hoofdmomenten in de historische ontwikkeling

De belangstelling voor de Poolzee komt voor het eerst aan de dag in de zestiende en zeventiende eeuw. Commerciële belangen zijn de drijfveer. Men denkt langs die weg de noordoostelijke en noordwestelijke doorvaart te vinden, een korte en vrije zeeweg naar China en Japan. Het zoeken naar die doorvaart brengt een grotere bekendheid dezer streken mee en het begin der walvisjacht. In 1720 koloniseert de dominee Hans Egede de westkust van Groenland voor de koning van

[p. 165]

Denemarken. Peter de Groote laat de topographie der kusten van de Noordelijke IJszee vaststellen en Behring ontdekt de Straat, die zijn naam draagt. Van dit ogenblik af begint de wetenschap zich te interesseren voor deze streken. Ross ontdekt in 1818 de magnetische pool, Denemarken publiceert zijn 'Meddelelsen on Grönland, een uitgave van het eerste arctisch Instituut (1878). De Zweed A.E. Nordenskjöld legt de noordoostelijke, Amundsen de noordwestelijke doorvaart vast. De Amerikaan Peary bereikt de Noordpool in 1909. Later worden dan naar het voorbeeld van Denemarken achtereenvolgens de arctische Instituten opgericht van Rusland (1920), Engeland (1926), Noorwegen (1928), Noord-Amerika (1944) en tenslotte Frankrijk in 1947¹⁾.

Na commerciële en wetenschappelijke belangen krijgen strategische hun beurt. Men begint met souvereiniteitsrechten te doen gelden op ontdekte gebieden. In 1907 verkondigt de Amerikaanse senator P. Poirier de sectorentheorie. Een staat die aan de IJszee grenst heeft recht op de gebieden die liggen tussen twee lijnen die uitgaan van de Pool en de verst gelegen punten Oostelijk en Westelijk van zijn territorium raken. Naar deze theorie zou dus tot de U.S.A. een sector van 28°, aan Canada een van 81°, aan Noorwegen een van 21° en aan de U.S.S.R. een van 159° behoren. Noorwegen kwam in de persoon van M.G. Smedal tegen deze theorie op omdat de breedte van een land aan de IJszee geenszins de belangen weerspiegelt die het land in die streken heeft. De Noorse jacht op walvissen en vinpotigen zou met zo'n principe niet gediend zijn. Al is deze sectorentheorie niet op internationaal recht gefundeerd, toch wordt ze nog vaak door Rusland en Canada te hulp geroepen. Met de jaren stijgt de wedijver tussen de mogendheden. Van 1916 tot 1924 twisten En gels en en Russen om het eiland Wrangel; de laatsten winnen de strijd. Als tegenzet doen dan de Amerikanen hun recht gelden op het Herald eiland. In 1919 ontwerpt de Duitser W. Bruns een plan voor een luchtlijn Amsterdam, Kopenhagen, Leningrad, Archangelsk en vandaar een verbinding over de Poolzee tot het eiland Umnak (Aleoeten) met tenslotte S. Francisco of Yokohama als eindpunt. Dit ontwerp bewijst in de ogen van iedereen de waarde van de Noordpoolgebieden. In 1921 laat dan Canada aan Denemarken weten dat het de mogelijke ontdekkingen van Knud Rasmussen ten Noorden van Canada niet zal erkennen en het jaar daarop vestigt het op Ellesmere en Baffinland stations voor politie en douane om te tonen dat het haar domein is.

1) Arktisch instituut van Leningrad (1920); Scott Polar Research Institute of Cambridge (1926 en 1946); Norges Svalbard og Ishavs-Undersokelser (1928); Arctic Institute of North America (1944); Centre Polaire Charcot (1947).

[p. 166]

De U.S.S.R. gaat eenvoudiger te werk. Bij een declaratie van 15 April 1926 heet het dat al de ontdekte of nog te ontdekken landen of eilanden tussen de Pool en Rusland tot de U.S.S.R. behoren indien zij niet op deze datum door Rusland erkend zijn als toebehorend aan een ander land.

In Juli 1929 installeren de Sovjets een radiopost en een geophysisch station op het eiland Hook in de Frans Jozef Archipel onder hevig protest van de Noren die jagen en vissen in deze buurt. Steeds gaat men verder. Land heeft men nooit genoeg. De Russen doen op een gegeven ogenblik zelfs hun souvereiniteitsrecht gelden op het ijs en drijvende pakijs. Heel wat discussies zijn nodig om tot het besluit te komen dat de ijsgordel juridisch niet met land gelijkgesteld kan worden. Nu alles thans vrijwel verdeeld is, blijven beide partijen toch nog met gretige ogen uitzien naar wat aan kleinere landen behoort. Elk eiland is heden van strategisch belang.

