Streven. Jaargang 1

[p. 1036]

De Verrijzenis des Vlezes
door P. Schoonenberg S.J.

De katholiek van vandaag verbaast zich over de nadruk waarmee de jonge Kerk, reeds van de apostolische tijden af, voor dit dogma gestreden heeft. Omgekeerd zou een christen van toen zich kunnen verbazen over de geringe aandacht die wij eraan besteden. Hij zou zich afvragen hoe het Paasgeheim zo naar het christelijk onbewustzijn kon terugwijken, gelijk Th. van Vught dit uitdrukt in zijn boek De Medeverrijzenis, en hoe daarmee de jubel om het volledig herstel van den mens kon verstommen.

Toch is de verrijzenis des vlezes een geloofsartikel. Toch is zij de sluitsteen van ons verlossingsgeloof en de uitdrukking van Gods ernst bij het herscheppen van den mens uit de zonde. De rede kan zonder het geloof omtrent deze waarheid slechts gissen en twijfelen. Maar als zij zich voor dit geheim van Gods macht en liefde buigt, ziet zij in het geloof eraan weer een nieuw licht stralen over het wezen van God en mens.

De rede kan zonder het geloof slechts aarzelen omtrent de verrijzenis des vlezes. Zij kan zeggen dat het tot het wezen onzer ziel behoort een lichaam te doordringen. In de speculaties van Sint Thomas over het wezen der dingen wordt dit ook naar voren gebracht, hoewel hij blijft vasthouden dat de natuur alleen de wedervereniging van ziel en lichaam na den dood niet kan bewerken of zelfs eisen. Het moderne europese denken heeft de beschouwing der serene essenties verwisseld voor de philosophie der tragische existentie, en beschrijft de aardse verbintenis van ziel en lichaam als een zijn ten dode. Waardoor des te duidelijker wordt hoe tenslotte alleen Gods belofte ons omtrent dit heilsfeit de volle zekerheid geeft, en alleen Gods woord ons ten volle doet weten wat in den mens is.

Ja, ook dit laatste. Zonder geloof en openbaring kennen wij zeker onszelf, en kunnen wij zelfs een kennis van God hebben, zoals de Kerk zelve dit leert. Maar de volle, concrete kennis van God en mens en van beider samengaan gewordt ons slechts door Gods woord, ja meer nog: door Gods daad in de Menswording van zijn Zoon. Pascal zegt het zo treffend juist: 'Non seulement nous ne connaissons Dieu que par Jésus-Christ, mais nous ne nous connaissons nous-mêmes que par Jésus-Christ'.

Zo is ons dan de verrijzenis des vlezes bekend gemaakt door het woord en de daad van God, en beide zijn voor ons allereerst te vinden in de H. Schrift. Daarin ligt de verrijzenis van het lichaam opgesloten in de onsterfelijkheid: een onsterfelijkheid van de ziel alleen komt voor den Jood niet ter sprake. Zo begrijpen wij Jezus' redenering tegen de Sadduceën, die joodse vertegenwoordigers van de griekse skepsis tegenover dit geheim: 'Wat de verrijzenis der doden betreft, hebt gij niet gelezen wat God u gezegd heeft: Ik ben de God van Abraham, de God van Isaäk, de God van Jakob? Hij is toch geen God van doden, maar van levenden'

[p. 1037]

(Mt. 22,31 v). De Meester toont hier slechts aan dat Gods verbond met mensen, waardoor Hij hun God is, ook het onsterfelijk leven van die mensen voor God insluit, terwijl bij de hoorders vanzelf deze onsterfelijkheid ook voor het lichaam geldt.

