Streven. Jaargang 2

De nieuwe Nederlandse Katechismus

Het is hopelijk aan alle nederlandse lezers van dit tijdschrift bekend dat hun kinderen vanaf het begin van dit schooljaar godsdienstonderricht ontvangen volgens een nieuwe katechismus. Deze, door het Hoogwaardig Episcopaat van Nederland ingaande met 1 Sept. ll. verplichtend gesteld, is de tweede nederlandse eenheidskatechismus (de eerste is van 1910). Hetgeen hier volgt zal misschien ook de ouders en andere volwassenen voor dit in vele opzichten merkwaardige boekje interesseren en zelfs begeesteren. Wij ontlenen het aan een uiterst deskundig artikel van Dr W. Bless in het Aug.-Sept.-nummer van Verbum, tijdschrift voor priester-katecheten. De schr. laat vooral uitkomen dat niet slechts didactische en paedagogische verbeteringen in ons katechismusboekje zijn aangebracht, maar dat ook de vollere beleving van ons geloof welke, naast veel afval, in de laatste decennia mag worden opgemerkt en een hiermee verbonden theologische vernieuwing in de nieuwe tekst een zeer duidelijke neerslag vinden. Hij spreekt allereerst over deze dogmatische verbetering, en een deel van zijn betoog laten wij hier letterlijk volgen.

'Zo is het eerste, zeer grote verschil tussen de oude en de nieuwe katechismus de “sfeer” van beide boekjes. De nieuwe katechismus heeft zijn bovennatuurlijke sfeer hervonden. Het is een gewijd boekje, dat ook die stemming wekken zal...

Ofschoon de oude driedeling van de katechismus: geloofsleer - genadeleer - zedenleer, gebleven is - met verwisseling nochtans van het 2de

[p. 90]

en 3de deel, gelijk in de katechismus van Trente -, zijn de delen opmerkelijk anders uitgewerkt.

Het eerste deel begint onmiddellijk met de les over God, en niet meer met de apologetisch getinte les over het geloof. De erfzonde is een eigen zelfstandige les geworden, waardoor de gevallen menselijke natuur beter benadrukt wordt. Ook het Oude Verbond is als nieuwe les “de voorbereiding op de Verlosser” als geloofswaarheid opgenomen. Uitgebreider wordt het sterfelijk leven van Jesus op aarde behandeld, terwijl de Verrijzenis en de Hemelvaart een dogmatische behandeling krijgen i.p.v. een apologetische. Nieuw is de les: “Jesus onze Rechter”; zij sluit aan op het geloofsartikel: “Vandaar zal Hij komen oordelen de levenden en de doden”. Het Leergezag van de H. Kerk wordt in les 19 behandeld. Geheel nieuw is de 21ste les over “de priesterlijke macht van de H. Kerk”. Door deze scherpe driedeling: bestuursmacht - leergezag - priesterlijke macht, komt de bouw van de H. Kerk als levend organisch geheel veel beter uit.

Het eerste deel eindigt met een afzonderlijke les over de hemel, de hel en het vagevuur, waardoor het eeuwig leven mooier tot zijn recht kan komen.

In het tweede deel is de plaats van het H. Misoffer wel de het meest in het oog lopende dogmatische verandering. De H. Mis wordt niet meer als aanhangsel van het H. Sacrament des Altaars behandeld - notabene na de les over de H. Communie, maar de H. Eucharistie als Offer domineert nu. De Sacramenten dragen alle het epitheton “Heilig” en de Sacramentaliën hebben hun zelfstandige plaats gekregen in les 43.

Wellicht zal U de wijziging van het derde deel het sterkst frapperen. Zonder in een overdreven afkeer van het tien-geboden schema te vervallen, is de zedenleer gebodenleer gebleven, en toch geheel en al deugdenleer geworden. Niet alleen opent de zedenleer met de les over “de christelijke deugden”, die in haar geheel een weergave is van de Bergrede, maar geloof, hoop en liefde staan als grondpeilers van een christelijk leven voorop, de deugd van liefde is werkelijk de grootste van alle deugden, ook in zijn uitwerking. De geboden volgen dan, maar staan alle positief geformuleerd, terwijl het eerste gebod en het gebed een geheel nieuwe beklemtoning krijgen. De katechismus eindigt met een les over de goede werken en de christelijke volmaaktheid, niet in kleine letter! Er wordt bovendien in gezegd, dat de christelijke volmaaktheid aan alle mensen door Christus als plicht wordt voorgehouden.