Realisaties van Rusland

Rusland heeft het grootste Poolfront en hier werd ook naar de grootste exploitatiemogelijkheid van dit gebied gezocht. In 1920 wordt het arctisch Instituut gevestigd te Leningrad met als hoofd Prof. Samoïlovitch, die in 1928 deel nam aan de expeditie van de 'Krassin' en het leven redde van de manschappen der Nobile-expeditie. Het onmetelijke en onuitputtelijke noordelijk Siberië heeft als enige natuurlijke verkeers- en uitgangsweg zijn rivieren. De transsiberische spoorweg ligt te ver naar het Zuiden om het transport van zware grondstoffen, hout, graan, mineralen en pelzen economisch rendabel te maken. Deze gebieden kunnen enkel renderen indien zij regelmatig door vrachtschepen aangedaan worden. Het arctisch Instituut gaat dus vanaf 1922 aanstonds over tot het ontwerpen van de noordelijke commerciële route, de Komseverpout. Met behulp van ijsbrekers en vooral van vliegtuigen, observatieposten bij uitstek, die in zeer korte tijd een overzicht hebben over 1000 vierkante kilometer ijs en open vaargeulen, gelukt het de route tot stand te brengen. De eerste doorvaart zonder overwintering komt aldus op rekening van Prof. O. Schmidt die in 1932 met de 'Sibiriakov' de noordelijke doorvaart forceerde in één maand tijd. Het jaar daarop blijft de 'Tsjeljoeskin' ten noorden van de Behringstraat in het ijs steken en wordt platgedrukt. De opvarenden die op het pakijs een goed heenkomen gezocht hadden werden door vliegtuigen gered. In 1934 gelukt het Litke de doorvaart weer tot stand

[p. 167]

te brengen en in 1935 wordt de noordelijke zeeroute 'Glavsevmorpout' of G.S.M.P. plechtig ingehuldigd. De regelmatige verbinding Moermansk - Wladiwostok zonder overwintering is tot stand gebracht. Materiaal voor technische uitrusting, levensmiddelen, afgewerkte producten worden uitgeladen, hout, pelzen, mineralen ingeladen. De zeeroute is verdeeld in vier sectoren: Moermansk - Dickson-eiland, Dickson-eiland - Bulun (Lena), Bulun - Soekharnoïe (Kolyma), Soekharnoïe - Anadyr. De moeilijkste sector is gelegen tussen Taymir en de eilanden van Nieuw Siberië. De voornaamste havens na Moermansk (120.000 inwoners) en Archangelsk zijn Igarka (14.000 inwoners) op 725 km van de zee gelegen, modern uitgerust voor het snel laden en lossen, Port Dickson (67° 30´), Novyi Port (Ob), een groot bunkerstation, Bulan (Lena) en Nyni Kolymsk (Kolyma). Al deze havens zijn ijsvrij van half Juni tot October. Een vloot van veertien 'ijsbrekers' met zeer moderne schepen als de 'Stalin', de 'Viatchislav', de 'Molotov' en een veertigtal vrachtschepen doen er dienst. 350 observatiestations op het land staan hun ten dienste met hun rapporten over weersgesteldheid en toestand van het pakijs. Radiostations, radiobakens, vuurtorens, automatisch registrerende en uitzendende meteorologische stations loodsen de schepen die in convooi varen geëscorteerd door ijsbrekers en vliegtuigen. De weg is elke zomer open en wordt dan bevaren.

De studie van de stromingen en van het drijvende pakijs waren eveneens van groot belang voor het verzekeren van deze vaart. Om gegevens hieromtrent te verkrijgen installeerden zich Papanine, Krenkel, Shirskov en Fedorov in een bunker met isolerende wanden in de nabijheid van de Pool. Van 20 tot 31 Mei 1937 deponeren vliegtuigen twintig ton materiaal en 35 man bedienend personeel. Op 31 Mei vertrekken er 31 en blijven er vier achter. Gedurende acht maanden laten zij zich meedrijven en signaleren elke dag aan Prof. O. Schmidt, de directeur der noordelijke route, het resultaat hunner observaties aangaande het weer, de stromingen, het poolmagnetisme. Op 31 Januari 1938, op een afstand van 400 km van Groenland veroorzaakt een sneeuwstorm een groot verlies aan materiaal. Zij moeten om hulp vragen en worden op 19 Februari, na 284 dagen in het Noorden doorgebracht en 2500 km rondgezwalkt te hebben, door vliegtuigen opgepikt en thuis gebracht. Het spreekt vanzelf dat deze experimenten op nautisch gebied niet op zichzelf stonden, maar gepaard gingen met de vestiging van landbouw, de verkenning en ontginning der noordelijke gewesten, de ontwikkeling der inlandse bevolking, kortom het leggen van de grondslag voor deze noordelijke route van 7000 km.

