Streven. Jaargang 1

Tentoonstelling van Belgische kant te 's Hertogenbosch

De Benelux bewijst zijn activiteit, ook op cultureel gebied. Na de tentoonstelling van de Vlaamse Meesters, die indertijd in Amsterdam werd gehouden, hebben wij nu in 's Hertogenbosch een keurcollectie Belgische kant mogen bewonderen. De catalogus vermeldde, dat deze tentoonstelling mogelijk gemaakt werd, dank zij de bijzondere medewerking van de stad Brugge, en dat zij onder de auspiciën stond van het Comité van Belgisch - Nederlandsch -Luxemburgsche samenwerking, afdeling 's Hertogenbosch.

Deze tentoonsteling was feitelijk een nuttige aanvulling van de expositie der Vlaamse Meesters, in het Rijksmuseum te Amsterdam, omdat zij ons iets meer thuis bracht in de wereld, waarin die kunstenaars hun werken schiepen. En hoe men ook over deze verdwenen wereld moge denken, het valt niet te ontkennen, dat het een stijlvolle wereld was.

Een tijd die stijl bezit, weet deze door te voeren tot in de kleinste en geringste gebruiksvoorwerpen. De gotiek werkte haar princiepen niet alleen uit in de bouw van kathedralen, kerken, paleizen en raadhuizen, maar ook in de stoel, die achteloos werd 'bezeten', en in de tafel, dat nuttige en huiselijke, maar in zich weinig zinvol en fraai gebruiksvoorwerp.

De kunst der barok liet haar kerken ontwerpen door den kunstenaar, maar ook de canonborden, vloerkleden, superplies van de misdienaars, en wat dies meer zij, waardoor een eenheid van stijl bereikt werd, die ons nu nog opvalt en verrast, wanneer wij b.v. de kloosters met hun rijke kunstschatten, van Weingarten en Melk, bewonderen.

Daarmee was dan ook gegeven, dat de mode werd opgenomen in de artistieke sfeer van de tijd. De tentoonstelling van Belgische kant, in 's Hertogenbosch, kwam dit bevestigen.

Er is een tijd geweest, dat zowel de mannen, als vrouwenkleding naar een hoge en verfijnde elegantie streefde. Dit was het glorietijdperk van de kant. 't Moet buitengewoon charmant en gedistingeerd gestaan hebben,. wanneer een donker-fluweel herenkleed werd opgesierd met een smaakvolle, gracieuze, kanten manchet, en afgeboord met een sierlijke kanten halskraag. Het heerlijke portret dat Rubens schilderde van zijn beide zonen geeft ons van die droom van fragiliteit een overtuigend voorbeeld. Ook de twee vermaarde portretten van Paulus Moreelse, die op deze tentoonstelling aanwezig waren, toonden ons de onvolprezen gratie van de kant. Moreelse heeft zeer goed de artistieke waarde van deze kanten subtiliteit aangevoeld, en ze dankbaar gebruikt voor zijn nobele portretkunst. Men behoeft niet zonder meer een laudator temporis acti te zijn, om met zekere weemoed terug te schouwen naar de tijd, toen men ook nog oog had voor de schoonheid in de kleine details van de kleding.

Op deze tentoonstelling kon men de cultuur op de voet volgen, zoals zij zich geuit heeft in deze kanten

[p. 1102]

wereld. Er waren werkstukken te zien vanaf de 16^e eeuw tot heden toe.

Een van de oudste kunstvoorwerpen, dat tegelijk een grote historische waarde vertegenwoordigde, was een voetkleed, volledig uit kloskant vervaardigd, en hetwelk aangeboden werd aan de Aartshertogen Albrecht en Isabella, ter gelegenheid van hun huwelijk en van hun inhuldiging als hertogin van Brabant, in 1599. De stijl van dit kunstwerk weerspiegelt nog de geest van de renaissance. Romeinse keizers en Sybillen, historische, godsdienstige en folkloristische taferelen worden voorgesteld, afgewisseld met de wapenschilden van de regerende vorstenhuizen, die aan de Prinsen verwant waren; vervolgens een menigte symbolen en attributen, en dit alles harmonieus gearrangeerd rond de kern van dit kleed: de H. Gudula, patroonheilige van Brussel.

