Streven. Jaargang 2

Kroniek

Oecumenische denkrichtingen

De eerste bijeenkomst van de Wereldraad van Kerken is voorbij. Wanneer men vraagt naar haar resultaten, dan moet gezegd worden, dat haar voornaamste resultaat hierin is gelegen, dat de Wereldraad nu voortaan werkelijk bestaat en dat officiële afgevaardigden van de vele en veelsoortige christelijke kerken het eens geworden zijn over het doel, de bevoegdheden en de werkwijze van de Raad.

Het is nauwelijks een halve eeuw geleden, dat hier en daar het besef wakker begon te worden van de wenselijkheid of noodzakelijkheid van een betere verstandhouding en een nauwer contact tussen de christenen

[p. 87]

over heel de wereld. Zo werd de oecumenische gedachte geboren, aanvankelijk nog vaag, maar geleidelijker scherper omlijnd. Deze gedachte heeft geleid tot een oecumenische beweging, eerst nog gescheiden in enkele afzonderlijke vormen van oecumenisch streven meest van individuele christenen uit de verschillende kerken, sedert 1930 echter als een beweging van de kerken als zodanig en tevens als één enkele beweging uit één stuk, waarin de verschillende vormen van oecumenisch streven tot een organisch geheel zijn verenigd, een geheel, dat nu ten slotte een concrete gestalte heeft aangenomen in de Wereldraad van Kerken. Ongetwijfeld een resultaat, dat de stoutste verwachtingen van de eerste oecumenische zieners overtreft.

Gelijk met de groei van de oecumenische beweging heeft ook de oecumenische problematiek een wijder omvang en meer gedetailleerde inhoud verkregen. Het oecumenisch contact heeft de ogen geopend voor een groot aantal te voren onvermoede vragen. De christenen en christelijke groepen, die aan de beweging deelnemen, hebben aan elkaar tal van vragen te stellen. Niemand verwondert zich hierover en evenmin verbaast men er zich over, dat het voorlopig meer zal blijven bij een stellen dan bij een oplossen van de vragen. Een zuivere vraagstelling is minstens zo moeilijk als een bevredigende oplossing en voor een eventuele oplossing onmisbaar.

Als tweede resultaat van de gehouden wereldconferentie valt dan ook te noemen, dat de deelnemers een juister en scherper visie hebben gekregen op het feit van de onderlinge verdeeldheid, op de vele en velerlei problemen, die aan de verdeeldheid ten grondslag liggen en op de ernst van de situatie. Hiermee is al veel gewonnen. Het is deze visie op de werkelijke situatie, die tot uitdrukking komt in de aanhef van de boodschap, die op de laatste dag van de conferentie bij acclamatie werd aangenomen:

'Wij prijzen God en Onze Zaligmaker Jesus Christus, die in één enkel lichaam de verstrooide kinderen Gods herenigt. Hij heeft ons in Amsterdam bijeenvergaderd. Wij zijn verdeeld niet alleen in zake het geloof, de kerkorde en door onze tradities maar ook door nationale trots en door klasse- en rassepretenties. Het ligt niet in onze macht te maken dat de Kerk één is. Maar Christus heeft van ons Zijn volk gemaakt en Hij is het, die niet verdeeld is.'

Deze boodschap is gericht tot 'allen die in Christus zijn en aan allen, die achtslaan op Zijn Woord'. Wanneer hier een eenheid wordt voorondersteld, dan is het een eenheid in zeer bepaalde zin.

Wij hebben in deze wereld het feit van Christus en Diens Woord. Dit is een onveranderlijk en onaantastbaar gegeven. Ten aanzien van Christus en Diens Woord zijn maar twee houdingen mogelijk. Iedereen, die niet voor Hem is, is tegen Hem. Dit kiezen voor Christus d.w.z. de volkomen oprechte wens en bedoeling van Hem als God en Zaligmaker te erkennen, Hem als zodanig aan te horen, Hem naar beste weten te gehoorzamen, op Zijn Woord en beloften te vertrouwen en alle Heil alleen door en van Hem te verwachten, deze besliste en beslissende levenshouding schept de meest hechte gemeenschap, die onder mensen op aarde denkbaar is. Het Evangelie noemt deze gemeenschap hechter dan die welke slechts berust op banden des bloeds.

[p. 88]

Gegeven nu deze vorm van eenheid en gemeenschap, die alle christenen in Christus verenigt, is de vraag des te klemmender, hoe het komt, dat zij, die in Christus met elkaar verbonden zijn, toch niet één zijn in geloofsleer, kerkorde, eredienst, houding tegenover de wereld en inzicht in individuele en sociale levensvragen. Deze vraag eist een antwoord. Er is een bepaald soort eenheid en verbondenheid reeds gegeven, maar juist deze eenheid en verbondenheid stempelen de verdeeldheid en gescheidenheid tot een christelijke tragiek. Het eenheidsprobleem is het voornaamste oecumenische probleem.

