Streven. Jaargang 2

Kroniek

De Katholiekendagen te Mainz

Van 1 tot 5 September werden te Mainz de eerste naoorlogse Duitse Katholiekendagen gehouden. Deze zo belangrijke studieweek, aanknopend aan een sinds het Naziregiem onderbroken traditie, had als opdracht vrijmoedig de toestand van de Duitse Kerk te omschrijven en de mogelijkheden te onderzoeken voor een hartelijke samenwerking tussen geestelijkheid en leken. Niet alleen omdat het juist honderd jaar geleden was dat de eerste Katholiekendag door de beroemde bisschop von Ketteler te Mainz gehouden werd, beijverde men zich om dit jaar reeds deze samenkomst te kunnen beleggen, maar vooral omdat het ogenblik der beraadslagingen te Mainz samenviel met een nieuwe phase in de bezettingspolitiek en dus een nieuwe periode in de geschiedenis van het naoorlogse Duitsland aankondigde.

Sinds ruim drie jaar kent Duitsland het bezettingsregime, dat overwonnen volkeren steeds wordt opgelegd. Een diepgaande evolutie kenschetst gedurende de laatste maanden de methodes en opvattingen der bezettende machten. Aanvankelijk werd immers het land in vier streng afgescheiden militaire zones verdeeld en werd voor burgerlijke bestuursaangelegenheden het oude Reich in zestien staten gesplitst met even zoveel Landesregierungen en parlementen. Na drie jaar is het verkeer tussen de drie westelijke sektoren vrij geworden en spreekt men nog hoofdzakelijk van de Oost- en Westzone. In plaats van de elf Länder der westelijke zone wil men nu een eenheidsstaat vormen en op de dag van de opening der Katholiekendagen kwam te Bonn het eerste algemeen parlement der Westzone samen om de uitwerking van een nieuwe grondwet voor te bereiden.

Een analoge evolutie voltrok zich op het gebied der economie en wijzigde zelfs de internationale positie van het Duitse volk. In 1945 gaf het Morgentau-plan de ideologische grondslag en doelstelling der bezetting aan: door demontage der Duitse industrie, door stelselmatige vernedering en verarming zou men

[p. 186]

een volk van boeren kweken, aan Duitsland zijn levensmogelijkheden ontnemen en eigen aard, aanleg en productiviteit verkrachten. Internationale verwikkelingen echter brachten er Amerika toe de droom van zijn Joodse raadgevers vaarwel te zeggen en de finantiële steun van het Marshall-plan tot de westelijke zones uit te breiden. In plaats van een Amerikaanse kolonie in Europa moest Duitsland nu worden opgewerkt tot een stootblok tegen het Communisme. In verband hiermee wordt nu een heel nieuwe bezettingspolitiek gevoerd, door Engeland met enige aarzeling overgenomen en aan Frankrijk ondanks een hevige oppositie opgedrongen. Eerst werd de demontage der industrie opgeschort en bredere opbouwvergunningen verleend. Toch zal - ook met het huidige tempo - de reconstructie vele jaren in beslag nemen. Amerika en Engeland werden het ook eens om alle krijgsgevangenen naar huis te sturen.

In dit bestek moet men ook de munthervorming plaatsen van Juni ll., die op de ontwikkeling van het land zo'n gezondmakende invloed had. Voor 21 Juni was er zoveel geld in omloop dat men alle vertrouwen in de Reichsmark verloren had. Sinds de Gutt-operatie, die in Duitsland heel wat radikaler dan in België werd doorgevoerd, is het in omloop zijnde geldvolume uitermate klein geworden. Nu pas voelt de Duitser zich volkomen verarmd. De D-Mark heeft echter ook spoedig het vertrouwen van de binnenlandse markt veroverd ten nadele van de Ersatz-ruilmiddelen: sigaretten, koffie, levensmiddelen.

