Streven. Jaargang 3

[p. 476]

Zal Benelux geen werkelijkheid worden?
door Prof. R. Vandeputte

OP de verwezenlijking van Benelux werden, sinds het einde van de tweede wereldoorlog, grote verwachtingen gebouwd. De Belgische industrie zag in het tot stand komen van één en hetzelfde economisch grondgebied, zonder grenzen noch belemmeringen, zich uitstrekkende van Groningen tot Aarlen en Luxemburg, een machtig middel om de afzet van de productie te verzekeren of ten minste te vergemakkelijken. Men zou de productie van de fabrieken kunnen specialiseren, de voortbrengingscapaciteit van de bedrijven kunnen verruimen, de mededinging van de buitenlandse nijverheid kunnen trotseren. Dat alles leek met Benelux mogelijk omdat men voortaan over een belangrijke binnenlandse markt zou beschikken, een markt waarop als kopers 20.000.000 consumenten met een hoge levensstandaard zouden verschijnen. Daarbij kwamen dan nog de uitgestrekte overzeese gebieden die door hun levering van voorname grondstoffen en hun afneming van afgewerkte goederen, de economische structuur van het geheel op zeer gelukkige wijze aanvulden en verstevigden.

Ook sommige Belgische politici verwachtten veel van Benelux. Door het realiseren van de economische unie tussen Nederland, Luxemburg en België zouden ze aan de wereld bewijzen dat deze landen een voldoende politieke rijpheid bezaten om een eerste en gewichtige stap te zetten in de richting van een Europese federatie. Dat zulks een zekere naijver te Londen en te Parijs en een onverholen geestdrift te Washington zou verwekken, daarvan waren de meest vooraanstaande leden van de successieve Belgische Regeringen zich ten zeerste bewust.

In Belgische katholieke kringen begroette men de Benelux-gedachte met sympathie. Niet alleen betekende voor hen de samenwerking met Nederland een inniger verbroedering met de talrijke Rooms-katholieken van dit land, maar bovendien was Benelux in hun ogen een interessante étappe voor de verbetering van de verhouding tussen de volkeren en voor de versteviging van de wereldvrede.

De Vlamingen, in 't bijzonder de Vlaamse literaire kringen, zagen in de economische samenwerking met Nederland een factor die de vriendschap tussen Noord en Zuid hechter zou maken. Wegens de taalverwantschap vonden ze deze toenadering zeer gewenst.

[p. 477]

Kortom, de voorstanders van Benelux waren bij ons bijzonder talrijk.

Er waren nochtans ook tegenstanders, zoals verderop nog zal worden betoogd; een uitgesproken argwaan bestond namelijk in landbouwkringen, in het handelsmilieu te Antwerpen en zelfs in bepaalde sectoren van het bedrijfsleven.

In Nederland was de mentaliteit tegenover België sinds de tweede wereldoorlog aanmerkelijk verbeterd. Zeker hadden sommigen van onze Noorderburen hun superioriteitscomplex tegenover de 'kleine Belgen' nog niet volkomen afgelegd. Doch hun Hollandse nuchterheid deed hen inzien dat hun vaderland niet afgezonderd van de wereld mocht gaan leven, dat de betrekkingen met Duitsland althans voorlopig lang niet de vóóroorlogse betekenis zouden hebben, dat de Belgische voorspoed een werkelijkheid was en dat Benelux een belangrijk stadium voor de Europese samenwerking kon worden. Bij gelegenheid van de vele officiële en private besprekingen welke Nederlanders met Belgen sinds 5 jaar hebben gevoerd, is het dan ook regelmatig gebleken dat de economische unie tussen de lage landen aan de zee als een zeer prijzenswaardig doel door de Nederlandse afgevaardigden werd nagestreefd.

Ondanks dit oprecht en soms intens verlangen naar de verwezenlijking van Benelux, ondanks de onophoudelijke onderhandelingen, ondanks de gunstige atmosfeer die in de pers en door voordrachten rond de Benelux-gedachte werd geschapen, zijn de resultaten tot hiertoe niet zeer belangrijk. Een gemeenschappelijk optreden op sommige internationale vergaderingen, een betrekkelijke verruiming van onze export-handel naar Nederland - die echter ten dele slechts kon worden bereikt door onze credietverlening aan dit land -, de afschaffing van de douanerechten aan de gemeenschappelijke grens en de afkondiging van eenzelfde tarief voor tolrechten tegenover derde landen en ook voor sommige accijnsrechten, ziedaar hetgeen tot stand werd gebracht. De douane-overeenkomst lijkt op het eerste gezicht gewichtig. Het is echter voldoende bekend dat Nederland de invoer van Belgische goederen door een systeem van contingenteringen en deviezenvergunningen beperkt en in de hand houdt, zodat het verdwijnen van de tolgrens bij lange na niet het vrije goederenverkeer tot gevolg heeft.

