Streven. Jaargang 2

[p. 385]

De Ster voor de Heidenen
door P. Schoonenberg S.J.

WIJ moesten ons vaker die ster herinneren welke de wijzen uit het heidenland tot Christus bracht. De wereld immers is meer dan ooit één geworden en mensen uit het Oosten verwekken in onze haven- en hoofdsteden minder opschudding dan de magiërs in het Jeruzalem van koning Herodes. En laten deze vreemdelingen uit heidenlanden ons ook niet soms iets zien gelijk de ster die toen van Christus sprak? Wellicht spreekt de ster nog niet tot henzelf en komen zij geenszins om Hem te aanbidden. Wellicht helaas - en is dit geen verwijt voor ons? - zullen zij naar hun eigen land terugkeren met minder geloof dan waarmee zij gekomen zijn. Maar God laat ook hen, zelfs temidden van afgodische 'dwaasheden', 'niet zonder getuigenis' (Hand. 14,15-17). Het ware Licht, dat alle mens verlicht die in de wereld komt, kan sterren ontsteken waar voorlopig de stem van profeet of apostel zwijgt.

Wij moesten ons vaker die ster uit het Evangelie herinneren. Want niet alleen ontmoeten wij in ons midden vreemdelingen uit de heidenlanden, wij worden zelf ook in hun midden gebracht door reisbeschrijving en documentatiefilm, door berichten in krant en radio, tot zelfs door de plaatjes op de verpakking van overzeese producten. En wij zien dan ook hun uitingen van godsdienst, hun tempels en erediensten. Wij kennen het gebed der Mohammedanen, dat de regelmaat heeft van dat onzer contemplatieven. Wij horen van brahmaanse morgenoffers die uren duren, terwijl wij een mis van 35 minuten lang vinden. Wij hebben wellicht eens een gebed van Toekarama aangehaald gevonden, dat de duizenden pelgrims bidden in een indische pagode, of de vervoerde woorden van een mysticus uit de Islam. Dan denken wij wellicht niets of weinig daarbij. Of is er spot of verwondering of een vraag wat dan het christendom aan deze mensen nog te brengen heeft? Het zou goed zijn ons dan juist Christus' ster in het Oosten te herinneren.

Ja, Christus' ster voor de heidenen is een symbool voor al de elementen die in de godsdienstige tradities der heidenen waar en diep en werkelijk godsdienstig zijn. Misschien zelfs hierin dat deze zeldzaam zijn als een wonderlijk sterrengeflonker aan het bekende firmament van alle nachten. Zeker hierin dat zij verschijnen in de nacht, 'aan hen die gezeten zijn in de duisternis' (Lk. 1,79). Misschien is de ster hierin symbool dat zij aan een vasten sterrenhemel een bewegend licht is, een verwijzing boven het

[p. 386]

stelsel uit waarin zij optreedt. En zeker symboliseert de ster weer hierin de 'splinters christendom' in het heidendom geïmpliceerd, dat deze levenloos en stom zijn vergeleken met het volle Evangelie, wanneer dat verkondigd wordt. Dàn immers zullen apostelen getuigen van het heil in Christus door woord en kracht, nu roept het stomme licht slechts een vermoeden op, hetwelk echter door de genade reeds een aanvang kan worden van het geloof, dat uit zich op de volledige prediking gericht is.

Men kan volledig dualist zijn in zijn beschouwing van de betrekking tussen het christendom en de andere godsdiensten. Men ziet dan alleen de kloof tussen beide en geen enkele doordringing vanuit het christendom, geen enkele ster voor de heidenen. Men kan op dit gebied ook monist zijn, en deze dwaling draagt de menselijke hoogmoed duidelijker in haar ideeën uitgedrukt. Zoals de monist op een ander gebied God en wereld vermengt, zo vindt hij hier alle godsdiensten slechts verschillende vormen van hetzelfde grondtype. Er is geen ster uit Jakob meer, maar Jakob, God's uitverkorene, is overal, en Ezau nergens. In theorie ligt deze leer ten grondslag aan heel wat moderne bewegingen: Theosophie, Baha'i-beweging, Soefi-beweging, Mazdaznan, Rozekruisers-beweging enz. In de praktijk ligt zij wellicht vaker in onze mond en in onze gedachten dan wij vermoeden. En dit is begrijpelijk, want zij is zo natuurlijk. Zij is volledig natuurlijk wellicht, maar niet bovennatuurlijk. Wanneer godsdienst immers mensenwerk was, dan was er wellicht alleen vormverschil en gradatie. Nu echter heeft God zelf in niemand anders ons heil geplaatst dan in Christus (Hand. 4,11v). Hij is ergernis, Hij is hoeksteen, en het christendom is het met Hem.

De juiste opvatting ligt tussen dualisme en monisme in. Tussen christendom en heidendom is zowel enige eenheid als ook een diepgaand verschil. Een zekere eenheid is er omdat de genade van Christus ook in hen kan roepen die niet de éne ware godsdienst van denzelfden Christus belijden. Als zij aan die genade tot hun heil gehoor geven, dan behoren zij op een zekere minimale wijze tot Christus' Kerk, buiten welke geen zaligheid is. Op een minimale wijze, welke in dit geval voldoende is omdat deze mensen op weg zijn naar een normaal en volledig lidmaatschap der Kerk, en de Kerk op weg is naar deze mensen. Zo belijden zij ook weer wèl Christus' godsdienst, maar slechts in de stilte van hun hart. Maar de genade bewerkt dit geloof niet geheel en al zonder uiterlijk getuigenis. En nu kunnen juist elementen uit die niet-christelijke godsdiensten dit getuigenis geven. In hun toppunten worden dan deze godsdiensten door den énen waren godsdienst doordrongen en tot zijn werktuigen gemaakt om zielen op zijn volheid voor te bereiden. Dit is de eenheid. Maar er is ook verschil, diepgaand verschil. De goede elementen dezer godsdiensten

[p. 387]

immers zijn toch grotendeels maar elementen: het geheel waarin zij optreden is daarentegen vals of zeker onvolledig en voorlopig. Wij spraken van 'splinters christendom', vonken uit het éne brandpunt, of, om tot ons oude beeld terug te keren, sterren die van verre wijzen op het volle Licht der wereld.

De ster voor de heidenen symboliseert die boodschap in hun tradities waaraan de Heilige Geest zijn fluistering verbindt welke de komst van het Woord voorbereidt. Wij moeten aan die ster denken wanneer wij met de godsdiensten uit het heidendom in aanraking komen. Wij moeten dan beseffen dat daar reeds sterren schijnen, en ook: dat het maar sterren zijn. Het zal ons een geloofsvisie geven op christendom en heidendom in deze wereld. En het zal ons doen bidden voor hen die ver weg naar de sterren uitzien, en doen danken voor hetzelfde Licht dat in zon en sterren in zo verschillende mate uitschijnt.