Streven. Jaargang 2

Lode Baekelmans neemt afscheid

Ter gelegenheid van zijn zeventigsten verjaardag, op 26 Januari laatstleden, schonk ons de even verdienstelijke als sympathieke Sinjoor Lode Baekelmans een nieuw boek, Robinson, (De Sikkel, Antwerpen, 1949, 142 blz., gen. Fr. 80, geb. Fr. 95). En de tekst vooraan, uit het bekende werk van Daniel Defoe, maakt zijn bedoeling duidelijk: 'En thans heb ik besloten mij niet meer af te sloven, doch mij voor te bereiden op de lange reize, die voor ons allen klaar ligt. Twee en zeventig jaren oud geworden, en na een leven vol afwisseling, gevoel ik thans de grote waarde van de rust. Ik hoop de weinige levensdagen, die mij nu nog resten, in vrede te mogen besluiten' (blz. 4).

Zo neemt deze leuke en toch ernstige, deze gezellige en toch eerbiedwaardige man, deze volksmens tegelijk cultuurmens, afscheid van zijn lezers. Misschien houdt hij het zwijgen niet vol, want 'qui a bu boira'; intussen willen wij hem geloven, en in zijn Robinson hemzelf trachten weer te vinden: zijn bedoeling, zijn geest, zijn inzicht.

Robinson verhaalt van een Engels zeeman, die in zijn jeugd door de Antwerpse haven werd betoverd: hij kon ze niet meer vergeten. Jaren en jaren zwalpte hij de wereld rond; na de grote levensroes nam hij, bij de wandelbrug aan de Schelde, een zaakje over van 'souvenirs' en prentkaarten; het werd Robinson Curiosity Shop. Daar sleet hij, in het origineel gezelschap van den neger Vrijdag en van Marieken die met Vrijdag trouwde, zijn gezonde levensdagen; tot hij, bij zusters te Vremde, ging ziek zijn en sterven. Deze zeeman Robinson, op Antwerpen verslingerd en rustig in zijn ouden dag, is misschien de laatstgekomene van Baekelmans' typen; stellig staat hij, wat verdienste betreft, bij de allereersten in de rij. En stellig symboliseert hij enigermate den schrijver.

Robinson verzamelt kinkhorens, schelpen, parels, vlinders, alles wat het strand en het land van elk werelddeel hem kunnen aanbieden: Baekelmans heeft, zijn leven door, typen en anekdoten verzameld, schetsen en geestigheden, wetenswaardigheden en herinneringen. Nooit legde hij een museum aan, zelfs geen mozaïek; vanzelf vloeide alles steeds samen tot het allereenvoudigst gebeuren. Even leek soms

[p. 879]

het buitengewone en originele te verbleken en te verzinken; meestal kwam het bescheiden en als onopvallend, het best tot zijn recht.

De schrijver van Robinson bleef aan zijn literair verleden dan getrouw; misschien overtrof hij zich. Altijd concreet, lijkt hij uit het volle leven zo maar te grijpen; hij grijpt hier verbazende dingen. Hij neemt uit het rumoerige, plezante, avontuurlijke, geheimzinnige bestaan aan de haven, met primaire instinkten en geraffineerde sensaties; hij put uit het kosmopolitische en toch inheemse, uit het meest eigenaardige dat toch vanzelfsprekend blijft. Hij grijpt en toont, als een levendig gevoelige, tegelijk als een fijnzinnig verzamelaar. Zijn keuze en geest openbaren een sympathieke nieuwsgierigheid, met een opvallend zwak voor het buitengewone in gewone vormen; zij trillen van een tere meewarigheid, met iets als een huiver voor geheime bestemmingen; zij blijven een levenslustig meegaan in jeugdige avonturen waarvan de betrekkelijke waarde beter wordt bevroedt, en een weemoedig verglijden in den ouden dag die onweerhoudbaar den dood naderbij haalt.