De teksten uit de H. Schrift, die door heel de katechismus heen de antwoorden verduidelijken, brengen hun eigen bovennatuurlijke sfeer, doordat zij ons voortdurend op de bovennatuurlijke oorsprong van de leer wijzen.'

Vervolgens bespreekt P. Bless de didactische verbeteringen, welke vnl. vereenvoudigingen zijn. Hoewel het systeem van vraag en antwoord is gebleven, is hun aantal sterk verminderd. De oude katechismus nummerde tot vraag 465, maar bevatte in werkelijkheid 628 vragen, daar de vragen in kleine letter niet genummerd waren. De nieuwe katechismus heeft geen kleine letters, maar telt 548 vragen. De formulering daarvan is vaak aanzienlijk verkort en vereenvoudigd.

'De grootste didactische vernieuwing van onze nieuwe katechismus

[p. 91]

is echter wel het klasse-cijfer voor iedere vraag. Behalve de doorlopende nummering wordt bij iedere vraag afzonderlijk door een 3-4-5 of 6 vastgelegd, op welke klas een bepaalde vraag gememoriseerd moet worden. Hierdoor is eigenlijk een hoofdlijn van onze toekomstige didactiek bepaald.

Immers, kon men vroeger zeggen: ik behandel dit jaar een bepaald deel - geloofsleer - genadeleer of zedenleer - nu moeten wij alle drie de delen jaarlijks doorlopen. Voor 3 en 4 wel in beknopte vorm, maar toch zo, dat ieder deel optreedt. Wij zullen dus in het vervolg jaarlijks de hele katechismus moeten behandelen, uit hoofde van de ons hier opgelegde methodiek.

De keus van het klasse-cijfer blijkt met grote zorgvuldigheid gedaan. Het aantal vragen voor ieder leerjaar is als volgt verdeeld: derde klas: 104; vierde klas: 229; vijfde klas: 432; zesde klas: 548. De derde en vierde klas hebben dus per week gemiddeld 2 à 3 vragen te memoriseren, de vijfde klas een gemiddelde van 5 vragen, maar de zesde slechts 2 à 3 vragen. Het zwaartepunt van het van buiten leren wordt dus op het vijfde leerjaar gelegd, de tijd, waarin het kind het gemakkelijkste van buiten leert.'

Tenslotte de paedagogische verbeteringen. Zij sluiten geheel aan bij de nieuwe bovennatuurlijke, positief christelijke sfeer. Zo is er steeds gewerkt op een persoonlijk contact met Christus, wiens leven, lijden en verheerlijking veel uitvoeriger in de tekst behandeld wordt, en wiens woorden ook vaak letterlijk worden weergegeven. De zedenleer is veel meer positief, terwijl de volle nadruk valt op de volmaking der oude - reeds bovennatuurlijke - wet der Tien Geboden in de Bergrede. Dit alles brengt mee dat de tekst der vragen veel meer in schriftuurlijke bewoordingen is geformuleerd. God is niet meer 'de oneindig volmaakte Geest, Schepper, Heer en Bestuurder van hemel en aarde, van wien alle goed voortkomt', doch 'onze Vader, die in den hemel woont'. Bovendien zijn op zeer pakkende wijze bijbelteksten tussen de vragen in geplaatst. Wanneer men op dit gebied de nieuwe katechismus met de oude vergelijkt, dan blijkt hun beider praktijk de getrouwe weergave van de theoretische waardering der H. Schrift die zij resp. tot uitdrukking brengen in de volgende vragen en antwoorden. De oude: 'Is het lezen der H. Schrift voor iedereen noodzakelijk? Het lezen der H. Schrift is wel nuttig, maar niet voor iedereen noodzakelijk'. De nieuwe katechismus: 'Is het lezen van de H. Schrift nuttig. Het lezen van de H. Schrift is nuttig en vertroostend, omdat in de H. Schrift de Heilige Geest tot ons spreekt, die het Licht is van de H. Kerk en de Bron van alle waarheid'.

In dit Verbum-artikel heeft P. Bless de nieuwe nederlandse katechismus alleen met zijn voorganger vergeleken, maar hij hoopt ook de parallellen met de recente belgische eenheidskatechismus te bespreken. Verder geeft dit nummer nog een dubbele inleiding op de eerste zes lessen van de nieuwe katechismus, n.l. een theoretische en een praktische, en Verbum zal hiermee gedurende het komende schooljaar doorgaan.

P.S.