De Russen staan volkomen afzijdig of vijandig tegenover deze politiek. Zij trachten hun eigen ideologie op Duise bodem over te planten. Overal vindt men sporen van hun systematisch vernielingswerk, voor zover er een in het oog vallend verschil bestaat tussen de twee zones. Waar men in het oostelijk gedeelte een demokratie van Russisch fabrikaat opbouwt, kennen de westelijke zones meer en meer een regiem van gekontroleerde vrijheid.

In deze nieuwe atmosfeer was het voor de Kerk in het Westen mogelijk het initiatief tot de geestelijke wederopbouw en gezondmaking van Duitsland te nemen. Dat was de bedoeling der Katholiekendagen.

Nog geen drie weken voor het Mainzer Congres hadden te Keulen de Domfeesten plaats gehad. De geestdrift en het onverwachte sukses van deze herdenkingsplechtigheid - het was tevens de eerste grote katholieke manifestatie sinds vijftien jaar - had een verrassende invloed op de Duitse katholieken en hun afgevaardigden te Mainz. De Domfeesten waren als een zeer verre voorbode van een komende lente geweest: de Kerk in Duitsland leeft nog! Oorlog en vervolging hebben haar niet kunnen vernietigen! Niettegenstaande de ernst, die in alle besprekingen beklemtoond werd, heerste er dus toch een opgewekte stemming te Mainz. Voor de ouderen was het daarbij een niet minder weldoend terugvinden van vroegere medewerkers: meestal in den strijd vergrijsde leiders, die men op vroegere Katholiekendagen had leren kennen en soms sinds de laatste samenkomst te Essen in 1932 niet meer had teruggezien.

Hoofdbestanddeel van het congres vormde het werk in de twaalf 'Arbeitsgemeinschaften'. Tot deze beraadslagingen hadden alleen persoonlijk geïnviteerde afgevaardigden toegang. Openbaar en voor allen toegankelijk waren alleen zekere officiële en religieuze manifestaties in de Dom. Het is bij een dergelijke

[p. 187]

plechtigheid dat Pater Ivo Zeiger S.J. zijn veelbesproken en merkwaardige rede gehouden heeft. Voor de opening der beraadslagingen had hij zich als taak gesteld de situatie van de Duitse Kerk te omschrijven. Drie honderd jaar geleden, verklaarde hij, werden in het Verdrag van Münster de territoriale grenzen der verschillende christene belijdenissen vastgelegd. Geheel Duitsland werd naar het princiep 'cuius regio illius religio' in uitsluitend katholieke en protestantse streken verdeeld. De gedwongen volksverhuizing van dertien millioen 'displaced persons' veranderde sinds 1945 dit geographisch aspect der Kerk. Evenmin als het Rijnland en Beieren nog uitsluitend katholieke streken kunnen heten, zijn de Noordelijke gewesten zuiver protestant gebleven. 4.500.000 Katholieken leven thans in die diaspora. Niet alleen uitwendig, ook innerlijk veranderde de geestelijke toestand van het Duitse volk. De anti-christelijke propaganda heeft niet vijftien jaar lang het volk bewerkt zonder er sporen achter te laten. Nog steeds zijn kerk en godsdienst in hoge mate buiten het openbaar leven gebannen. Een progressieve 'Vermassung' heeft daarbij de Duitser aangevreten. Hij verwerkt niet meer innerlijk, wat hij eenmaal als zijn overtuiging aannam, hij laat het uitwendige zijn zieleleven beheersen. Zelfs de besten geven toe aan sensatielust en kunnen niet meer in stilte alleen met zich zelf zijn.

In die toestand moeten gevormde lekeleiders de actie der Kerk steunen en voortzetten. Zoals in de tijd van Bonifatius en Canisius is Duitsland weer een missieland, betoogde P. Zeiger, waar met alle kracht opnieuw gebouwd moet worden.

