Streven. Jaargang 1

[p. 811]

Jesus en zijn Broeders
door Ed. Dhanis S.J.

In zijn betrekkingen met de mensen^1. beweegt zich Jesus niet hoofdzakelijk op het plan van wat rechtvaardig is of billijk. Zijn naastenliefde, die voorzeker de eisen der rechtvaardigheid eerbiedigt maar ze ook ver overtreft, beheerst alles. In dit artikel nemen wij ons voor Jesus' houding te schetsen tegenover de mensen. Daar ze gans door de liefde werd ingegeven, ligt het tamelijk voor de hand deze tot middelpunt te nemen van onze uiteenzetting. Rond de liefde dan, naar gelang onze beschrijving vordert, zal het overige zich als vanzelf schikken. Maar wordt dit artikel, indien het van het begin tot het einde één zelfde thema behandelt, niet noodzakelijkerwijze eentonig? Toch niet. Jesus' naastenliefde omvat immers zo rijk gevarieerde aspecten, dat de eentonigheid zal wijken, als men die maar enigszins weet te belichten. Om gemakkelijker daarin te slagen, zullen we onze uiteenzetting verdelen in vier punten, die achtereenvolgens steeds diepere kenmerken zullen doen uitkomen van eenzelfde mysterieuze liefde.

Het Evangelie van sint Jan verhaalt, dat de Meester, op de vooravond van zijn dood, een laatste vermaning tot zijn discipelen richtte: 'Ik geef u een nieuw gebod: dat gij elkander zoudt beminnen gelijk ook Ik u bemind heb... Daaraan zullen allen erkennen, dat gij discipelen zijt van Mij'². Het gaat hier niet om een nieuw gebod van Jesus in vergelijking met zijn vroegere geboden. Deze werden van meet af aan ingegeven door zijn naastenliefde en leerden haar, naar eigen mogelijkheden, na te volgen. Jesus geeft eerder te kennen dat de opwekking tot naastenliefde die in zijn leven en zijn leer weerklinkt, het ideaal overtreft tot dan toe door de traditie van het Jodendom voorgehouden. Inderdaad, ofschoon met het verleden verbonden, komt zijn oproep de historicus voor als een plotseling overgaan tot een hoger plan, als een openbaren van nieuwe waarden. Het nieuwe van Jesus' naastenliefde zal reeds doorschemeren in het eerste deel van onze uiteenzetting, om in de volgende steeds lichtender naar voren te treden. Bij het einde wacht ons de ontzaglijke bevinding, dat Jesus de mensen heeft willen beminnen niet alleen gelijk ze nog nooit werden bemind, maar ook gelijk ze het nooit meer zouden worden.

1. Dit artikel volgt op een eerste, waarin we 'de zelfaffirmatie van Jesus' persoonlijkheid' beschreven. Zie 'Streven', nieuwe reeks bd. II, 1948 blz. 673-691.

De gulden regel

Men leest in de Handelingen der Apostelen, dat Petrus te Cesarea, in het huis van de honderdman Cornelius, een toespraak hield. Enkele woorden eruit roepen het openbaar leven van Jesus op, 'hoe Hij weldoende rondging en allen genas, die door de duivel werden beheerst, omdat God met

[p. 812]

Hem was'^1.. Dat is, in het kort, de herinnering, die de eerste gemeenschap van 's Heren openbaar leven bewaarde: een beweeglijke activiteit, mild en wonderlijk weldadig, onder Gods zichtbare zegen. Inderdaad, Jesus liet het eenvoudig maar vreedzaam en rustig leven van Nazaret varen, om dat van een rondreizend prediker te leiden. Hij verspreidde zijn blijde boodschap en zijn wonderen vooral in Galilea en in Judea. Op zich zelf past Hij de aandoenlijke beschrijving toe van de Godsgezant uit het boek. Isaias: 'De Geest des Heren rust op Mij; want Jahweh heeft Mij gezalfd. Hij heeft mij gezonden, om aan armen de blijde boodschap te brengen, om te verbinden wiens hart is gebroken, aan gevangenen verlossing te melden, aan geboeiden bevrijding; om het genadejaar van Jahweh aan te kondigen'^2..