[p. *63]

[p. 170]

Landbouw in de Poolstreken

Men moest er naar streven de mensen die in het hoge Noorden woonden onafhankelijk te maken van een te grote import uit het binnenland. Het hoofdkenmerk van de toendra, het gemis aan plantengroei, is aan ieder bekend. De grond blijft er tot zekere diepte bevroren, jaar in jaar uit. Mossen en zeer klein houtachtig struikgewas zijn het enige wat men er vindt. Hier over landbouw spreken schijnt iets tegenstrijdigs. Door selectie en kruising van zaden uit Siberië, Canada, Thibet, door vernalisatie der zaden heeft men het zover gebracht, dat er op vele plaatsen in het Noorden reeds van landbouw kan gesproken worden. Dank zij het ononderbroken daglicht van de poolzomer ontkiemen en ontwikkelen zich de speciale zaden veel sneller dan op onze breedten. Thans kweekt men er voedselgewassen voor mens en dier: kool, rapen, uien, voedergewassen en sommige graansoorten. De gewassen nemen buitengewone afmetingen aan, hetgeen wel te verklaren is door het voortdurende licht. Maar al zijn ze groter dan onze landbouwproducten, wat de smaak betreft halen ze het er niet bij. In electrisch verlichte en verwarmde broeikassen groeien groenten en aardbeien. Windmolens leveren warmte en licht; noorderstormen doen groenten groeien. Bijzonder ontwikkeld is deze poollandbouw op het schiereiland Kola in het proefstation Khibini. J.G. Eichfeld was er de grote baanbreker. Bij het Imandra-meer liet hij de toendra draineren en bewerken. De apatieten, basis voor de fabricage van kunstmeststoffen die ter plaatse te vinden zijn, geven de grondstof voor de bemesting. Landbouwkundigen als Mitchourine en Lissenko zetten zijn werk voort. Het graan dat men te voren nooit kon winnen op een hogere breedtegraad dan 63°, kan men nu, dank zij selectie en vernalisatie, oogsten op 67° 50'. Voedergewassen maken veeteelt mogelijk. Het vee is hier het rendier. Men telt er 2.500.000 stuks, % van de wereldstapel. Zij zwierven in deze streken vroeger in kudden rond en hun aantal werd regelmatig door ziekten en honger gedund. Nu leggen sovkhozen zich toe op de kweek van voedergewassen voor rendieren om zo de schommelingen in getalsterkte tegen te gaan. De grootste rijkdom van het Noorden, de jacht op pelsdieren, zilvervos, sabelmarter, siberische eekhoorn, otter, marter, wordt niet vergeten. Naar het voorbeeld van Canada werden fokstations opgericht. De grote visrijkdom van zee en rivieren wordt niet over het hoofd gezien. De visserij werkt zelfs voor de export en de voedselvoorziening van het binnenland. Alles wordt ingelegd in zout en in de zomermaanden geëxporteerd. Zo krijgt het gevreesde Poollandschap een ander uitzicht en wordt de onmenselijk-

[p. 171]

heid ervan enigszins getemperd. Het zou de moeite lonen in dit verband de reisverhalen van vroeger eens open te slaan om zich te herinneren hoe sommige expedities hier omkwamen door honger en scheurbuik, bijvoorbeeld die van Lelong in 1879.

De bodem

Men heeft zich de vraag gesteld of de bodem niets zou kunnen bijdragen om de levensomstandigheden te verlichten. Dit onderzoek is echter op verre na niet beëindigd. Eindeloos blijven de afstanden en moeilijk de verbindingen. Reeds werden de volgende delfstoffen ontgonnen en ter plaatse gebruikt; steenkolen in de buurt van Vorkuta, Norilsk, in het bekken der Khatanga en aan de Lena-monding; petroleum in likhta, Oust Port en in het Taymir schiereiland; radium in Ukhta. Goud, grafiet, tin, lood, koper en steenzout zijn de voornaamste reeds ontgonnen delfstoffen die bijdragen tot de ontwikkeling.