Een uitzonderlijke geest van broederlijkheid en samenwerking kenmerkte de studies en de besprekingen in de twaalf sekties. De omvang van de nood dwong tot een dergelijke eensgezindheid. Wel kon men niet steeds tot klare, bevredigende en verantwoorde oplossingen komen, maar door het bijeenbrengen der partiële ervaringen kon men ten minste de problemen des te nauwkeuriger omschrijven. Na de eerste kontaktname bleek het zelfs nodig voor het vraagstuk van de vluchtelingen uit het Oosten een eigen ondersektie op te richten, die zich alleen met de hulpverlening aan deze ongelukkige heimatlozen zou bezighouden.

Hier drukt wel de zwaarste nood op het vernielde en hongerende Duitsland. Het is misschien te weinig bekend met welke mensonwaardige brutaliteit de Slavische volkeren op bevel van hun Russische bevrijder deze volksverhuizing bevolen en doorgevoerd hebben. Duitse Klein-Russen, Saksen uit Roemenië, Slovenië en Hongarije, Sudeten uit Tsjecho-Slowakije en de bewoners der thans door Polen geannexeerde gebieden werden in de maalstroom der naoorlogse haat meegesleurd. Zonder middelen van bestaan in Duitsland neergezet, werden zij door honger en ellende verbitterden en blijven in stad en dorp als ongeassimileerde vreemden ronddolen. Materiële en geestelijke hulp is hier dringend vereist. In hun stoffelijke ellende is naast de bijdrage van de verarmde volks- en geloofsgenoten de hulp uit het buitenland onmisbaar. In die zin hebben in de loop van de maand September de katholieke bisschoppen uit de U.S.A. er voor gezorgd dat 200.000 vluchtelingen uit het Oosten, buiten het gewone contingent immigranten, in de Verenigde Staten zullen worden opgenomen. Geestelijk is de nood, zo mogelijk, nog dringerder. De

[p. 188]

katholieke Sileziër is niet diasporarijp. Met zijn sterk religieus temperament gaat hij allicht zijn nood aan contact met het goddelijke in protestantse godsdienstplechtigheden bevredigen. Parochies, die in protestantse streken 30, 50 of meer dorpen omvatten, moeten beslist geholpen worden. Om het tekort aan priesters enigszins te verhelpen stond de H. Vader toe, voorlopig slechts drie jaar theologische studies van de jonge seminaristen te eisen. Om de leken voor een directe apostolische actie te vormen besloot men, in het voorjaar te Düsseldorf een school voor de opleiding van lekediakens te openen en deze met een zending te belasten, die vrijwel overeenkomt met de taak van de catechisten in onze missies: nl. het leiden van de religeuze bijeenkomsten 's Zondags en het geven van godsdienstonderricht.

Huwelijk en familie vormen de meest bedreigde waarden in het hedendaagse Duitsland. In dienst van bloed en ras werd onder het nazibewind een huwelijksleer gepropageerd, die regelrecht in strijd was met de spiritualistische opvattingen van het christendom. De naoorlogse periode bracht daarbij nog haar eigen problemen mee. De woningnood maakt het gezinsleven moeilijk, vooral daar waar men met meerdere gezinnen in kleine, ongezonde ruimten moet samenleven. Het groot aantal 'vermisten' maakt de normalisatie van veel betrekkingen onmogelijk. Daarom drong men te Mainz aan op het bekomen van de wettelijke termijn, die een doodsverklaring van den vermiste zou toelaten met voorbehoud van de voorrang van het eerste huwelijk op het tweede, dat mogelijk als gevolg van dwaling gesloten werd. Het uitzonderlijk hoge overschot van meisjes op huwbare leeftijd drijft velen naar de zedelijke ondergang. Deze abnormale verhouding - 19 meisjes tegenover 10 jongens - stelt de vrouwelijke jeugd voor een zware toekomst. Hoe zal men de nijd en de verbittering bannen uit het leven van diegenen, die verstoken blijven van de normale ontplooiing van hun vrouwelijke eigenschappen en persoonlijkheid? Hoe zal men hen aan het leven adapteren? Het gezonde gezin moet daarom met alle middelen beschermd worden en materieel moet zijn bestaansmogelijkheid verzekerd worden door een familieloon in de zin van Quadragesimo Anno.

