Streven. Jaargang 2

[p. 532]

Staatsburgerlijke en nationale opvoeding in Zwitserland

In ons artikel 'Staatsburgerlijke en nationale opvoeding in Zwitserland' (K.C.T. Streven, Jan. '48, blz. 362-377) hebben twee bladzijden, gewijd aan de 'godsdienstvrede', een aantal critieken uitgelokt (K.C.T. Streven, Oct. '48, blz. 71-79), waarin de schrijver aantoont: 1^o dat de gemengde scholen, waarover wij een ogenblik gewaagd hebben, niet met het katholiek ideaal overeenstemmen, dat door Pius XI in de encycliek Divini Magistri wordt omschreven; wat door ons natuurlijk niet wordt betwist; 2^o dat sinds honderd jaar de politiek der Zwitserse katholieken steriel bleef, dat zij het arme volksdeel uitmaken en zowel intellectueel als economisch en sociaal ten achter staan bij hun protestantse landgenoten, en dat er bijgevolg intolerantie heerst ten hunne opzichte in dit land, dat nog weinig uitmunt door ware democratische geest. Men sta ons enkele bondige verklaringen toe.

1^o Wij hebben Zwitserland niet vergeleken met het Nederlandse schoolregime, maar met België waar men nog ver af is van het door de Nederlandse katholieken behaalde succes. - 2^o Wij behoefden niet in details én de vroegere én de huidige godsdienstige politiek van de Zwitserse cantons te beschrijven. Wij hebben nergens gezegd dat de Zwitserse katholieken in alle cantons alles verkregen hebben wat zij met recht kunnen wensen.

De 'godsdienstvrede' waarvan zij nu genieten en de voorname rol door haar in de nationale opvoeding gespeeld, ziedaar het voorwerp van de twee bladzijden die de aandacht trokken.

De geloofsbelijdenis van het kind wordt er, ook waar zij in de minderheid is, in het algemeen geëerbiedigd. De staat erkent de godsdienst en onder zijn bescherming is het, dat de overtuiging, waarin het kind is opgevoed, geëerbiedigd wordt. Waar de school gemengd is, mag ze niet 'neutraal' genoemd worden in de betekenis die dit woord heeft in België. Die school erkent dan in feite de verschillende belijdenissen om ze positief te eerbiedigen. - 3^o In de encycliek 'Divini Magistri', verklaart Pius XI, in de geest van het kerkelijk wetboek canon 1374: 'Het bezoeken van niet-katholieke, van neutrale of gemengde scholen... mag enkel worden geduld met het goedvinden van de Ordinarius, in welbepaalde tijds- en plaatsomstandigheden en mits bijzondere waarborgen'. Wanneer deze Geneefse zegslieden zich tevreden verklaren met de gemengde scholen van hun stad - naar wij veronderstellen mogen in overeenstemming met hun Ordinarius, - dan verklaarden zij niet dat deze volmaakt waren of dat zij overeenstemden met hun Verlangens, maar enkel dat zij voldoende waarborgen bieden voor het katholiek geweten. Zij legden dus een getuigenis af ten gunste van de heersende verdraagzaamheid. - 4^o Te Zurich hebben de katholieken in de laatste 80 jaren, 18 nieuwe parochies opgericht, enkele met prachtige kerken. Waarom geen of weinig scholen? Om verschillende redenen, waaronder ongetwijfeld deze dat de 'neutrale' school er niet is zoals in België, en zeker niet omwille van een tekort aan ijver of omwille van valse opvattingen! Dat de regering er geen cent geeft voor de oprichting van een katholieke middelbare school is, helaas, eveneens het geval sinds 118 jaar in het katholieke België... maar,

[p. 533]