De Evangeliën tonen ons, dat Jesus zich aan zijn weldadige werkzaamheid toewijdde zonder eigen moeite te sparen. Dikwijls werd Hij geheel in beslag genomen, want 'Hoe langer hoe meer begon zich zijn faam te verbreiden. Talrijke scharen kwamen bijeen om Hem te horen en van hun ziekten te worden genezen'^3.. Op een keer was de toeloop in het huis waar Hij met zijn discipelen vertoefde zo geweldig 'dat ze niet eens konden eten'. En daar komen meteen zijn bloedverwanten Hem terughalen. Voor die simpele mensen was zijn nieuwe levenswijze, met zulke overdrijvingen, een gevolg van exaltatie, en liet niets goeds voorzien. 'Ze trokken er op af, - zegt sint Markus - om Hem vast te houden; want ze zeiden: Hij beheerst zichzelf niet meer'^4.. Een andere keer, - ergens op de oever van het meer van Gennezaret, nadat Hij een gehele dag gepredikt had, - stapte Hij met zijn discipelen in een boot om over te steken. Hij was zo uitgeput, dat Hij op de achtersteven bleef slapen, terwijl een storm opkwam en de boot in gevaar bracht^5.. Gedurende die jaren van toewijding was zijn bestaan nooit verzekerd. Hijzelf waarschuwde daar een candidaat-volgeling voor: 'De vossen hebben holen, en de vogels in de lucht hebben nesten; maar de Mensenzoon heeft niets om er zijn hoofd op neer te leggen'^6.. Zijn streven werd op verre na niet door een volkomen succes gedragen. We herinnerden er reeds aan, dat Hij vanwege de Farizeeën een besliste tegenkanting ontmoette en dat het enthousiasme van de massa na zekere tijd verkoelde'^7.. Soms uit Hij zijn teleurstelling: 'O ongelovig geslacht, hoelang nog zal Ik bij u zijn, hoelang nog zal Ik u dulden?'^8. Toch houdt Hij niet op te prediken en aan de vorming van zijn discipelen te arbeiden.

Een weldadige werkzaamheid waarin men al zijn krachten ontplooit vloeit niet noodzakelijk voort uit een zeer onbaatzuchtige liefde. Bepaalde ambities daargelaten, die er de geheime drijfkracht van kunnen zijn, voldoet ze dikwijls aan een zekere machtswil, aan een zeker overheersingsinstinct. Maar herinnerden we niet reeds aan die geestelijke houding van nederigheid, eenvoud en toegankelijkheid, welke zo karakteristiek is voor Jesus' persoonlijkheid?^9. Heeft iemand die met zulke gesteltenissen zijn gaven uitdeelt niet allereerst zich zelf weggeschonken? Graag onderstreept de Meester de waarde der gave waarbij men geen aardse vergelding beoogt:

1. Hand., X, 38.

2. Is., LXI, 1, 2a; aangehaald door Lk., IV, 18-21; verg. Mt., XI,. 4-5 = Lk., VII, 22.

3. Lk., V, 15; verg. Mk., I, 45a.

4. Mk., III, 20, 21.

5. Mk., IV, 35-38 = Mt., VIII, 18-25 = Lk., VIII, 22-24.

6. Mt., VIII, 20 = Lk., IX, 58.

7. Zie 'Streven', nieuwe reeks, bd. II, 1948, blz. 688-689.

8. Mk., IX, 18 = Mt., XVII, 17 IX, 41; verg. Jo., VI, 26,27.

9. Zie 'Streven', nieuwe reeks, bd. II, 1948, blz. 677-687.

[p. 813]

'Zo gij enkel bemint die u liefhebben, welk loon zult gij ontvangen? Doen dat ook de tollenaars niet? En zo gij alleen uw broeders groet, wat bijzonders doet gij dan wel?'^1. 'Wanneer ge een middag- of avondmaal houdt, nodigt dan niet uw vrienden of broers, uw bloedverwanten of rijke buren uit; want misschien nodigen ze u terug en ge krijgt het vergolden. Maar als ge een maaltijd houdt, nodigt dan armen, gebrekkigen, kreupelen, blinden. Dan zult ge gelukkig zijn, omdat ze u niet kunnen vergelden'^2.. Kortom, 'als gij een aalmoes geeft, laat dan uw linkerhand niet weten wat uw rechterhand doet'^3.. Waar komt dit aandringen op de onbaatzuchtige gave vandaan? Suggereert Jesus zelf ons geen antwoord? 'Waar het hart van vol is, - zei hij -, vloeit de mond van over'^4..