Transport

Het zwakste punt in de Russische economie is de afstand. Dit geldt voor geheel Rusland maar vooral voor het hoge Noorden. Regelmatig functionnerende transportlijnen zijn de conditio sine qua non voor elke ontwikkeling. Het primitieve verkeersmiddel, de hondenslee wordt nog veel gebruikt in de winter. Een span van 12 honden legt 250 km af in 15 uren met een vracht van 500 kg. Tractoren met rupsbanden zijn sinds 1934 in gebruik. Maar het vliegtuig vindt er zijn dankbaarste taak. Op 55° N.B. loopt de grote luchtverbinding Leningrad, Moskou, Kazan, Omsk, Novosibirsk, Krasnoiarsk, Irkoutsk, Jakoutsk, Anadyr. Van uit deze hoofdlijn lopen vertakkingen naar het Noorden. Langs de kust op 70° N.B., soms zelfs boven 75° N.B., is een lijn aangelegd die de voornaamste poolstations verbindt en dient voor de aanvoer van technisch personeel en kostbare goederen. Deze vliegdienst ziet zich echter voor grote problemen gesteld: start- en landingsmoeilijkheden, ijsafzetting, sneeuwstormen, kompas-deviaties, gebrek aan radiopeilstations, opslagplaatsen en reparatie-inrichtingen, enz.

Bevolking

De inlandse bevolking, die ter plaatse woont komt langzamerhand tot enige ontwikkeling en kan zo voor sommige werkzaamheden en observatie-stations gebruikt worden. Scholen, bibliotheken, centra voor

[p. 172]

medische hulp werden opgericht. Het grootste deel echter van de arbeiders bestaat uit bannelingen en gedeporteerden. Globaal gezien kan hetgeen bereikt werd in deze onmetelijke ruimte als te verwaarlozen worden beschouwd. Doch zeker is, dat het getuigt van het belang dezer Noordelijke IJszee.

Amerika en Canada

Wat aan Russische zijde tot stand werd gebracht heeft zijn tegenhanger aan Amerikaanse en Canadese zijde, op één uitzondering na: een doorlopende noordelijke zeeweg is niet bereikt²⁾. Gold vroeger het bereiken van de Pool als een heldendaad voor eeuwig in de geschiedenis geboekstaafd, nu is deze prestatie haast iets alledaags geworden. Binnen de tijd van een jaar vloog een Amerikaans eskader, in de noordelijke streken gevestigd, honderd maal over de Pool en geen dag gaat voorbij zonder trainingsvlucht binnen de arctische poolcirkel. De grote basis voor landvliegtuigen is Lady Air Force in Fairbanks, voor watervliegtuigen Anchorage, een moderne Amerikaanse stad in dambord-patroon met alle Amerikaans comfort in miniatuur. Doch hoevele andere luchtbases zijn er niet, die niet officieel bekend staan. Voor de vierde maal zal dit jaar de U.S. Air Force's Arctic Indoctrination School te Nome officieren en manschappen trainen en vertrouwd maken met al de problemen van het Noorden. Niet enkel vraagstukken van navigatie maar ook bestaansproblemen: hoe een huis te bouwen in het ijs, hoe zeehonden te doden en voor consumptie klaar te maken, hoe vuur te ontsteken, hondensleden te hanteren, te seinen op grote afstand met primitieve middelen, enz. Benevens deze trainingsschool zijn er nog 150 meteorologische stations die observaties doen omtrent alle weersverschijnselen, aardmagnetisme en kosmische stralingen. Dit niet alleen voor het lucht- en landverkeer in die streken maar ook ten dienste van de regelmatige luchtvaartlijnen over de Atlantische Oceaan en van de meteorologische instituten in de U.S.A. De koude luchtmassa's die van de Pool afzakken, beïnvloeden immers grotendeels het weer in onze streken. De noordelijkste weerstations zijn Resolute Bay (Cornwallis Eil.), Isachsen (Ellef Ring. Eil.), Eureka Sound en Mould Bay (Patrick Eil.). Boven 75° N.B. bedienen Amerikanen en Canadezen samen deze posten en nemen de verdediging dezer streken waar.

2) Volledigheidshalve moet op het volgende gewezen worden: Fort Ross in de Boothia golf dient als stapel- en overladingsplaats voor het Noorden. Cargos varen respectievelijk van uit Aklavik (Mackenzie baai) en Montreal naar Fort Ross, ontladen en laden er en keren dan naar hun eigen basis terug.