Zo'n werk geeft op eenmaal een heldere kijk op het artistiek hoge niveau dier tijden.

De kanten sluiers van de 17^e en 18^e eeuw, met hun barokke heiligen-figuren en afbeeldingen van madonna's, tonen een merkwaardige verwantschap met de oude heiligen-prentjes, die door geduldige en kundige handen werden uitgestoken en geknipt uit het glanzend witte papier, en die nu nog een kostbaar bezit zijn van onze devotie-prentjesverzamelaars. Deze kanten 'devotie-prentjes' opgespeld tegen een donkere achtergrond bereikten niet zelden een zelfde fraai effect als de beste exemplaren van de, helaas, verdwenen stramienkunst.

De verfijnde zin der rococo, bij uitstek een decorative kunst, heeft natuurlijk ook in de kantkunst prachtige specimina geleverd. Speelse, grillige, exotische arabesken zijn verweven in een webbe-fijne achtergrond, waardoor men het effect bereikt heeft van magische ijsbloemen op een vensterruit, of van een fantastieke versiering in een geheimzinnig Perzisch paleis.

De 19^e eeuw vertoont hier geen inzinking, omdat men zeer gelukkig teruggreep naar de vroegere gulden periode van deze kunst. Het historisch besef van de 19^e eeuw deed hier een gelukkige sprong in het verleden. De heerlijke waaier in naald-kant, vervaardigd in Brussel in 1883 sluit aan bij de beste producten van de rococoperiode.

Ook de haastige moderne tijd maakt nog kant. Er bestaat zelfs op het ogenblik een kantwerksters-school in Brugge, en een Nationale vereniging van Belgische kantwerksters te Brussel. Het vak is dus nog geenszins vergeten of verleerd. De algemene indruk die de moderne kantproducten op ons maken, is, dat zij in sobere motieven haar mogelijkheden zoekt. Men is niet tot een eigen stijl gekomen, tenzij in de soberheid. Misschien dat het nageslacht hier toch anders over denkt, en er een eigen gezicht in herkent.

Men vindt evenwel ook nu fraaie producten en wonderen van fijnheid, gratie, techniek en... geduld, zoals de sluier in naaidkant, vervaardigd na de oorlog 1914-1918. De Vereniging voor het vervaardigen van kunst-kant, te Zele, onder leiding van den Heer Edmond Rubbens, bracht dit meesterwerkje tot stand. De sluier kostte 12000 uren arbeid en bevat 12000000 steken. Het geheel weegt slechts 125 gram. De prijs is... onbetaalbaar, dat spreekt.

Een bijzondere verrassing op deze expositie waren de prachtige zwarte kanten, à la Chantilly. Oorspronkelijk werd dit sierlijke product slechts vervaardigd in de laatstgenoemde

[p. 1103]

franse stad. Dit hield dan ook de prijzen bijzonder hoog. Uit deviezennood, (zoals men dit tegenwoordig uitdrukt), ging men deze kanten in zwarte zijde, nabootsen in Geeraardsbergen en Edingen, vanaf 1840. Het succes was volledig. Deze kant bezit een zeer eigen schoonheid, die het volmaakst tot uiting komt tegen een blanke achtergrond. Het effect is aldus ongetwijfeld nog verrassender dan van de witte kanten pronkstukken. De Spaanse vrouwen hebben de ingetogen charme van deze zwarte zijden kanten begrepen, en gebruiken ze bij voorkeur als hoofdbedekking; het zijn de beroemde mantilla's.

Intussen is de tentoonsteling geëindigd, maar mocht U ooit in België komen, bezoekt dan minstens de Koninklijke musea voor Kunst en Geschiedenis te Brussel en Brugge, die velen van de hier tentoongestelde stukken welwillend in bruikleen afstonden. Dit bezoek zal ook U verheugen.

C. de G.