Zijn naastenliefde moet zich dikwijls geuit hebben in een medelijden vol ontroering, want de Evangeliën zijn het eens om ons daar trekken van aan te bieden. Hij erbarmt zich over de scharen die Hem enthusiast volgen zonder zich van levensmiddelen te voorzien, en die onderweg zouden bezwijken, zegt Hij, indien ze nuchter moesten terugkeren^5.. Te Naïm ontmoette Hij een weduwe die haar enige zoon ten grave droeg. 'In innig medelijden met haar', bericht sint Lukas, liet Hij de treurige stoet stilhouden, wekte de jonge man weer op en 'gaf hem aan zijn moeder terug'^6.. En wat een meevoelen kan Hij in zijn optreden leggen! Hijzelf leidt een blinde bij de hand die hij buiten Betsaïda wil genezen^7.; voor het graf van zijn vriend Lazarus kan Hij zijn tranen niet weerhouden^8.. Vooral de geestelijke noden wekken zijn medelijden op. Hij erbarmt zich over een menigte in Galilea. Die mensen wie het aan goede godsdienstige leiders ontbrak waren 'als schapen zonder herder'; Hij begon ze dan ook 'breedvoerig te leren'^9.. Zijn tegenstanders, ofschoon zij het zeer verkeerd opvatten, noemden Hem niet zonder reden 'een vriend van tollenaars en zondaars'^10.. Men wage het niet de uitingen van zijn goedheid te belemmeren, want dat wekt zijn verontwaardiging op. Zo ervaarden het de Farizeeën die zich ergerden, omdat Hij een genezing wilde voltrekken op de sabbat. 'Toornig liet Hij zijn blik over hen rondgaan, bedroefd over de verblinding van hun hart'^11.. Zo moesten het zijn discipelen ook eens ondervinden. Zij wilden een groep moeders wegsturen die hun kinderen bij Jesus brachten. Deze 'was verontwaardigd', schrijft sint Markus, en, na de kinderen 'omhelsd' te hebben, 'legde Hij hun de handen op en zegende hen'^12..

Hoe sterk bij Jesus het medelijden ook naar voren trad, toch bleef het slechts één vorm van zijn naastenliefde. Vlug in het ontwaren van de schone en edele trekken in andermans persoonlijkheid, vond Hij er vreugde in die te bewonderen. Hij looft Natanaël 'in wie geen bedrog is'^13., en Joannes de Doper, de strenge en moedige voorloper^14.. Het stevig geloof van de honderdman - een geloof gelijk Hij er geen vond in Israël - verrukt Hem^15.. De Kanaänietische vrouw wordt geprezen om haar antwoord even

1. Mt., V, 46a - 47a; verg. Lk. VI, 34,35.

2. Lk., XIV, 12-14.

3. Mt., VI, 3.

4. Mt., XII, 34b = Lk., VI, 45b

5. Mk., VIII, 2, 3 = Mt., XV, 32; verg. Mk., VI, 35-37 = Mt., XIV, 15, 16 = Lk., IX, 12, 13.

6. Lk., VII, 13, 15.

7. Mk., VIII, 22, 23.

8. Jo., XI, 35.

9. Mk., VI, 34; verg. Mt., XIV, 14 = Lk., IV, 11.

10. Mt., XI, 19b = Lk., VII, 34b.

11. Mk., III, 5; verg. Mt., XII, 13 = Lk., VI, 10.

12. Mk., Lk., X, 14a, 16 = Mt., XIX, 14a, 15 = Lk., XVIII, 16a.

13. Jo., I, 47b.

14. Mt., XI, 7-19 = Lk., VII, 24-35.

15. Mt., VIII, 10b = Lk., VII, 9b.

[p. 814]