[p. 173]

Alleen vrijwilligers worden gevraagd en men kan er voldoende krijgen. Regelmatig worden grote militaire manoeuvres gehouden om manschappen en materiaal te testen. De laatste expedities waren de 'Eskimo'-, 'Polar Bear'-, 'Lemming'- en 'Sweet Briar'-expeditie. Dit alles wijst er op dat het hoge Noorden niet meer de afzondering kent die het vroeger als een onaantastbaar patrimonium dacht te bezitten. De vooruitgang in het vliegwezen en de aardrijkskundige positie maken het hoge Noorden tot de kortste weg tussen Oost en West, tot het directe aanvalsfront van twee grote machten. De luchtweg S. Francisco - Tokio loopt langs Alaska; Los Angelos ligt dichter bij Moskou dan bij Rio de Janeiro; Washington D.C. en Seattle liggen op dezelfde afstand van Moermansk; van Winnepeg gaat men naar Igarka (Ienissei) langs het Noorden. Seattle - Tokio is 1400 mijlen korter langs Alaska dan langs Hawaii, New York - Pekin (6200 mijlen). De Alsib (Alaska-Siberië)-lijn langs welke duizenden vliegtuigen gedurende de oorlog aan Rusland zijn geleverd, heeft betonnen startbanen en verwarmde hangars. In dit ijslandschap staan telefoonpalen waarlangs soms hongerige beren opklimmen om aan de kabels hun tanden te beproeven en hun honger te stillen.

Hier verdient de Alcan Highway vermelding. In 1942 was er gevaar dat de contrôle over de Noordelijke Stille Oceaan aan Amerika zou ontglippen. De verbinding met Alaska werd onzeker. De U.S.A. besloten over te gaan tot een landverbinding met Alaska dwars door Canada heen. Dit project, de Alcan Highway (4000 km), Edmonton (Canada) verbindend met Fairbanks, kwam klaar in 9 maanden en 8 dagen. Het was een titanenwerk. Nu bedient een geregelde autobusdienst driemaal per week het traject. Na Edmonton en Dawson Creek doet men achtereenvolgens aan: Fort John (600 inwoners) aan de Peace River waar Indianen en Paters Oblaten een voorname post bezetten en zich onder meer bezig houden met het fokken der beroemde husky honden, de helden van het Noorden, zonder welke het transport haast onmogelijk zou zijn. Evenals in Rusland worden ze nog druk gebruikt voor het trekken der sleden en zij bewijzen uitstekende diensten aan de Royal Canadian Mounted Police. Daarna komt Fort Nelson met een reusachtige modern uitgeruste vliegtuigbasis vanwaar de contrôle op de route uitgeoefend wordt. Als toeristisch centrum liggen hier voor de toekomst grote mogelijkheden. Vervolgens is Whitehorse (4000 inwoners) aan de beurt: vroeger uitgangspunt voor de goudzoekers in Klondyke en gedurende de oorlog eindpunt van de pijpleiding die de petroleum van Normanaswell aanbracht. Fairbanks, (4000 inwoners) het grote centrum van Alaska, is tot heden het eind

[p. 174]

punt der route. In Canada zijn behalve de meteorologische- en vliegtuigstations de voornaamste centra: Port Radium aan het Grote Beren meer en Yellow-knife aan het Slavenmeer. Rond deze twee plaatsen worden kostbare mineralen als uranium, radium, kobalt en zilver gevonden. Hier is evenals in Rusland het bodemonderzoek in volle gang en wijzen de vondsten op uitzonderlijke minerale rijkdommen, goud, petroleum, uranium, ijzererts. Meer dan in Rusland geschiedt hier de aanvoer van personeel en materiaal per vliegtuig. Vermelden wij terloops dat verleden jaar 17.000 houthakkers per vliegtuig op hun werkterreinen werden gebracht. De Hudson Bay Company met haar devies 'Pro pelle cuten', door de Amerikanen genoemd 'Company of adventurers of England trading into Hudson Bay', heeft overal haar Department Stores waar Indianen hun pelzen ruilen tegen Engelse en Amerikaanse aartikelen: parels uit Birmingham, pullovers, nylonkousen, electrische zaklampen, broekjes voor iedere dag, met de naam van de dag in geborduurde letters op het linkerbeenstuk, ja zelfs permanents.... Aan Poollandbouw, vissen en jacht wordt ook hier zeer veel gedaan. Amerika bezit zelf een grote schapenfokkerij (14.000 stuks) op het Umnak eiland in de Aleoeten.

* * *

'Canada moves North'. Amerika en Rusland eveneens.

Sinds de oudheid verplaatsten zich de grote beschavings- en industriële centra geleidelijk naar het Noorden en hebben zich gevestigd in de buurt van de hercynische gronden. Tussen 40° en 60° N.B. zijn de grootste bevolkingscentra te vinden. Langs Oost en West zocht men naar expansie. Nu gaat de grote belangstelling naar het Noorden en de landen rond deze Middellandse Zee, die de wereldbol bekroont, houden nog vele verrasingen voor ons in petto.