Streven. Jaargang 1

Kroniek
Een Desideratum van protestantse Theologie-Studenten

De protestantse theologie-studenten aan de verschillende universiteiten en hogescholen in Nederland zijn georganiseerd in een 'Vereeniging van studenten in de theologische faculteiten in Nederland'. Deze geeft een tijdschrift uit, getiteld Vox theologica, dat belangrijk is als uiting van de theologische interesse dergenen die weldra onze niet-katholieke broeders in hun godsdienstig leven zullen leiden, vnl. als predikant. Vaak wordt een geheel nummer gewijd aan een bepaald theologisch onderwerp, waarover deskundigen van allerlei richtingen zich uitspreken en meestal ook ons katholiek geloof door een bijdrage wordt vertegenwoordigd. Zo is b.v. het nummer van April 1948 gewijd aan theologische en exegetische vragen betreffende de wederkomst des Heren. Het zou zeker de moeite waard zijn om op dit 'Parousie-nummer' te reflecteren, maar voor het ogenblik wenden wij onze aandacht alleen naar twee bladzijden 'Van de redactie' die aan de theologische problemen voorafgaan.

De redactie plaatst daar enige 'desiderata van de Amsterdamse theologische studenten t.a.v. reorganisatie H.O.'. Zij handelen over het onderricht dat de studenten die voor een kerkelijk ambt worden opgeleid aan de theologische faculteiten genieten. Dit onderricht is nog geheel doordrongen van een liberale geest, die 'onbevooroordeeld' wil zijn en zich daarom vnl. concentreert op 'godsdienstwetenschap'.

Het eerste en voornaamste punt der Amsterdamse desiderata nu betreft de 'principiële grondslag der theologische faculteit' en wil deze indifferentistische instelling door een echt theologische houding, een geloofshouding zouden we mogen zeggen, vervangen. 'In de structuur der faculteit moet dienovereenkomstig een verschuiving aangebracht worden van de godsdienstwetenschappelijke vakken naar de voor het heden centrale theologische vakken (Bij-

[p. 1205]

belse vakken, dogmatiek enz.)'.

Wij zouden hierbij allereerst willen aantekenen dat dergelijke strevingen bij onze protestantse broeders voor de katholiek een reden tot waarachtige vreugde moeten zijn. Het streven naar een gelovige opleiding van toekomstige predikanten, evenals dat der Nederlandse Hervormde Kerk om zich te bezinnen op en te reorganiseren volgens haar karakter van Christus-belijdende gemeenschap, is voor ons niet denkbaar zonder een werking van den Heiligen Geest, die duizend wegen heeft om de zielen tot de waarheid te geleiden. Alwat den protestant waarlijk meer christelijk maakt en awat onszelf in christelijk inzicht en christelijke houding doet toenemen is een voorbereiding op de verhoring van Jesus' bede: 'Dat allen één zijn'.

In de volgende punten der genoemde desiderata worden de conclusies getrokken uit deze 'principiële grondslag'. De docenten moeten worden benoemd deels door, deels in overleg met 'de belanghebbende Kerken'. De verschillende examens krijgen eer kerkelijke dan wijsgerige en godsdienstwetenschappelijke vakken tot inhoud. Zo wordt bijv. geconstateerd, dat 'het vak wijsbegeerte van de godsdienst... thans geen zin en bestaansrecht meer heeft'. In plaats van een wijsgerige beoordeling van de godsdienst wil men veeleer van uit de godsdienst over de wijsbegeerte een oordeel uitspreken. 'Het vak wijsbegeerte van de godsdienst... worde vervangen door een examenvak, waarvoor wij nog geen naam gevonden hebben, behandelende de theologische aspecten van de voor het heden centrale philosophieën.' In plaats van deze godsdienstphilosophie dus een theologie van de philosophieën.

Wij vermelden dit punt niet alleen om ons erover te verheugen, maar ook omdat dit plan ook voor ons navolgenswaard is. Ook aan onze katholieke universiteit in Nijmegen zou een vak als hier beschreven werd de theologische faculteit niet ontsieren. Wij willen hiermee niet zeggen dat niet in andere punten eerder moet worden voorzien. Een afzonderlijke leerstoel over protestantse theologie lijkt ons b.v. nog dringender gewenst. Wij juichen ook de aangekondigde oprichting van een missiologische faculteit toe, en zullen straks ook verklaren dat het door ons bedoelde theologische vak mede tot haar gebied behoort. Maar na dit alles lijkt ons een theologische beschouwing van de wijsgerige stelsels en stromingen mogelijk en nuttig.