raak als vol vertrouwen^1.. Een zondige vrouw verneemt dat een heilige liefde, uit de diepte van haar ellende opwellend, haar een milde vergiffenis bekomt^2.. Hij stelt tot voorbeeld een arme weduwe wier schamele gift van een ongewone vrijgevigheid getuigt^3.. De houding van Maria van Betanië, die 'het beste deel gekozen heeft', keurt Hij goed^4., en Hij roemt, als antwoord op kwaadwillige critiek, het edelmoedig gebaar waarmede ze Hem vereerde^5.. Aan een jonge man die het heel natuurlijk vindt de Wet sinds zijn jeugd te hebben onderhouden, betuigt Hij een genegenheid vol ontroering^6.. En als Hij aan Simon de bijnaam geeft van 'Steenrots'^7. of aan de gebroeders Jakobus en Joannes die van 'Donderzonen'^8., voelt men hoeveel genegen waardering Hij in die benamingen legt.

Graag geeft Hij een aanmoediging of een opbeurend woord. Simon-Petrus is geheel ontsteld door de wonderbare visvangst die hem, onwaardige, plotseling in aanraking brengt met Gods geheimzinnige macht. Maar wanneer hij zich stamelend tot Jesus richt: 'Heer, ga weg van mij, want ik ben een zondig mens', krijgt hij een antwoord, dat voor hem een heerlijke toekomst opent: 'Vrees niet; van nu af zult gij mensen vangen'^9.. Jakobus en Joannes verklaren wat onbezonnen dat ze van 's Meesters lijdenskelk kunnen drinken: ze vernemen dat hun inderdaad die genade is weggelegd^10.. Zacheüs, de rouwmoedige tollenaar, hoort precies wat hem in zijn eigen ogen weer verheffen zal: 'Ook hij is een kind van Abraham'^11.. En de belofte der hemelse zaligheid komt in zijn laatste uur de boosdoener verlichten die met Jesus gekruisigd werd en Hem aanriep^12.. Jesus heeft de ziel van een leider, maar dit belet niet, dat de Evangeliën woorden van Hem aanhalen die moederlijk teer klinken. Het komt voor, dat Hij zijn discipelen aanspreekt met de naam 'kinderen'^13., 'kinderkas'^14.; Hij zegt hun: 'Wees niet bezorgd, kleine kudde'^15.; en nog: 'Ik zal u niet als wezen achterlaten'^16..

Kan 's Meesters goedheid tot tederheid reiken, nooit toch vervalt ze tot zwakheid. Echte liefde beoogt de zielegrootheid van de beminde. De edele eisen van het Evangelie zijn bekend. Jesus laat niets voorbijgaan om de draagwijdte te doen begrijpen van de grote keuze waartoe de mensen worden uitgenodigd. Naargelang de weg die men kiest, zal men het rijk Gods met de gezegenden van de Hemelse Vader binnentreden, of voor eeuwig buitengesloten worden met de verdoemden^17.. Jesus zelf zal het vonnis uitspreken^18.. Hij spoort dan ook aan 'door de enge poort binnen te treden; want wijd is de poort en breed de weg die ten verderve leidt'^19.. De gerechtigheid die Hij vordert is 'groter dan die van schriftgeleerden en Farizeeën'^20.. Veel meer dan zij, legt Hij de nadruk op de inwendige gesteltenissen: gramschap wordt evenzeer verboden als manslag^21., schuldige begeerte evenzeer als echtbreuk^22.. Zijn leer over de onverbreekbaarheid van het huwelijk schrikt de discipelen af^23.. De vergevensgezindheid

