Streven. Jaargang 2

De hedendaagse Engelse Roman

Op uitnodiging van de British Council en het Genootschap België-Groot Brittannië gaf Mr. Alan Pryce-Tones een lezing in het paleis voor Schone Kunsten te Brussel op Zaterdag, 20 November. Hij besprak - in het Frans - de crisis in de hedendaagse Engelse letterkunde. Hoewel hij nog jong is, heeft hij zich reeds zeer verdienstelijk gemaakt op literair gebied door zijn werk als criticus en als auteur van enkele boeken over literatuur en een studie van Beethoven. Thans is hij hoofdredacteur van het Times Literary Supplement, het bekendste literaire weekblad in Engeland en derhalve zullen weinigen zoals hij bevoegd zijn om de huidige toestand van de Engelse literatuur te beoordelen.

Mr. Price-Tones vroeg zich af waarom de hedendaagse auteur niet beter schrijft. De oorzaak ligt volgens hem niet zozeer bij de schrijver zelf, dan wel bij de tijdsomstandigheden waarin hij leeft. Elk literair werk, maar in het bijzonder dan de roman, want daarover zal spreker het hoofdzakelijk hebben, is essentieel een weerkaatsing van de tijdgeest. De grote romanschrijvers uit het verleden hadden het geluk te leven in een beschaving die stabiel was en die ze begrepen. Ze hadden een basis voor hun werken, een geheel van waarheden en waarden, waarover bijna iedereen het eens was. Dat is nu echter, door de radicale veranderingen die sedert de laatste jaren in het waardensysteem van vele mensen plaats grijpen, niet meer het geval. Het verleden, dat kennen we maar al te goed, maar de toekomst is een groot vraagteken en de brug tussen beide is verbroken. Wat de moderne romancier dus ontbeert is de grondstof voor zijn werk, n.l. een onderwerp. Want wie heeft thans nog een inzicht in de woelige tijd waarin we leven? Alleen een opstandige minderheid van katholieken en uiterst-linksen, zegde Mr. Pryce-Tones, en het is juist omdat zij in de ogenschijnlijke chaos nog een doel vinden of menen te vinden dat de beste romanschrijvers van het ogenblik tot die minderheid behoren.

Spreker onderzocht vervolgens hoe enkele auteurs de moeilijkheid hebben trachten op te lossen. Somerset Maugham, Aldous Huxley en Christopher Isherwood willen een aan de Oosterse philosophie ontleend, niet

[p. 430]

al te dogmatisch absolutisme op de literatuur enten. Hun pogingen kunnen echter niet zeer geslaagd worden genoemd.

Meer succes hebben de katholieken en aanhangers van de uiterst linkse partijen. Zij hebben een strikte opvatting over de zonde, en daarop zijn alle goede romans gebaseerd. Onder de Katholieken prees spreker onomwonden Graham Greene en Evelyn Waugh en hij is van oordeel dat eerstgenoemde onder al de moderne Engelse romanciers het meest onze aandacht verdient. Aan hun belangrijkste werken wijdde hij dan ook een korte bespreking. De katholieken en de communisten hebben zich van hun 'geloof' op de goede manier bediend, n.l. als achtergrond voor hun romans. In Engeland vormen ze echter een minderheid. Wat gebeurt er dan met de anderen? Het diep ingewortelde Engelse individualisme ('elke opinie is een andere waard') en daarbij het verflauwen of zelfs verdwijnen van het familieleven maken het schrijven van een roman in Engeland bijzonder moeilijk.

Wat de moderne Engelse auteur volgens Mr. Pryce-Tones nodig heeft is een vaste gedragslijn. Te veel schrijvers zijn hun richting kwijt en ze zouden hun talent moeten polariseren.

De grondgedachte van deze lezing is niet nieuw. In 1945 redeneerde de bekende Engelse dichter en criticus Stephen Spender op analoge wijze, toen hij een artikel in Penguin New Writing, nr 25, getiteld: 'Two Landscapes of Novel' (Twee Landschappen van Roman) de romankunst van de negentiende en de twintigste eeuw vergeleek. De grond van het verschil zag ook hij in het feit dat de romanschrijver van de negentiende eeuw kon steunen op een min of meer stabiele beschaving en een aantal algemeen erkende waarden, een basis die de romancier van de twintigste eeuw moet missen. De conclusies van beide critici lopen echter uiteen.

Alan Pryce-Tones is van oordeel dat de hedendaagse roman achteruit is gegaan tegenover zijn illustere voorgangers en hij zoekt dan ook terecht naar een remedie. Volgens Stephan Spender echter, zijn de romans van de negentiende en die van de twintigste eeuw twee geheel verschillende typen en hij spreekt voor geen van beide een voorkeur uit. Elke soort heeft haar eigen kwaliteiten en een samensmelting van beide zal waarschijnlijk een nieuwe bloeiperiode van de roman inluiden.

Wat er ook van zij, uit de lezing van Alan Pryce-Tones blijkt eens te meer dat ook door niet katholieken in Engeland het werk van katholieken als Graham Greene en Evelyn Waugh wordt gewaardeerd en zonder reserves geprezen. Er valt niet aan te twijfelen dat dank zij het werk van deze bekeerlingen de katholieke zaak in Engeland veld wint. Zo aanzienlijk is hun invloed dat een bekend criticus niet aarzelt de redding van de Engelse roman te zoeken in een zekere benadering van hun standpunt. Hij blijft natuurlijk nog een heel eind van dit standpunt verwijderd, maar een feit is het, en een feit van belang, dat hij inziet wat de Katholieke auteur op de ongelovige voor heeft: een houvast. Een juiste diagnose, en ik meen wel dat ze juist is, - zij verklaart in elk geval de symptomen - betekent natuurlijk niet per se dat de geschikte therapie zal worden toegepast. Ze wijst echter in de goede richting. En dat is al veel.

M.E.