Streven. Jaargang 1

[p. 875]

Schoolstad

Een bezoek aan 'Schoolstad' in Den Haag, is de moeite ten volle waard. Wie meent ook degene, die actief in het onderwijs betrokken is, dat hem deze tentoonstelling niets kan leren, zou zich deerlijk vergissen. Hier is, dank zij de groots opgevatte en uitgevoerde plannen van Mgr Dr Th. Verhoeven, een nauwkeurig overzicht opgesteld van de activiteit ten voordele van de katholieke jeugd van alle stand en alle leeftijd, voor begaafden en minder begaafden, tot zwakzinnigen en gebrekkigen toe, door de katholieke Kerk in Nederland betoond. Het leeuwendeel van deze pedagogische en caritatieve arbeid wordt geleverd door de mannelijke en vrouwelijke religieuzen van de talrijke congregaties en Orden, die in een der stands zijn tentoongesteld. Als men bedenkt, dat honderd jaar geleden van dit alles zo goed als niets aanwezig was, stijgt de bewondering voor het Nederlandse episcopaat, onder welks leiding deze levenskracht is opgebloeid. Beschouwt men de statistieken, leest men de soms bijna overmoedig klinkende teksten, neemt men kennis van het gebrek aan financiën, aan goed ingerichte lokalen, aan alles waarbij het katholiek onderwijs ten achter stond bij het openbare, dan wordt men stil van ontroering voor hetgeen op onderwijsgebied in zweet en tranen gepresteerd is. Te veel wordt de katholieke werkzaamheid in het openbare leven afgemeten naar de politieke actie van de R.V.P. Maar hier ziet men dat deze actie, in het verleden gevoerd door Mr Heydenrijk, Dr Schaepman, Mgr Nolens en vele anderen, niet alleen het katholieke onderwijs van zijn boeien heeft bevrijd, maar het in staat heeft gesteld, om, zonder aan de weg te timmeren, in rustige voortgang van dorp tot stad aan de katholieke jeugd te geven, waar zij recht op heeft: een katholieke opvoeding. Aan de liberale school van der Brugghen met haar neutraliteitsopvatting zijn we ontworsteld, wij zijn ontkomen aan de onderdrukkingswet van Cappeyne van de Capello. Met instemming van vele liberalen kon Kackay de eerste beperkte subsidie aan de bizondere school verlenen en tenslotte was het de liberaal Cort van den Linden, die de algehele financiële gelijkstelling met het openbaar onderwijs schonk. Sinds die slagboom is opgeruimd, overdekken de katholieke lagere scholen met geweldige vaart bijna geheel ons land. Het aantal leerlingen, dat daarvan gebruik maakt, bedraagt bijna 1 millioen en bijna de helft van de Nederlandse jeugd bezoekt katholieke scholen.

Op de rondgang door deze 'stad' ontmoeten we het katholiek onderwijs in al zijn geledingen. Van de kleuterschool naar de lagere school, van het nijverheidsonderwijs naar het landbouwonderwijs, van de middelbare tot de hogeschool. Dat alles weer onderverdeeld naar de behoeften der betrokken jeugd met als slotstuk de psychotechniek. De conclusie is onontkoombaar: de katholieke jonge man en het katholieke jonge meisje worden degelijk opgeleid voor het volle leven.

Deze tentoonstelling leert ons ook, dat de schoolstrijd is uitgevochten op het gebied van het lager onderwijs en wat er mee samenhagt. Wanneer we de seminaries uitzonderen, zien we, dat aan de rijpere jeugd, die niet geroepen was tot het priesterschap, in de 19^e eeuw van katholieke zijde weinig gelegenheid tot hogere ontwikkeling werd gegeven.