1. Mk., VII, 29 = Mt., XV, 28.

2. Lk., VII, 44-47.

3. Mk., XII, 43, 44 = Lk., XXI, 3, 4.

4. Lk., X, 42b.

5. Mk., XIV, 6-9 = Mt., XXVI, 10-13 = Jo., XII; 7, 8.

6. Mk., X, 20, 21; verg. Mt., XIX, 20-22; Lk., XVIII, 21, 22.

7. Mk., III, 18b; Mt., XVI, 18a.

8. Mk., III, 17.

9. Lk., V, 8b, 10b; verg. Mk., I, 17 = Mt., IV, 19.

10. Mk., X, 38, 39 = Mt., XX, 22, 23.

11. Lk., XIX, 9b.

12. Lk., XXIII, 43.

13. Mk., X, 24b.

14. Jo., XIII, 33a.

15. Lk., XII, 32a.

16. Jo., XIV, 18.

17. Mt., XXV, 34, 41, 46.

18. Mt., XXV, 31, 34, 40, 41, 45.

19. Mt., VII, 13 = Lk., XIII, 24.

20. Mt., V, 20.

21. Mt., V, 21, 22.

22. Mt., V, 27.

23. Mt., XIX, 10; verg. Mk., X, 10.

[p. 815]

die Hij aanprijst gaat ver uit boven al wat Simon Petrus zich voorstelde^1.. Voor het Godsrijk moet men bereid zijn de meest innige banden te verbreken en zelfs zijn leven prijs te geven^2.. Wie zich nog grondiger aan God wil schenken wijst Hij op vrijwillige armoede^3. en volmaakte zuiverheid^4.. Zijn hartelijkheid tegenover zijn discipelen belet Hem niet hen soms een verwijt toe te sturen. Broederlijk onomwonden zegt Hij hun: 'Zijt ook gij nog zonder begrip?'^5. 'Hebt gij niet nagedacht of begrepen?'^6. De toon wordt ernstiger, zou men zeggen, wanneer Hij vaststelt hoeveel het hun nog kost zich gans op God te verlaten: 'Wat zijt gij bevreesd? Hebt gij nog geen geloof?'^7.

In Jesus' ogen is de naastenliefde niet enkel een deugd naast de andere, ook niet een bijzonder voortreffelijke deugd zonder meer. Veeleer neemt ze in het morele leven een zo centrale plaats in, dat zij, mits ze is wat ze moet zijn, de degelijkheid verzekert van de gehele zedelijke en religieuze houding. Maar een naastenliefde die is wat ze moet zijn, ligt zo maar niet voor het grijpen. Het kan niet volstaan andermans rechten te eerbiedigen, hem niet kwaadwillig te bedroeven. Jesus vraagt dat we voor de naaste al de welwillendheid en bezorgdheid zouden overhebben die we zelf op onze levensweg wensen te ontmoeten. Zijn mening over de voorrang der naastenliefde en over de vorm die ze moet aannemen vatte Hij samen in de zogenoemde 'gulden regel' uit de bergrede: 'Al wat gij wilt dat de mensen u doen, doet het ook hun; want dat is de Wet en de Propheten'^8.. In dezelfde zin, stelt zijn beschrijving van het laatste oordeel, volgens het relaas van sint Matteüs, de uitspraak van de hemelse rechter voor als gans gebaseerd op de beoefening of de verwaarlozing van een toegewijde naastenliefde^9.. In het onderricht van de Meester ligt de nadruk niet op de verplichtingen der rechtvaardigheid, maar wel op de veel omvattender eisen van de liefde. Deze moet heel de houding der discipelen bezielen. Van uit het standpunt dat we hier innemen, is het van belang Jesus' houding te vergelijken met de leer die Hij voorhield. Wat we tot hiertoe zeiden, toont reeds hoe broederlijk hulpvaardig Hij geweest is en hoe de liefde al zijn betrekkingen met de naaste heeft geïnspireerd: Hij was de eerste om naar de geest van zijn gulden regel te leven. In de Evangeliën wordt dan ook zijn voorbeeld samen met zijn leer een machtige oproep tot naastenliefde.