Zo schenkt hij ons misschien het laatste van een aanzienlijke reeks Antwerpse schetsen en verhalen; zo besluit hij het ononderbroken artistieke scheppingswerk van bijna een halve eeuw. Door vlagen en modes van soberheid en pessimisme is hij heengegaan; door procédé's en schakeringen van woordkunst, beschrijving en verteltrant: van het zwaar verklankende naar de luchtige olijkheid, van het impressionistisch beeldende naar de geamuseerde observatie! Buitengewoon soepel, ontvankelijk, meegaand, sympathiek begrijpend, met een toenemende genegenheid gebogen naar groter leed, met de kosmopolitische passie van den collectionneur en de inheemse vastheid van wie in de eigen stad alles weet te vinden...: zo heeft Baekelmans zijn leuze werkelijk gemaakt: 'Leven en laten leven'. Tot het uiterste einde wil hij die levenskunst opvoeren; zodat zij worden moet: 'laten sterven en sterven'.

Wij denken na over deze levenshouding en levensinhoud. Lode Baekelmans heeft een allerverdienstelijkste carrière achter den rug: als schrijver en kunstenaar; als directeur van de voortreffelijk geworden Antwerpse stadsbibliotheek; als stichter van het Museum voor Vlaamse Letterkunde. En met een zo ruimen en vreedzamen geest heeft hij gewerkt, dat hij, links en rechts, op verkleefde, waarderende, allergetrouwste vrienden mag bogen. In de algemene hulde die, begin Februari, den zeventigjarige werd gebracht, klonk geen wanklank door: hij heeft veel goed gesticht en velen gelukkig gemaakt. Wij denken aan hem met een dankbare bewondering.

Over zijn artistieke praestatie denken we ook na; over zijn talrijke kleinere schetsen en grotere verhalen: zijn Tille, zijn Mijnheer Snepvangers, zijn Robinson. Nergens machtig door brede compositie of diepgaande psychologie, weet deze joviaal- of meewarig-gevoelige waarnemer zijn steeds eenvoudiger proza zozeer te vullen met concreet-doorleefde werkelijkheid, dat niemand het leven rondom de haven zo bont en verbazend, zo raak en overtuigend voor onze ogen ooit liet voorbijgaan. Geloof, moraal, volstrekte waarheid, zuivere rechtvaardigheid, vastheid hoe dan ook....: niets daarvan heeft belang voor dezen levenslustige en levensdronkene, voor de-

[p. 880]

zen levensgenieter wien echter de gevende goedheid het grootste genot bracht.

Wij denken na. Wij zien den geboren en getogen Antwerpenaar, breed en gul van gebaar en voorkomen, soepel en goed, die instinktmatig zich afkeert van tragiek en gramschap. Het rijke leven, vol van schoonheid en genot, weelderig van kleur en bewegen, mag daardoor niet geschonden, niet bedorven worden: plukt den dag!

Wij zien den intens levende, voor wien de milde flamingantische romantiek der jeugd, door wisselende perioden heen, altijd inspirerend, bezielend, drijvend bestaan bleef en bekoren.

Wij zien den veelvuldig belezene, die veel hoorde en veel zag. Altijd voerde hem alles tot nieuwe ontdekkingen, tot nieuwe typen en verwikkelingen van mensen en lotsverloop, tot nieuwe mysteries en nieuwe schoonheid.

Wij zien den kunstenaar, die, zonder heel hoog te mikken, onverpoosd het eigen domein verkende en bewerkte. 'Il a bu dans son verre'. Van hoeveel volhardenden arbeid zijn de alleroorspronkelijkste inhoud en de allerspontaanste verhaaltrant, in Robinson bijvoorbeeld, niet de weinig opgemerkte resultante?

En, diep onder kleuren en beweging doch nauwelijks verborgen, ziehier den weemoed! Want het leven was en is ook tragisch! wie ontvlucht daarbij ouderdom, lijden en sterven? Laat Baekelmans de opinie van Robinson nog toegedaan zijn, 'dat iedereen in zijn geloof kan zalig worden' (blz. 17); laat hem voor alles en allen verdraagzaam, bijna begrijpend zich voordoen; laat hem (met recht!) zich keren tegen elke dweepzucht en hardheid...: uit de diepste hartlagen wellen de mysteries steeds op als water in een bron. Wie kan ze ontgaan?

Zo wordt de houding van dezen man een fraai, een edel, een eerbiedwaardig en toch beperkend stoïcisme, dat den dood wil aanvaarden, doch dat, zonder geweld op zichzelf, de grondvragen niet vermag te ontduiken. Van weemoed bevangen, kan hij slechts zwijgen en wachten; wij kunnen met hem, meewarig en het betere steeds verhopend, alleen weemoedig zijn. 'Arme Robinson (blz. 142!'

E.J.