De jeugd blijft voor de toekomst van een land steeds van groot belang. In Duitsland werd zij in jeugdbewegingen en arbeidsdienst gedurende 15 jaar systematisch bewerkt met de nieuwe doctrines. Vele jongeren kwamen uit krijgsgevangenschap terug zonder middelen van bestaan of moesten op meer gevorderde leeftijd de sinds zeven jaar onderbroken universitaire studies voortzetten. Dikwijls hebben zij daarbij ouders of naastbestaanden in bombardement of oorlog verloren. Een groot deel van haar is nihilistisch en alleen bekommerd om het verzadigen van de onmiddellijke dagelijkse nooddruft. Het is natuurlijk een hele prestatie voor den Bund Katholischer Jugend, dat zij na drie jaar werking reeds 900.000 leden wist te bereiken door haar onderscheidene groeperingen. Toch vertegenwoordigt dit cijfer slechts 20% van de katholieke jeugd. Juist degenen, die het meest behoefte hebben aan steun en leiding, ontglippen haar nog.

Niet alleen in de jeugdsektie, maar ook in de andere afdelingen werden heel wat problemen onderzocht, die in onze landen en Frankrijk sinds verschillende jaren een min of meer

[p. 189]

bevredigende oplossing kregen. Door het afsnijden van alle contact met het buitenland was het de Duitsers onmogelijk op de hoogte te blijven van ons werken en streven op cultureel, sociaal en politiek gebied. Wanneer West-Europa weer volledig voor hen zal opengaan, zullen zij met onze ervaring vlug die achterstand inhalen.

Op een tragisch ogenblik kwamen de Duitse Katholieken weer na 16 jaar onderbreking samen. Zij zijn arm en lijden honger, honderdduizenden zijn dakloos. De nood kan tot een punt stijgen, waarop zij alle menselijke maat te boven gaat en niet meer draagbaar is. Zonder vooruitzicht op een zekere toekomst vragen velen zich af waarom zij op de wereld zijn. De vreselijke machten, die Duitsland zelf in beweging bracht, verpletteren het nu. Hoevelen zijn niet bereid hun vrijheid en menswaardigheid ten offer te brengen aan wat meer zekerheid of een ogenblik vergetelheid! Ook waar de toekomst een nieuwe belofte schijnt, blijft het voor vele vooralsnog moeilijk daaraan te geloven. Hoe lastig is het deze mensen in hun strijd om het materiële bestaan te wijzen op het primaat van het spirituele! Toch zei Christus met een open oog voor de noden van zijn tijd: 'Zoekt eerst het Rijk Gods en zijn gerechtigheid?' Met een heldhaftig Godsvertrouwen hebben 180.000 katholieken op de sluitingsdag deze woorden aanvaard. Maar terzelfder tijd werd gewezen op de primordiale plicht der naastenliefde, die verlangt dat men aan zijn broeder een minimum levenszekerheid schenkt. Want zonder deze geruststelling wordt alle eerbied voor of erkenning van ideële waarden onmogelijk.

Met een oproep tot samenwerking, met een nieuw vertrouwen op de katholieken der wereld en een groet aan de gescheiden broeders in het protestantisme eindigde deze vruchtbare studieweek. De katholieken van Duitsland hebben de oorlog met zijn gewelddaden niet gewild. De gevolgen van de misdaden van het nationaal-socialisme dragen zij mee in geest van boete. Zij vragen hulp in hun zwaar lijden. Mag men Duitsland uitsluiten, wanneer men zich inspant voor de redding van de christelijke cultuur in Europa?

P.L.