Het dispuut met den grieksen geest omtrent dit dogma treedt reeds in de H. Schrift vele malen naar voren, en wij danken er een der meest grootse hoofdstukken van Sint Paulus aan, het 15e van zijn eerste brief aan de Korinthiërs. In dit hoofdstuk staat de leer omtrent onze verrijzenis geconcentreerd rondom de daad Gods die is de opwekking van zijn Zoon. De verrijzenis van Christus geldt voor Paulus als bewijs dat een opstanding der doden mogelijk is, terwijl de verheerlijkte Christus bij zijn wederkomst de oorzaak dier opstanding zijn zal doordat Hij den dood als laatste vijand overwint. Behalve deze geloofsleer over de verrijzenis des vlezes vinden wij in dit hoofdstuk nog een apologie van dit geheim, waarbij de vergelijking voorkomt met het zaad dat sterft en onder een andere gedaante in de plant herrijst. Wij danken aan de polemiek met den grieksen geest dat de traditie de geloofsleer en de apologie van 1 Kor. 15 heeft voortgezet en uitgebreid. Wij danken ook eraan dat de geloofsbelijdenissen en concilies dit leerstuk met zoveel klemtoon uitdrukken en preciseren: àlle vlees zal verrijzen; ons eigen vlees, niet een aetherische zelfstandigheid; allen zullen wij met eigen lichaam verrijzen.

Dit is de zekerheid die onze rede slechts kan ontvangen door zich in geloof voor God te buigen. Maar in dit geloof gaat haar dan weer uit dit mysterie een nieuw licht op over andere geheimen. Ons geloof is duister, inderdaad, maar in versluiering geeft het toch samenhangen en doorzichten tussen de mysteries onderling, zonder dat deze ook maar enigszins ophouden mysteries te blijven. Zo heeft het geheim der verrijzenis des vlezes ons in concreto God en mens laten zien, en onze rede kan in het geloof weer dit licht terugkaatsen om onze leer over God en mens te verrijken.

Onze leer over God. God is een God der levenden, ook der lichamelijk levenden. De mens is het meest Gode gelijkend, niet wanneer hij slechts als gescheiden ziel bestaat, maar wanneer hij ziel en lichaam is. Gelijk ook hèt Beeld van den onzichtbaren God, de Christus, pas door zijn verrijzenis uit de doden als Zoon van God in kracht is gesteld (Rom. 1,4). God beeldt zich dus uit in de héle menselijke natuur, met ziel en lichaam, en dit niet slechts in ons, zijn aangenomen kinderen, maar ook in zijn Eengeborene, die zeggen kon: 'Wie Mij ziet, ziet den Vader' (Joh. 14,9). Dit leert ons ons begrip van God als geest niet te steriliseren of te vermageren, maar het te doorstralen met al dit licht uit het geheim der verrijzenis des vlezes. 'God is geest', Jezus zegt het zelf (Joh. 4,24), maar Hij toont ons tegelijk de inhoud van dit begrip wanneer Hij zelf 'levendmakende geest' is door zijn verrijzenis (1 Kor. 15,45).

Guardini wijst in De Heer (blz. 707) op de verhevenheid van Gods geestelijkheid boven al het geschapene, onze ziel ingesloten, dat tegenover Hem slechts 'vlees' is; maar juist deze verhevenheid brengt mee dat Hij ook de volmaaktheid van al het geschapene, nu ons lichaam ingesloten, op oneindig hogere wijze in zich bevat, en daardoor in geest èn vlees de diepste geheimen van zijn inwendig leven kan openbaren. Gelijk de Kerst-

[p. 1038]

praefatie het uitdrukt: 'door het geheim van het vleesgeworden Woord gaat een nieuw licht van uwe klaarheid voor onze geestesogen stralen, opdat terwijl wij God in zichtbare gedaante kennen, wij door Dezen tot liefde voor het onzichtbare mogen worden opgevoerd'. En Sint Jan, die ons Jezus' woord over het zien van den Vader in Hem overbracht, getuigt dat hij aangaande Hem heeft mogen horen, zien en tasten (1 Joh. 1,1).