Het zal nog lang duren aleer dit probleem in heel zijn omvang en naar al zijn aspecten volkomen volledig en zuiver gesteld, laat staan opgelost, is. Ook het feit van het bestaan en van het antwoord van de Katholieke Kerk (in de zin van Rome) maakt een nu eenmaal niet te loochenen werkelijkheidselement uit in het complex van het eenheids-probleem.

De wijze, waarop dit probleem gesteld en de richting waarin een oplossing gezocht wordt, bepaalt de aard van de onderscheiden oecumenische denkrichtingen, die zich geleidelijk scherper beginnen af te tekenen. Ideaal zou voor allen zijn een volstrekte eenheid in die zin, dat de geloofs- en levensgemeenschap in geen enkel opzicht geschaad wordt. Is hiervoor nodig eenheid in geloofsovertuiging op elk punt, één enkele organische kerkstructuur, één zelfde leer en praktijk wat betreft het sacramentele in de Kerk, één zelfde levenshouding? In hoever laat ongeschonden eenheid toch verscheidenheid toe? Is een dergelijke eenheid in geloof, kerk, eredienst en levenshouding op aarde te verwezenlijken of behoort het tot de noodzakelijke gevolgen van de zondeval, dat ook de gelovigen op aarde altijd slechts ten dele één zullen zijn? Is bij de bestaande geloofsverdeeldheid toch in elk geval een praktische eenheid mogelijk in de zin van een praktisch overleg en praktische samenwerking van alle christenen te midden van de chaos van de wereld?

Het is duidelijk, hoe de Katholieke Kerk deze vragen beantwoordt. De Katholieke Kerk getuigt van een wijze en een graad van eenheid, zoals deze buiten haar gemeenschap nergens ook maar bij benadering te vinden is: niet een menselijk georganiseerde, maar een bovennatuurlijk gegeven, gewaarborgde en onverbrekelijke voortbestaande eenheid, die meer is dan een louter praktische, een louter mystieke of een louter eschatologische eenheid, de drie eenheidsconcepties, die zich als drie onderscheiden denkrichtingen in de oecumenische beweging aftekenen.

De praktische oecumenische denkrichting acht een grotere mate van eenheid en gemeenschap onder de christenen noodzakelijk en mogelijk waar het betreft de gemeenschappelijke houding tegenover de chaos van de wereld en de gevaren, die ons van hieruit bedreigen. Toenemend contact op praktisch terrein zal incidenteel voeren tot het stellen van geloofsvragen. Een betere verstandhouding en een beter wederzijds begrip als vrucht van langdurige samenwerking zal de psychologische voorbereiding kunnen zijn tot een latere of gelijktijdige vruchtbare discussie van dogmatische en kerkelijke vragen.

De mystieke oecumenische denkrichting acht samenwerking op het terrein van de wereldse aangelegenheden niet van zo overwegend grote betekenis. Zij acht echter anderzijds een daadwerkelijke oplossing van de dog-

[p. 89]

matische en kerkelijke vraagstukken onmogelijk, maar ook niet noodzakelijk. Voor haar bestaat de eenheid in een zuiver pneumatische. Door de Heilige Geest worden de zielen van de gelovigen uit alle kerken verenigd tot het mystieke d.w.z. bovennatuurlijke en geestelijke Lichaam van Christus. De aardse verdeeldheid is het noodzakelijke gevolg van de menselijke beperktheid. Het gaat om 'union without unity', een niet te vertalen woordspeling: een eenheid zonder eenheid, eenheid in verschillende zin te verstaan.

De eschatologische denkrichting acht praktische samenwerking een eerste eis van de christelijke liefde en een ernstig streven naar groter overeenstemming in dogmatisch en kerkelijk opzicht van groot belang, mits men daarbij niet vervalt in de afgoderij van de babelse torenbouw. Want de aardse situatie blijft een gebroken situatie ook onder christenen. De vervulling is slechts gegeven in de belofte; de gelovige of beter 'gelovende' is een wachtende die het niet verwacht van deze wereld maar van de toekomstige. Niet vóór het aanbreken van de dag der dagen zal de eenheid, waarnaar alle christenen terecht met groot verlangen uitzien en waarvoor zij ook nu reeds gebrekkig werken, als gave Gods in alle volmaaktheid en in volle werkelijkheid geschonken worden.

Deze drie denkrichtingen sluiten elkaar niet geheel uit, maar zij tekenen zich in de voordrachten en rapporten van de wereldconferenties als drie onderscheiden denkrichtingen af.

Dr W.H. van de Pol