Mager zijn die resultaten alleszins. Gedurende maanden koesterde men de hoop dat betere uitslagen in het vooruitzicht stonden. De prae-unie en zelfs de algehele economische unie werden herhaaldelijk voorgespiegeld als een nakende werkelijkheid. Doch na de recente besprekingen te Luxemburg, zijn de verwachtingen teleurgesteld. Het enthousiasme gaat aan het luwen of is zelfs gebroken. Er komt

[p. 478]

geen einde aan het wachten. Ook op het internationaal plan beseft men plots de naakte realiteit: Nederland, Luxemburg en België zullen, althans voorlopig, niet de eerste stap zetten waarop Amerika rekende om de Europese federatie te bevorderen.

Waaraan zulks ligt? Er zijn oorzaken te noemen die betrekking hebben op de toegepaste methode. Bovendien zijn er moeilijkheden die voortspruiten uit de respectieve economische toestand van Nederland en België.

Gevallen van economische toenadering tussen twee of verschillende landen hebben zich in de geschiedenis van de laatste eeuw herhaaldelijk voorgedaan. Hierbij is veelal gebleken dat het doel niet volkomen kan bereikt worden zonder de erkenning van een gemeenschappelijke overheid op economisch en zelfs op politiek gebied. Na de Anschluss van Oostenrijk bij het Hitleriaans Duitsland is de economische unie van deze landen met een verbazende snelheid geschied, omdat het politiek gezag er over waakte dat het economisch potentieel van Oostenrijk in het Reich zou ingeschakeld worden. Eén en dezelfde leiding beheerste voortaan het bedrijfsleven aan weerskanten. Reeds in 1939, bij de aanvang van de tweede wereldoorlog, was dat versmeltingsproces tot zijn einde gebracht. Het zij dadelijk verklaard dat wij voor onze lage landen aan de zee noch de nationaal-socialistische opvatting betreffende het doel van een 'economische Gleichschaltung', noch de toegepaste methodes kunnen aanvaarden. Het blijft niettemin een feit dat, bij de Anschluss, het politiek gezag de economische samenwerking heeft verwezenlijkt. In democratische Staten doet zich overigens, mutatis mutandis, hetzelfde verschijnsel voor: indien de Verenigde Staten en Zwitserland voor de verschillende bij de federatie aangesloten landen, niet één en hetzelfde gezag voor met de dag talrijker wordende aangelegenheden hadden aanvaard, dan ware onder hen een werkelijke economische unie vermoedelijk niet mogelijk geweest. Anderzijds: naarmate de politieke banden tussen Engeland, de Dominions en de koloniën van het Empire losser worden, lopen insgelijks de handelsstromingen en de financiële relaties van de verschillende betrokken landen meer en meer uiteen. In de 19e eeuw kon men misschien de economische samenwerking op een eenvoudige Zollverein baseren (al bleek het reeds in die tijd dat gemeenschappelijke economische en politieke organen voor het behoud van deze samenwerking na korte tijd werden tot stand gebracht); in 1950 echter, rekening houdend met de onafwendbare Staatsbemoeiïngen op economisch gebied - hoe beperkt men zich deze tussenkomst ook eventueel wenst

[p. 479]

voor te stellen -, kan de thesis verdedigd worden dat een economische unie, zonder aangepaste publiekrechtelijke instellingen, niet meer mogelijk is of minstens op ernstige hinderpalen stuit.

Om dezelfde opvatting anders uit te drukken: wanneer een volkomen zelfstandigheid van de respectieve Overheidsorganen wordt gehandhaafd, dan mag men niet de hoop koesteren dat deze gezagdragers het over alles eens zullen worden, wat voor de economische unie onontbeerlijk is, noch vooral dat ze feitelijk eenzelfde economische politiek in beide landen zullen kunnen doorvoeren, al zouden ze theoretisch tot volkomen eensgezindheid aangaande de te treffen maatregelen gekomen zijn. De wegen lopen fataal uiteen wanneer men de toestand onophoudelijk uit verschillende gezichtspunten bekijkt en met de bekommernis, niet de welvaart van het geheel te verzekeren, maar wel de voorspoed van het land waarover men het gezag voert.