Maar niet slechts onze kennis van God, ook en vooral die van ons eigen bestaan wordt bestraald door het licht uit de verrijzenis des vlezes. Gelijk de dood zijn licht terugwerpt op dit aardse bestaan en alles tekent als vergankelijk, zo belet ons op haar beurt de verrijzenis het lichaam zonder meer als prooi der ontbinding te beschouwen. Juist om dit geheim heeft onze Moeder de H. Kerk de diepste, de meest werkelijke eerbied voor het menselijk lichaam. Zij bekruist onze levende lichamen met de as waartoe wij zullen terugkeren, maar het dode lichaam legt zij te slapen om te ontwaken bij de bazuin van den aartsengel en de stem van Christus. Zij die van Christus zijn hebben hun vlees met zijn begeerlijkheden gekruisigd (Gal. 5,24), maar tot verrijzenis. Zij moeten het kruisigen, want het moet ontrukt worden aan de passies die het verlagen en in den meest werkelijken zin doden, opdat het kan leven voor den Heer. Sint Paulus heeft het reeds gezegd: 'Het lichaam is niet voor de ontucht, maar het behoort aan den Heer, en de Heer aan het lichaam God heeft den Heer opgewekt, en Hij zal ook ons doen verrijzen door zijn kracht' (1 Kor. 6,13v).

Wij spraken over de skepsis van den grieksen geest tegenover de verrijzenis des vlezes. In haar openbaart zich 's mensen zondigheid en zijn onmacht tot verlossing beide. De zondigheid, want deze mensen die 'de glorie van den onsterfelijken God verruild hebben voor een beeld' heeft God overgeleverd aan hun meest onterende driften (Rom. 1,23.26). Waartegenover 's mensen onmacht tot verlossing zich uit in loutere reactie en antithese, in de platoonse vlucht uit het lichaam als uit een graf en kerker. De moderne heiden is erger dan de antieke, want voor den mens die door niet met Christus te blijven den uitgedreven bozen geest deed terugkeren is het einde erger dan het begin. De moderne heiden is wederom overgeleverd aan wat zijn lichaam onteert, maar, in zijn afkeer van de verlossing door Christus, heeft hij het platoonse smachten naar de schijnverlossing der pure geestelijkheid mede verworpen. Zo rest hem tegenover het lichaam slechts cynisme.

Een der meest sprekende symbolen van dit cynisme is de lijkverbranding, duidelijk tegenbeeld van de vertedering der Kerk over het lichaam van den ontslapene. Maar ook t.o.v. het levende lichaam toont zich dit cynisme als tegengesteld aan de christelijke houding. Het heidendom wil hier allereerst het lichaam bevrijden van het christelijk kruis, de verlossing onzer lichamen in de toekomst (Rom. 8,23) vervangend door de onbeperkte cultuur ervan in het heden. Hiermee echter wordt de verheerlijking Gods in onze lichamen (1 Kor. 6,207) vervangen door de onderwerping aan nut en lust. De onbeperkte lichaamscultuur heeft tot einddoel de meest waardevolle subjecten van arbeid of objecten van genot op te leveren. Terwijl het christendom geenszins de cultuur van het lichaam zonder meer verwerpt, doch haar matigt door het lichaam onder tucht en kruis waardig

[p. 1039]

te maken om bij de wederopstanding ten volle de heerlijkheid uit te stralen welke het nu slechts ten dele bezit.

Aan het begin spraken wij over de weinige aandacht die de katholiek van vandaag heeft voor het geloofsartikel van de verrijzenis des vlezes. Is deze niet dubbel droevig tegenover het cynisme van den modernen heiden? Staan wij daardoor tegenover de hedendaagse onbeperkte lichaamscultuur niet met het minderwaardigheidsgevoel van 'wij mogen dat nu eenmaal niet', en soms zelfs met een heimelijke afgunst welke slechts weinig minder onterend is dan het zich laten gaan? De belijdenis echter der verrijzenis en de bezinning daarop moeten ons fier maken op de christelijke houding t.o.v. het lichaam, moeten ons ook op dit gebied doen 'roemen in het kruis van Christus' (Gal. 6,14), omdat wij weten dat de verheerlijking daarachter staat. En in de tucht waaraan wij daarom ons lichaam onderwerpen, in onze houding en kleding, zal nu reeds iets doorstralen van wat de opstanding ten volle openbaart: de heerlijkheid der kinderen Gods. Dit ideaal zal dan onze lichaamscultuur niet alleen maar matigen, maar bovendien zal de beste waarborg om haar werkelijk cultuur te doen zijn liggen in het geloof aan de verrijzenis des vlezes.