Zij lijkt ons mogelijk. Dat de wijsbegeerte zich afspeelt in het natuurlijk denken van de mens is hiertegen geen bezwaar. De theologie beschouwt den gehelen mens en spreekt ook over zijn natuur. Zij volgt daarin zelfs het kerkelijke leergezag, dat op het Vaticaans Concilie zich uitgesproken heeft over de mogelijkheid van een natuurlijke godskennis en tegelijk over de moeilijkheden aan de ontplooiing daaraan verbonden, dat verder in de veroordeling van resp. Pelagianisme en Jansenisme de onmacht en het vermogen der natuur heeft afgebakend De Kerk spreekt daarbij over onze concrete, bestaande mensennatuur, die van de gevallen en verloste mens, en niets belet de theologie om nog verder in deze concrete beoordeling door te dringen door ons menselijk denken te beschouwen in zijn historische confrontatie met het christendom. Moeten wij bijv. in het marxisme alleen zijn visie op den

[p. 1206]

eigendom bezien en het niet veeleer behandelen als een vorm van aards messianisme, als een 'valse verlossingsleer', gelijk Paus Pius XI het noemde in zijn encycliek Divini Redemptoris?

Wij denken hierbij tegelijk aan de visies van Iwan von Kologriwof S.J. op het communisme, alsook aan een boek van Prof. Miskotte over Henriette Roland Holst. Trouwens ook het nationaal-socialisme zou op een dergelijke wijze te ontleden zijn, en juist zijn verwantschap met het nieuwheidendom komt voort uit zijn protest tegen de christelijke opvatting van zonde en verlossing. Tegen de katholieke of tegen de protestantse, of tegen beide in een andere dosering? - ziehier een vraag die het door ons bedoelde vak heeft te beantwoorden. Zo zou bijv. ook in het niet-christelijk existentialisme van heden de belevenis van het onverloste in deze kosmos te vinden zijn, waarvoor het christendom den mens een nieuw orgaan heeft gegeven, dat door het protestantisme in een zekere eenzelvigheid is ontwikkeld, zodat een continuïteit tussen verschillende protestantse en existentialistische visie's is aan te wijzen.

Zijn dit theologische schattingen van philosophieën die ontsproten zijn aan 'de christenheid', het vak dat wij hier aanduiden kan zich ook met stelsels en strevingen daarbuiten bezig houden. Het zou dan waarschijnlijk nog scherper de christelijke survivals en de beïnvloeding door het christendom als anthithese binnen de Europese wijsbegeerte kunnen aantonen. Ook zou dan echter een spoor van impliciete en voorbereidende genade op het christendom in de heidense denkwereld zijn aan te tonen. Is bijv. de liefde voor de ouders bij de Chinezen en de verering der voorzaten bij de Japanners niet verwant met de eerbied voor het geestelijk erfdeel der vaderen, dat ten grondslag ligt aan Israël en de Katholieke Kerk als gemeenschappen waarin Gods openbaring wordt overgeleverd, - en vormt van den anderen kant dat eenzijdige terugzien naar de gulden tijd dezer voorzaten niet een tegenstelling met het messiaanse toekomstperspectief van jood en christen? Heeft de ascese van het Oosten misschien iets vermoed van Christus in de woestijn, terwijl Westerse pseudomessianismen, bij groter en grover materialisme vaak, toch meer blijk geven den Verlosser aan het Kruis gekend te hebben door hun beroep op het offer voor de gemeenschap? Zo zouden we kunnen doorgaan, waarbij we dan de stof van het door ons bedoelde vak kunnen uitbreiden door het te beschrijven als: een theologische beoordeling van wijsbegeerten en godsdiensten. De verhouding tot de missiologische faculteit, waarover wij zo-even spraken, springt dan vanzelf in het oog.

Wij spraken tot nog toe over de mogelijkheid van een dergelijk vak, maar daarmee is zijn nut gegeven. Waarschijnlijk laat wat wij zo-even zeiden tegelijk de mogelijkheid zien van veel dilettantisme in deze materie. Des te groter is de behoefte aan een rijp oordeel erover. Wijzelf voelen ons daartoe helemaal niet in staat, en wij schreven dit artikel dan ook allerminst om naar een leerstoel te ambiëren!

P. Sch.