[p. 876]

Er waren, zoals een beeldstatistiek en een grote kaart van Nederland ons leert, slechts enkele bizondere gymnasia, die het waagden voor het staatsexamen op te leiden. De wet op het M.O. van Thorbecke, in 1863 tot stand gekomen, mocht zo goed als geen instemming vinden onder de katholieken. Ofschoon dit wantrouwen uit de toenmalige toestanden verklaarbaar is, heeft 'Kerkrade', zoals de statistiek zegt, het aangedurfd al spoedig een 3-jarige H.B.S. op te richten, die in 1872 in een H.B.S. met 5-jarige cursus is omgezet. Dit is de eerste katholieke H.B.S. in Nederland, opgericht door de Directeur van Rolduc, Everts. Zo ging het afgelegen Rolduc zijn leerlingen trekken uit alle delen van het land en verkreeg het zijn nationale betekenis.

Dezelfde statistiek leert ons, dat het voorbeeld van Rolduc vooreerst geen navolging vond. De achterdocht tegen de opvoedkundige waarde ener H.B.S. - er werd zelfs van de preekstoel tegen gewaarschuwd, - verminderde niet. Sommigen waren van mening, dat deze studierichting ten dode was opgeschreven. Toen echter de feiten anders uitwezen, en katholieke ouders klaagden, dat zij voor hun kinderen uit de middenstand geen voldoende opleiding in katholiek milieu konden vinden, hebben de Jezuïeten eindelijk Rolduc's voorbeeld gevolgd en stichtten zij te Nijmegen in 1900, de tweede katholieke H.B.S. van het land. Op de tabellen vinden we dit aangegeven. Dan schijnt het hek van de dam. Want daarna, grotendeels door de bemoeinissen van Dr Moller, verrijzen links en rechts H.B.S. en Lycea, die volgens een andere tabel, slechts 4% der gezamenlijke leerlingen der middelbare scholen opvangen. Op dit gebied valt dus nog een grote achterstand in te halen.

Men verlieze echter daarbij niet uit het oog, dat vele jongens gaan studeren op seminaries en congregatiescholen en dat men deze, wat het cultuurpeil der Nederlandse katholieke bevolking betreft, niet mag uitschakelen.

Er is een statistiek aanwezig, die we met een zekere achterdocht hebben bekeken. Het is die, waarop in procenten staat uitgedrukt, hoeveel leden van religieuze of seculiere gemeenschappen uit bepaalde kringen: arbeiderstand, middelstand, hogere stand en intellectuele stand (?) voortkomen. Een absoluut getal zou ons meer aanspreken, omdat het een objectieve weergave zou zijn van de verhoudingen. Bovendien zal het de statistici - zeker in een grotere gemeenschap - niet makkelijk gevallen zijn, van elk der levende leden na te gaan uit welk milieu hij afkomstig is en hem in de aangegeven categorie op de juiste wijze in te delen. De grenzen tussen de verschillende standen - ook van de intellectuele - vervagen bij hun uiteinden.

De statistiek kan van waarde zijn, om te controleren in welke milieu's de priesterroepingen voor- of achteruit gaan, maar dan dient zij uiterst nauwkeurig te zijn. Voor de waardeschatting der geestelijke gemeenschappen is zij onverschillig, want de beste en de eerste apostelen kwamen bijna allen uit de arbeidersstand en de Amerikaanse bisschoppen gaan er groot op, dat zij in proletariërs-kringen geboortig zijn.

Dit zijn enkele indrukken, die we bij een bezoek aan 'Schoolstad' hebben opgedaan. De Franse katholieken, die te Parijs deze tentoonstelling geheel of gedeeltelijk hebben bewonderd, sloegen de handen in elkaar over hetgeen de katholieken in Nederland hebben tot stand gebracht, De niet-katholieken, die in de Hout-

[p. 877]

tuinhallen een bezoek brachten, zullen wellicht niet zonder naijver tot de bevinding zijn gekomen, dat paus Pius XII volkomen terecht bij deze gelegenheid zijn hoge hulde heeft gebracht aan 'de geestelijke herders van Nederland, wier deugden en geestesgaven bij uitstek zijn: voorzichtigheid, waakzaamheid en onvermoeide krachtsinspanning.'

K.J. Derks S.J.