Streven. Jaargang 2

[p. 27]

Christus Priester en Koning
door P. Schoonenberg S.J.

HET is merkwaardig dat de H. Kerk op het feest van Christus Koning in haar praefatie ook zijn priesterschap bezingt. In zover is deze praefatie echt prae-fatio, voorwoord op de voltrekking van het eucharistisch geheim, waarin wij immers zozeer 'den dood des Heeren verkondigen' (1 Kor. 11,26), dat wij het ene en eenmalige offer van dien dood tevens tegenwoordig stellen en zo aan Christus' priesterschap deelnemen. In deze praefatie wordt het koningschap van Christus beleden van uit het H. Misoffer en wordt dus zijn priesterschap genoemd vóór zijn koningschap. Beide ambten worden bovendien verenigd in het begrip van den 'Christus', den Gezalfde, want beide zijn uitwerkselen van de éne 'zalving met vreugde-olie' waarvan de Hebreënbrief spreekt (Heb. 1,9) in navolging van Psalm 45,8.

Ziehier dan de tekst dezer praefatie. Wij danken den Vader 'die Uw eengeboren Zoon, Onzen Heer Jezus Christus tot eeuwigen Priester en tot Koning van alles met olie van vreugde hebt gezalfd, opdat Hij, zichzelf op het altaar des Kruises als onbevlekt en vredebrengend slachtoffer aanbiedend, de geheimen der verlossing van het mensdom zou voltrekken. En, na aan zijn heerschappij alle schepselen te hebben onderworpen, een eeuwig en alomvattend rijk aan uw onmetelijke Majesteit zou overgeven, een rijk van waarheid en leven, een rijk van heiligheid en genade, een rijk van rechtvaardigheid, liefde en vrede'. Om deze weldaad zingen wij ons driewerf heilig tot den Vader, en om deze zalving roepen wij tot den Zoon 'gezegend die komt in den naam des Heren'.

Twee ambten slechts worden hier genoemd. Christus' profetenambt staat ook niet op één lijn met zijn priester- en koningschap. Het behoort veeleer tot en het vergaat met zijn knechtsgestalte, de ontlediging van zijn aardse dagen. Dan is Hij intenser nog dan de Doper, 'een profeet en meer dan een profeet' (Mt. 11,9), de profeet van zijn eigen heerlijkheid, en tevens de martelaar, de bloedgetuige daarvan voor menselijke rechtbanken. Zijn profetenambt binnen de sacrale sfeer en zijn martelaarschap tegenover de profane 'wereld' zijn tijdelijke verhullingen van de twee ambten die Hij van de schoot zijner Moeder af bezit, maar die open zullen breken in zijn dood en opstanding, de ambten waarvan de praefatie spreekt: priesterschap en koningschap.

[p. 28]

Hiermede hebben we tussen deze twee ambten zelf ook reeds de verhouding geschetst, en wij menen daardoor ook de aangehaalde praefatie weer te geven. Christus wordt daarin vooreerst voorgesteld als Hogepriester in zijn binding met God, als 'eeuwige' Hogepriester, - en als Koning, in zijn verhouding tot de wereld, als Koning 'van alles'. Op eenzelfde tegenstelling tussen sacraal en profaan wijst de uitoefening van beide ambten, nl. het zich offeren aan God, en de onderwerping van alle schepsel. Priesterschap is hier de dienst in Gods heiligdom, koningschap daarentegen zegt zelfs verhouding tot de vijandige wereld, welke wordt onderworpen. Daarom wordt het priesterschap zonder meer eeuwig genoemd, terwijl het Koningschap aan den Vader wordt overgedragen, hoewel als 'eeuwig en alomvattend rijk'. Een uitwerking en daardoor tegelijk nadere verklaring van dit alles vinden we, wanneer we in de H. Schrift deze ambten van Christus en hun beider voorbereidingen beschreven vinden.