De traditie van het vroegere Judaïsme is soms Jesus' gulden regel nabij gekomen; toch vermocht ze niet haar waarlijk te bereiken. Meer dan eens ontmoet men in de Joodse geschriften spreuken als die uit het boek Tobias: 'Wat ge u slechts met pijn laat gevallen, doe dat zelf anderen niet aan'^10.. Zo bij voorbeeld in het Testament van Nephtali^11. en bij Philo^12. Volgens de Babylonische Talmoed zou Hillel de Oudere een dergelijke stelregel uitgesproken hebben. Maar deze komt voor in een weinig waarschijnlijke anecdote^13., en ze wordt niet vermeld onder de gezegden van

1. Mt., XVIII, 21, 22 = Lk., XVII, 3b, 4.

2. Mt., X, 37 = Lk., XIV, 26.

3. Mk., X, 21 = Mt., XIX, 21 = Lk., XVIII, 22.

4. Mt., XIX, 11, 12.

5. Mk., VII, 18a = Mt., XV, 16; verg. Lk., XXIV, 25.

6. Mk., VIII, 17b = Mt., XVI, 9a.

7. - Mk., IV, 40 = Mt., XIII, 26a = Lk., VIII, 25a.

8. Mt., VII, 12 = Lk., VI, 31.

9. Mt., XXV, 35, 36, 42, 43.

10. Tob., IV, 15.

11. Test. Nepht. (Hebr.), I, 6.

12. PHILO (Volgens Eusebius, Praeparation evangelica, VIII, 7; Migne, P.G., XXI, 604).

13. Ziehier die anecdote: 'Eens kwam een heiden tot Sjammaï en zei hem: Neem mij als proseliet aan. Maar ik stel een voorwaarde: U moet mij de ganse Wet leren, terwijl ik op één been blijf staan. Sjammaï stootte hem weg met een stok, die hij in de hand hield. Dan ging de heiden naar Hillel. Deze nam hem als proseliet aan, en verklaarde hem: Wat voor u hatelijk is, doe het de anderen niet, dat is de hele Wet; het overige is een uitleg daarvan' Babylon. Talmoed, Sjab., 31a. Hillel leefde tot ongeveer 10 jaar na Christus.

[p. 816]

Hillel in de Misjna^1.. Die spreuken uit het Judaïsme zijn negatief: ze willen dat men de naaste zou sparen wat men zelf niet wenst te verduren. Ze blijven beneden het positieve voorschrift van de bergrede volgens welke men aan de naaste alles moet doen wat men van hem wil ervaren. Bovendien worden die negatieve spreuken, in tegenstelling met de evangelische norm, niet voorgesteld als de kern van de Wet. Alleen het gezegde van Hillel in de anecdote van de Talmoed maakt hierop een uitzondering. De brief van de pseudo-Aristeas is representatief van het Alexandrijns Judaïsme in de eerste eeuw voor Christus. Hij heeft een passus die dichter komt bij Jesus' gulden regel. De schrijver deelt de vragen mee die koning Ptolemeüs II aan de twee en zeventig afgevaardigden van de hogepriester Eleazar zou gesteld hebben. Tot ieder afgevaardigde richt de koning een vraag, en van ieder krijgt hij een antwoord. De dertiende vraag luidt: 'Wat is de leer der wijsheid?' Aanstonds klinkt het antwoord: 'U verlangt geen kwaad te ondervinden, en deel te hebben aan al het goede. Handel zo dat dit geworde aan uw onderdanen, ook aan hen die verkeerd handelen. Berisp met zachtheid de mensen van goeden wil, want God trekt allen tot zich door zijn zachtheid'^2.. Een edele spreuk ongetwijfeld, en die niet meer louter negatief is. Maar zij beoogt, zoals men ziet, het bestuur van een koning. De rechtvaardigheid echter maakt het een koning reeds tot plicht, het welzijn van zijn onderdanen na te streven. Dit antwoord doet zich dus nog niet beslist voor als een algemeen geldende norm die de hele moraal wil samenvatten in de caritas.

Vanzelfsprekend zou de vergelijking van enkele abstracte spreuken maar een wankele grond uitmaken voor een verantwoord oordeel. In ons geval echter strookt de indruk, die ze achterlaat, met die welke men opdoet, wanneer men de boeken uit het Oude Testament, de Joodse apocryphen en de in aanmerking komende rabbijnse literatuur tegenover de Evangeliën stelt. Nergens in die zo verscheidene geschriften treft men een leer aan, die aan de toegewijde naastenlief de de voorrang toekent welke Jesus haar gaf. Ongetwijfeld heeft de voor-christelijke Joodse traditie een naastenliefde gekend die boven de rechtvaardigheid en de billijkheid uitsteeg. Zij heeft er zelfs groot belang aan gehecht. Maar al heeft zij aan de eisen der rechtvaardigheid plichten van edelmoedigheid en naastenliefde toegevoegd, toch heeft ze niet getracht de gehele zedenwet terug te brengen tot de liefde en de toewijding. Die vereenvoudiging en dat dieper inzicht zijn we Jesus verschuldigd^3..