Van een publiekrechtelijke, structurele hervorming krachtens welke Nederland en België over sommige gemeenschappelijke instellingen zouden beschikken, wordt er nagenoeg niet gesproken. Eigenlijk bestaat er voor een dergelijke opvatting in vele kringen zeer weinig sympathie. De Walen zouden zich vermoedelijk krachtdadig verzetten. De Nederlanders blijven in ruime mate de mening toegedaan dat aan de souvereiniteit van het Rijk der Nederlanden niet mag worden getornd. De Belgische industriëlen - die in vele opzichten voorstanders van de economische unie zijn - vrezen een versterking van het Staatsdirigisme indien Benelux de creatie van nieuwe Overheidsorganen met zich brengt. Voor hen gaat Benelux gepaard met een terugkeer naar het economisch liberalisme. Het vrije goederenverkeer over het ganse grondgebied van Nederland, België en Luxemburg, alsook de onbeperkte omwisselbaarheid van de munten zijn voor onze industriëlen de kenmerken en het doel van de economische unie: daartoe zijn geen nieuwe instellingen nodig.

Het schijnt dus wel vast te staan dat, zoals Mr Kymmell het op 2 November 1.1. in de Economisch-Statistische Berichten schreef, 'beide landen voor een .pooling of sovereignty' niet rijp zijn.'

Dit brengt ons tot het besluit dat in de huidige publiekrechtelijke verhoudingen tussen Nederland en België nog heel wat moeilijkheden zullen moeten worden overwonnen of omzeild vooraleer de economische unie verwezenlijkt is.

Tot dezelfde conclusie komt men wanneer men de aangelegenheid niet meer vanuit het gezichtspunt van de gevolgde procedure beoordeelt maar op basis van de economische toestand in Noord en Zuid.

[p. 480]

De elementen die op dit ogenblik de verwezenlijking van Benelux in de weg staan, zijn nogal talrijk. Op zuiver industrieel gebied zijn de belemmeringen misschien de geringste. Talrijke Belgische nijverheidssectoren ondervinden weinig of geen mededinging in Nederland omdat soortgelijke bedrijven daar niet bestaan of althans niet in voldoende mate. Zulks is evenwel niet altijd het geval. De papiernijverheid en de textielnijverheid bijvoorbeeld zijn gevestigd aan weerskanten van de grens en takken van industrie die thans in Nederland nog maar in een beginstadium van ontwikkeling zijn getreden, kunnen binnen afzienbare tijd een grotere omvang hebben gekregen. Dit is met name mogelijk voor de staalnijverheid en voor verschillende categorieën van constructiewerkplaatsen. Indien een werkelijke concurrentie tussen de industriëlen van het Noorden en van het Zuiden algemeen zou worden, is het onwaarschijnlijk dat de Belgen steeds de overwinning zouden behalen: wegens de recente devaluaties, zijn inderdaad de prijzen en lonen in Nederland vaak lager dan in België.

Een grote struikelblok voor Benelux is eveneens de toestand op het gebied van de landbouw. Te dien opzichte is België zo protectionistisch als het maar zijn kan en er bestaat een schrijnende tegenstelling tussen de liberale denkbeelden van onze nijverheid en de behoefte aan bescherming van onze landbouw. Tot mededinging met de Nederlanders zijn onze boeren niet in staat, om verschillende redenen. Uit de cijfers die Professor Pinxten, in 1947, in zijn Grondtrekken van de Belgische Landbouweconomie (Standaard-Boekhandel) publiceerde, kunnen wij afleiden dat de zwakheid van Belgische zijde niet uitsluitend ligt aan een onvoldoende technische scholing en uitrusting, maar ook aan de sterkere versnippering van de landbouwbedrijven, een factor die op de exploitatievoorwaarden een nadelige invloed doet gelden. Deze vraagstukken, waaraan verschillende sociale aspecten verbonden zijn, zullen niet zo gemakkelijk opgelost worden.

Anderzijds is, op commercieel gebied, de tegenstelling tussen Rotterdam en Antwerpen voldoende bekend.