Ook het Oude Testament toont ons eerst priesters en dan pas koningen, hoewel het begint de figuur van den Christus te tekenen van uit het Koningschap. Het davidisch Koningschap is een Koningschap 'bij de gratie Gods' in een veel voller zin dan dit van onze Koningshuizen kan gelden, want door Gods instelling is het ontheven aan de wisselvalligheid van het opkomen uit een volk en het daarin weer ondergaan. God vergeet de belofte van een eeuwig Koningschap slechts schijnbaar, want Hij geeft aan Maria's Zoon 'de troon van zijn Vader David' (Lk. 1,32). En intussen hebben de profeten de figuur van den komenden Messias-Koning steeds bovenaardser getekend als tegenbeeld tot de zondige zonen van David, en heeft Daniël het rijk van den Mensen-Zoon boven alle wereldrijk verheven in de wolken des hemels. Christus zelf zal voor Pilatus deze bovennatuurlijkheid van zijn Koningschap onderstrepen: 'Mijn rijk is niet van deze wereld' (Joh. 18,36). Hoe hoog echter het davidisch Koningschap ook staat door zijn uitmonden in het messiaanse, het blijft tastbaar onderworpen aan God en verschilt hemelsbreed van dat der Oosterse despoten rondom, die zich goddelijke afstamming en meestal daarmee een opperpriesterschap toeëigenden. De koningen van Israël mogen niet treden in de voorrechten des priesterschaps: Ozias wordt met melaatsheid geslagen omdat hij wierook wil offeren. Zij hebben zelfs geen wetten op hun naam, want wet is gave Gods aan het volk door de hand van Mozes. Zo rest hun de profane sfeer en ook daarin de gehoorzaamheid aan Gods wet. Zij zijn veldheer als David of rechter als Salomon. En het beeld dezer twee vergroot zich wel tot bovenaardse hoogte in de profetieën over het messiaanse Koninsgschap, maar de taak van strijden en richten en daarmee de verhouding tot Gods vijanden en de wereld, blijft even

[p. 29]

sterk aanwijsbaar. Aan den Messias worden al zijn vijanden tot voetbank gegeven, zijn rijk is niet van, maar toch over en in de wereld.

Deze Messias is zoon van David, maar niet van Aäron. En zo is zijn beeld ook getekend met trekken, ontleend aan de koningen van Davids huis, maar niet aan de aäronitische priesters. Het Oude Testament spreekt trouwens weinig over zijn priesterschap, althans met uitdrukkelijke woorden. Slechts een keer doet het dit echter duidelijk. Het is bij monde van David, die zich bewust is dat de hem beloofde Zoon ook zijn Heer is. En waarom? In eerste instantie om het priesterlijk ambt dat Hij zal dragen. David weet zichzelf koning te Jeruzalem, en geen priester. Maar hij herinnert zich het oude verhaal van een koning in dezelfde stad, toen Salem geheten, die koning was en tevens priester, priester van den Allerhoogste en dit zonder dat van hem een geslachtslijst vermeld wordt om zijn priesterrechten te bekrachtigen. Zo, zonder afstamming, maar alleen door zijn verhouding tot God, zal ook de Messias Priester zijn: 'Gij zijt priester in eeuwigheid naar de orde van Melchisedech' (Ps. 110,4). En deze ene stem in het Oude Verbond wordt ook door een in het Nieuwe Verbond overgenomen: door de Hebreënbrief, die deze vergelijking in alle breedte ontwikkelt. Christus oefent daar zijn Priestertaak uit in een geestelijke tabernakel, in een orde van hemelse werkelijkheid.