het is er verre van dat dit het geval zou zijn voor geheel Zwitserland, omdat men in de katholieke cantons talrijke katholieke staatsscholen vindt en in de andere cantons een volledige gamma van locale overeenkomsten. Het schoolprobleem is immers essentieel cantonaal en gemeentelijk en het is ons onmogelijk het hier in detail uiteen te zetten. - 5^o Is de politiek der katholieken in Zwitserland sinds 100 jaar werkelijk steriel geweest? Verkeren de katholieken 'in een intellectuele, sociale en maatschappelijke achterstand'? Elk katholiek Zwitser zou verstomd staan over dergelijke affirmaties. Tientallen namen van de meest bekende groot-industriëlen, financiers, trustbestuurders, schrijvers, geleerden en politici zou hij kunnen opnoemen, o.m. Ette, Coelio, Leimgrüber, die onlangs tezamen voorzitter, ondervoorzitter en kanselier waren van de Confederatie. Ongetwijfeld waren 100 jaar geleden de cantons meer afgesloten en bewoonden de katholieken vooral de bergstreken, maar sindsdien hebben zij zich overal gevestigd. Men zou - en dit zou meer plaats vergen - door feiten moeten aantonen hoe in Zwitserland het federalisme en de 'rechtstreekse' democratie een politiek stelsel in het leven roepen dat geheel van het onze verschilt. De invloed van het volk uit er zich door machtiger middelen dan die ener politieke partij; er is geen geunifieerde 'katholieke' partij in onze zin, maar een conservatieve partij met een conservatieve pers. Cijfers uit jaarboeken laten bijgevolg de conclusies niet toe die men geneigd zou zijn er uit te trekken. - Daarna zou men moeten verklaren wat de 'godsdienstvrede' is, een Zwitserse realisatie die met sympathie verdiende begrepen te worden door onze Belgische landgenoten, die zo onder partijsectarisme te lijden hebben. 'De godsdienstvrede', schrijft de bisschop van Lausanne, Genève, Freiburg, 'is een toestand die moeilijk te begrijpen is voor mensen die met onze gewoonten niet vertrouwd zijn. Hij heeft niets van een lui doctrinaal compromis. Ieder behoudt zijn overtuiging, maar beijvert zich de anderen beter te begrijpen en te zoeken naar hetgeen ons verenigt, eerder dan naar hetgeen ons scheidt'. Hij voegt er bij dat op dit capitale punt Mgr Besson, zijn vereerde voorganger, een weldoener is geweest voor geheel Zwitserland door ideeënstrijd en godsdienstoorlog te laken. - Pius XII, die Zwitserland uit eigen ervaring kent, heeft de confederatie geprezen (brief aan de federale raad, Sept. '46), om haar openbare erkenning van God, om de openbare beoefening van het gebed voor het vaderland, om haar authentiek democratisch karakter. Hij wenste dit land geluk omdat het zijn eendracht en zijn hechtheid vond 'in de hartelijke wedijver en de samenwerking van zijn verschillende nationale groepen'. Ook die ideale samenwerking hebben wij beschreven en geprezen, omwille van zijn gelukkige opvoedkundige gevolgen. - 6^o De door beide belijdenissen gewilde godsdienstvrede, geeft aan de katholieke religieuze politiek een eigen physionomie, die men niet als zwakheid mag bestempelen. Om b.v. uit de federale grondwet van 1848 het artikel te schrappen waardoor de Jezuïetenorde wordt verboden - artikel dat sinds lang ruim wordt geïnterpreteerd en door de meest invloedrijke personen (b.v. de protestanten Barth en Brunner) wordt veroordeeld, verkiezen de katholieken, al laten zij niet na ertegen te protesteren, een volledige herziening van de grondwet af te

[p. 534]

wachten om niet, ter gelegenheid van dit oude twistpunt, de godsdienstvrede te breken, die zij met de oprechte protestanten als een vaderlandse plicht beschouwen, door God zelf ten bate van het algemeen welzijn opgelegd. - 7^o Om over de daling van het geboortecijfer te spreken, zouden wij meer plaats moeten hebben. Maar met tolerantie of verdraagzaamheid heeft dit droevig verschijnsel natuurlijk niets te maken. Sinds het begin van de laatste oorlog, steeg het weer tot een bevredigend peil (19 o/00; meer dan in België!) - 8^o Is Zwitserland nu verdraagzaam of niet? 'Onverdraagzaam' is Zwitserland in een paar oude teksten, waarvan helaas, bij gelegenheid, enkele twistzoekers kunnen gebruik maken; intolerant is het eveneens in het canton Solothurn, het enig canton waar het lager onderwijs verplichtend officieel is; in zijn geheel echter is het zeer verdraagzaam omdat de katholieken, ondanks hun minderheidspositie, in hun cantons volledig zijn; omdat ze zich overal elders in de protestantse cantons vrij vestigen en uitbreiden, hun parochies en werken stichten, kerken en scholen bouwen, dikwijls, ofschoon niet altijd, met de hulp of subsidie, ja zelfs volledig ten laste van de staat. Zo betaalt nu b.v. het canton Bern (ondanks de 85% protestanten) volledig de bedienaars van de katholieke eredienst. Zeer tolerant nog, daar overal de godsdienst erkend en geëerbiedigd wordt, overeenkomstig gebruiken, regelingen of verstandhouding. Mogen wij er bij voegen dat gedurende ons negen jarig verblijf en rondreizen in dit land wij nergens hebben gezien of gehoord dat een kruisteken in een hotel misplaatst was. Maar het is waar dat aan dit teken van godsvrucht geen combattieve betekenis wordt gehecht.

Zo schrijft André Siegfried, lid der Franse Akademie; in een uitstekend gedocumenteerd boek: La Suisse, Démocratie-témoin, 1948, blz. 47: 'De religieuze minderheden worden geëerbiedigd; de idee minderheden te verdrukken is uit de Zwitserse mentaliteit geheel verdwenen; hier is meer de verdraagzaamheid; men erkent als iets vanzelfsprekends het recht van een ieder de godsdienst te belijden die hij verkiest'.

Zal men weldra de onverdraagzaamheid van enkele oude teksten doen verdwijnen? Wij menen het. Maar het is een voorrecht van een 'rechtstreekse' democratie om een landgenoot te overtuigen, eerder dan om een politiek tegenstander te overwinnen. Trager dan de verovering van de macht door verkiezingen (in de veronderstelling dat zij mogelijk weze), heeft de zegepraal door overreding behaald, het voordeel noch de vrede noch de nationale broederlijkheid te vernielen.

R. Carpentier et W. Smet