Volgens de opstellers van de Douane-overeenkomst, in 1947 afgesloten tussen de Benelux-landen, alsook volgens de recente definitie van de internationale studiegroep voor een Europese douane-unie, is een economische unie niet denkbaar zonder een onbelemmerd betalingsverkeer. Bij gelegenheid van de jongste besprekingen te Luxemburg tussen de Regeringen van de drie partners, hebben de Nederlandse afgevaardigden daarop zeer bijzonder gewezen. De Belgische Ministers waren echter verplicht te antwoorden, dat het

[p. 481]

aanzienlijke en blijvende deficit van de Nederlandse betalingsbalans tegenover het buitenland niet toeliet deze gewichtige stap te zetten, die erin zou bestaan de onbeperkte uitwisseling van guldens tegen Belgische franken te aanvaarden of minstens tegen een bepaalde datum in het vooruitzicht te stellen. Objectief moet worden erkend dat, rekening houdend met de methode die bij de verwezenlijking van Benelux wordt toegepast en die gebaseerd is op onderhandelingen tussen twee zelfstandige Staten, het standpunt van de Belgische Regering begrijpelijk is. Men vraagt niet aan een rijke zijn vermogen te vermengen met dat van een arme ten bate van een associatie waarin ieder lid zijn eigen onmiddellijk voordeel nastreeft. Iedereen weet dat de handelsbalans van België ongeveer in evenwicht is (al zal de evolutie misschien wat minder gunstig worden in de nabije toekomst). In Nederland integendeel blijft de toestand zeer ongunstig en de vooruitzichten zijn niet rooskleurig. Met een diepe bekommernis schrijven de Nederlandse economen over het aanzienlijke deviezentekort van hun land, hetgeen redelijkerwijze de Nederlandse bevolking zou moeten verplichten tot een gevoelige daling van haar levensstandaard. Men kan toch niet verwachten dat België maand in, maand uit, het deficit zou aanvullen met eigen reserves. Niet alleen tegenover de Verenigde Staten maar ook tegenover het Sterling-gebied en de meeste Staten van Europa, vertoont Nederland een passief saldo. Verschillende van de belangrijkste nijverheidstakken werken uitsluitend of nagenoeg uitsluitend voor binnenlands gebruik, bijvoorbeeld het bouwbedrijf dat 25 % van de industriële werkkrachten opslorpt, of behoeven uit het buitenland grondstoffen die veel meer kosten dan het deel van de afgewerkte productie dat wordt uitgevoerd: hier worden de textielnijverheid en de confectienijverheid bedoeld. Bij de afzet in het buitenland van een der voornaamste landbouwproducten, namelijk boter, ontmoet Nederland met de dag groter wordende moeilijkheden.

Wellicht zal de lezer na dit alles de indruk opdoen dat wij het beste doen met over Benelux niet meer te spreken omdat het onderzoek van het vraagstuk niet toelaat de concrete verwezenlijking van het verhoopte doel te verwachten. Dit pessimisme zou overdreven zijn. Ongetwijfeld zijn de hindernissen talrijk en belangrijk. Evenwel kan niemand betwisten - en het wordt ook niet betwist - dat een inniger samenhang tussen de landen van Europa de weg van de vooruitgang is. Ook voor België en Nederland is dat zo. De tragedie ligt in de oneffen weg die men moet afleggen, vooraleer het eindstadium bereikt wordt. De Regeringen van de betrokken

[p. 482]

landen hebben, ondanks alles, de moed niet opgegeven. In de beslissingen die in October 1.1. te Luxemburg werden genomen, komt deze houding van de betrokken Ministers duidelijk tot uiting. Weliswaar is er geen sprake van een onbelemmerde omzetting van guldens in Belgische franken. Doch de Regeringen gaan ermee accoord, de handelsbetrekkingen tussen de Benelux-landen te verruimen. Nederland heeft zich bereid verklaard om uit België sommige producten, welke voorlopig uit andere landen niet zonder voorafgaande vergunning mogen worden ingevoerd, vrij te laten importeren. Er is dus een preferentiële maatregel ten bate van de Benelux-partner getroffen. Voor de Belgische metaalnijverheid met haar talrijke vertakkingen en voor de textielnijverheid zullen naar alle waarschijnlijkheid de verkoopmogelijkheden in Nederland gedurende de komende maanden ruimer zijn dan tot hiertoe het geval was. De aanzienlijke trekkingsrechten van Nederland op België en de leningen door dit laatste land aan het eerste verleend - dit alles binnen het kader van het Marshall-plan voor 1949-1950 - laten de veronderstelling toe dat geen deviezentekort deze verbetering van de handelsbetrekkingen in de weg zal staan. Natuurlijk zijn de zoéven genoemde middelen om de deviezenbehoeften van Nederland te dekken, van tijdelijke aard. De toekomst zal moeten uitwijzen of veranderde omstandigheden - en wellicht nieuwe opvattingen en uitvoeringsmiddelen - de verwezenlijking van de economische unie binnen afzienbare tijd zullen toelaten.