Zo vinden wij hetzelfde onderscheid tussen priesterschap en koningschap dat wij zoëven reeds schetsten. Christus' priesterschap zegt betrekking tot God, zegt offeren in Gods heiligdom; zijn Koningschap zegt betrekking tot de wereld, de nog onverloste en vijandige wereld, niet een betrekking van oorsprong, maar wel van werkingsterrein en van te veroveren rijk. Dit onderscheid ligt zozeer in de H. Schrift verankerd, dat deze ook een zeker einde van Christus' Koningschap kent, de beëindiging door het overdragen aan den Vader, waarover wij reeds onze praefatie hoorden spreken. Sint Paulus zegt dat dit geschieden zal als met de laatste vijand, de dood, nu ook alle God-vijandige macht is vernietigd (I Kor. 15,24-27). 'Zodra dus alles aan Hem onderworpen is, zal ook de Zoon zichzelf onderwerpen aan Degene die alles aan Hem onderwierp, opdat God zij alles in allen' (ibid. 29). Dan zal het Koningschap dus in zijn onderscheid van het priesterschap, in zijn strijdend en profaan karakter dus, ophouden. In zover het louter heersen met God is, zal het blijven, want in de Apokalyps zien wij God en het Lam op één troon heersen in de eeuwen der eeuwen. Inzover is het Koningschap dan één met het priesterschap, want ook dit is niet meer voorsprekend voor ons, noch zelfs centrum van een afzonderlijke cultus: er is geen afzonderlijke tempel meer in het nieuwe Jeruzalem, want juist God is er alles in allen.

[p. 30]

Zo hebben voor deze faze der heilsgeschiedenis Christus' priesterschap en koningschap, voortkomende uit één zalving, toch ieder een scherp onderscheiden gezicht, en bij de eerste is dit gewend naar God, bij de tweede naar de wereld. Zij blijven onderscheiden zolang er verschil zal zijn tussen sacraal en profaan, tussen Kerk en wereld, en dit is zolang God nog niet door de eindvoltooiing alles in allen is. Dit heeft zijn betekenis voor de Kerk in deze faze en voor haar leden. Als ledematen van één lichaam delen wij allen in de zalving van het Hoofd, de zalving tot priester en koning. Zo ziet Sint Jan in de Apokalyps ons als 'gemaakt tot een koningschap, tot priesters' (Apoc. 1,6) en noemt Sint Petrus ons 'een koninklijk priesterdom' (I Petr. 2,9). Hoewel geen van deze beiden hier uitdrukkelijk spreekt van een deelhebben aan de ambten van Christus, dragen zij toch in Hem en in ons dezelfde karaktertrekken en zijn zij weer onderscheiden volgens het staan voor God en het heersen over de aarde, waarom wij dit deelhebben als geheel in de lijn der Schrift mogen beschouwen.

Het onderscheid echter van deze ambten zouden wij - en dit in een verdere vertolking van het geloofsgegeven - groter willen zien in de leden dan in het Hoofd. Wij zouden hierbij willen wijzen op de indeling dezer leden in priesters en leken. Zoals de naam reeds zegt - althans in onze taal, niet in die der Schrift - treedt in den priester Christus' priesterschap het meest naar voren, terwijl de leek vooral Christus' koningschap vertegenwoordigt door zijn staan in de wereld. Wij zeggen 'het meest' en 'vooral' omdat wij ook een wederzijdse insluiting menen te zien. De leek is mede priester door zijn actieve deelname aan het eucharistische offer, maar hij is dit alleen in verbinding met den ambtelijken priester, terwijl hij zijn priesterschap toch vooral uitwerkt in het onderwerpen van de wereld op haar eigen, profaan terrein aan de heerschappij van Christus, dus aan het heersen met Hem, aan het delen in zijn Koningschap. Omgekeerd heeft de priester ook weer deel aan deze koningsheerschappij door de bestuursmacht der hiërarchie, maar deze heeft toch vooral weer het karakter van priesterschap en offer - van offer: van het dienen dus in plaats van gediend te worden en van het geven van zijn leven voor anderen! - en is dan ook normaal niet bestaanbaar dan als gegrond in de wijdingsmacht.

Zo is er een rangorde tussen deze ambten, waarbij aan den priester het primaat van het sacrale toekomt, maar toch ook aan den leek een souvereiniteit op het profane terrein. Zo is er bovenal echter een wederzijds elkander behoeven tot opbouw van één lichaam en als deelname aan de zalving het éne Hoofd.