Streven. Jaargang 1

[p. 1090]

Kroniek
400 jaar Geestelijke Oefeningen

Het zal 31 Juli van dit jaar vier eeuwen geleden zijn dat paus Paulus III zijn goedkeuring en aanbeveling gaf aan Sint Ignatius' boekje der 'Geestelijke Oefeningen' en aan de praktijk van het 'geven' en 'doen' dier Oefeningen in een retraite. Paulus III was de eerste paus die de hervorming van het kerkelijk leven, na de verwereldlijking daarvan door de Renaissance, met kracht ter hand nam; onder hem ook begon het Concilie van Trente. Hij heeft Sint Ignatius' stichting, de Sociëteit van Jezus, goedgekeurd, eerst in 1540 voor 60 leden, in 1544 zonder beperking, terwijl hij kort voor zijn dood in 1549 zijn goedkeuringen en gunsten nog eens bevestigde. Een jaar daarvóór, in 1548, bekrachtigde hij ook dat andere van Ignatius, de Geestelijke Oefeningen, die een blijvende voedingsbodem van zijn Sociëteit kunnen genoemd worden en een harer krachtigste middelen van apostolaat. Het was op aanvraag van Franciscus Borja, toen hertog van Gandia, later Ignatius' tweede opvolger als generaal der Jezuieten, dat, na degelijk onderzoek, deze pauselijke goedkeuring tot stand kwam. Ignatius leefde nog, zodat het samenvallen van de datum dezer goedkeuring, de 31^e Juli, met de latere feestdag van den heilige, zonder menselijk opzet is.

Ook in het verder verloop der geschiedenis zijn de pauselijke goedkeuringen aan de Geestelijke Oefeningen niet onthouden. Noemen wij slechts, die der laatste twee pausen. In 1922, vier eeuwen na het jaar dat Ignatius in de grot van Manresa verbleef en daar die ervaringen in het geestelijk leven opdeed welker neerslag de kern der Oefeningen uitmaakt, werd hij door Pius XI tot hemelsen patroon aller geestelijke oefeningen uitgeroepen. Dezelfde paus vaardigde op den 50e verjaardag van zijn eigen priesterwijding de encycliek Mens nostra uit, waarin hij de ignatiaanse Geestelijke Oefeningen een ereplaats geeft onder alle andere vormen en ze aan allen aanbeveelt tot verwerkelijking van zijn program 'de vrede van Christus in het rijk van Christus', iets wat hij in Quadragesimo anno herhaalde. Ook de thans regerende paus Pius XII beveelt de Geestelijke Oefeningen van Sint Ignatius aan, o.a. zeer nadrukkelijk in zijn encycliek Mediator Dei, waarin hij deze vorm van ascetische scholing verdedigt tegenover hen die haar als 'subjectieve godsvrucht' door de 'objectieve' vormen eenzijdig willen verdringen. Een bijzonder treffend blijk van pauselijke waardering mogen wij tenslotte zien in het reeds onder Pius IX gegeven en sindsdien uitgebreide voorrecht der Jezuïeten om aan het eind van missies en retraiten aan hen die ze volgden de pauselijke zegen te kunnen geven.

In de genoemde eerste goedkeuring van paus Paulus III wordt gezegd dat de Geestelijke Oefeningen ontsproten zijn 'ex sacris Scripturis et vitae spiritualis experimentis', uit de H. Schrift, want hun grondschema

[p. 1091]

is dat van een meeleven met onze verlossing in Christus. Na een fundamentele opmerking over de voorwaarden voor het dienen van God wordt de mens zich zijn zondige staat bewust en zijn verlossing daaruit in Christus, wiens leven hij dan verder beschouwt van de Menswording in Nazareth tot de glorievolle Hemelvaart. Deze reeks beschouwingen vraagt ongeveer een maand, terwijl voor de doorsnee-retraitant slechts in twee of drie dagen een samenvatting gegeven wordt over de eerste overwegingen, die over de z nde en den verlosser, zonder diens leven stap voor stap na te gaan. De stof der overwegingen, vooral die uit Jezus' leven, is in het boekje der Geestelijke Oefeningen slechts schematisch aangegeven en bevat geen theologische uitweidingen. In dit opzicht staan de Oefeningen boven het verschil van theologische scholen en zijn zij werkelijk 'uit de H. Schriften'. Een theologische vernieuwing welke werkelijk naar de bronnen en alereerst naar deze H. Schrift gaat zal ze dus ten volle kunnen integreren. Hun inhoud aan geloofswaarheid zou zeer goed kunnen worden samengevat in een formule van christelijk leven welke waarschijnlijk de oudste is die wij op schrift bezitten, de woorden van Sint Paulus uit 1 Thess. 1,9v. over de bekering uit de afgoderij 'om den levenden en waarachtigen God te dienen, en om uit de hemel zijn Zoon te verwachten, dien Hij van de doden heeft opgewekt, Jezus, die ons verlost van de komende toom'.

Behalve uit de H. Schrift zijn de Geestelijke Oefeningen ontstaan uit 'ervaringen van geestelijk leven'. Uit Sint Ignatius' eigen ervaringen, en wel op de eerste en voornaamste plaats die met zichzelf. Uit het waarnemen der genadewerking welke hem van aards ridder tot ridder van Christus maakte tijdens zijn ziekte in Loyola, en welke hem eigenlijk pas goed deden inzien wat het navolgen van den Verlosser inhoudt tijdens zijn afzondering in Manresa. Deze ervaringen zijn in korte regels en opmerkingen samengevat welke steeds mondelinge verklaring en scholing in de praktijk der zieleleiding naast zich eisen, willen ze waarlijk begrepen worden. Aldus ontstonden reeds van Ignatius' dagen af verschillende handleidingen ('directoria') en commentaren bij zijn boekje. Als een onvervangbaar commentaar mag ook worden beschouwd dat geestelijk levensverhaal dat de heilige zelf aan enigen zijner eerste volgelingen verteld heeft, hetwelk te boek gesteld is door P. Gonzalez en in de nederlandse vertaling tot titel heeft 'De lotgevallen van den zwerver' (vert. door Jan Creyghton, 's Hertogenbosch 1937). Het laat concreet zien hoe het doel der Geestelijke Oefeningen, dat 'zich ontdoen van zijn verkeerde neigingen om Gods wil te vinden', in Ignatius zelf werkelijkheid werd. Het maakt, evenals trouwens een aandachtige studie der Oefeningen zelf, tevens duidelijk hoe deze vrucht niet beperkt blijft tot een eenmaal vastgestelde keuze van levensstaat of levensvorm, maar een bereidheid inhoudt welke, op de wijze van een dienaar en een minnaar, den mens immer naar Gods stem doet luisteren, welke hem leert op praktische wijze 'God te vinden in alles'.

P. Sch.