1. De Misjna dagteken uit de tweede helft van de II^e eeuw na Christus; de Babylonische Talmoed uit het einde van de V^e eeuw.

2. Ep. Arist., 207.

3. Zie daaromtrent J. BONSIRVEN., S.J., Le judaïsme palestinien au temps de Jésus-Christ, bd. II, 1935, blz. 203-206.

Een universele liefde

De liefde tot de naaste heeft niet alleen een heel bevoorrechte plaats in de leer en in het leven van de Meester; zij is gekarakteriseerd door een universaliteit waarvan de verschijning een mijlpaal betekent in de geschiedenis van de mensheid. Dit karakter vertoont een dubbel aspect:

[p. 817]

het duidt op een uitbreiding der caritas tot de vijanden enerzijds en anderzijds boven al de grenzen die de mensen scheiden. Jesus is er zozeer mee begaan zijn discipelen de liefde tot de vijanden in te prenten, dat Hij in het Onze Vader een bede opneemt die er hen telkens aan herinneren moet: 'En vergeef ons onze schuld, gelijk ook wij aan anderen hun schuld vergeven'^1.. Niet één keer slechts moet men vergeven, noch zelfs herhaaldelijk, 'tot zeven keer' toe bij voorbeeld, maar wel tot 'zeventig keer zeven keer', dit wil zeggen altijd^2.. En vergeven volstaat nog niet. Men moet ook zijn vijanden beminnen: 'Bemint uw vijanden, en bidt voor wie u lasteren en vervolgen... Want zo gij [enkel] bemint die u liefhebben welk loon zult gij ontvangen? Doen dat ook de tollenaars niet?'^3.. Jesus verhaalt dan ook de parabel van de goede Samaritaan waarin Hij de waarde openbaart van een liefde die zich boven nationale en religieuze geschillen weet te verheffen^4.. Daarmee wijst Hij tegelijk op de liefde welke zich tot de vijanden uitstrekt en op die welke alle mensen omvat. Die universele liefde moet getuigen van een kinderlijke verhouding tot God: 'Bemint uw vijanden,... opdat gij kinderen moogt zijn van uw Vader in de hemel'; deze toch toont zijn goedheid zelfs tegenover de bozen^5.. Men voelt dat de Meester, wanneer Hij zulk een liefde voorhoudt, eenvoudigweg zijn hart laat spreken. Die prediking is tevens een getuigenis.

Jesus' leven is dan ook een voorbeeld van universele liefde en vooreerst van liefde tot zijn vijanden. Want Hij heeft vijanden gehad, en Hij heeft ze heftig bestreden maar zonder ze van zijn liefde uit te sluiten. We stipten hoger reeds de oorzaken aan van zijn conflict met Farizeeën en priesters^6.. In de Evangeliën zien we deze Hem bespieden, Hem belagen, Hem bekladden, Hem om zijn mirakels van omgang met de duivel betichten, Hem aan de Romeinse procurator overleveren om Hem ter dood te brengen. Ze houden niet eens op, wanneer Hij gegeseld en met doornen gekroond wordt voorgeleid; zij beschimpen Hem tot in zijn doodstrijd op het kruis. Hoe heeft Jesus zich tegenover hen gedragen? Ongetwijfeld schandvlekt Hij met harde woorden de holheid en leugenachtigheid van hun religieus formalisme. Hij veroordeelt de halsstarrigheid waarmede ze zich sluiten voor een opvatting van het Godsrijk die boven de hunne uitstijgt. Des te strenger klinkt zijn verwijt, dat ze met al het gewicht van hun gezag het simpele volk weerhouden, dat door de blijde boodschap aangetrokken wordt. Zijn striemend woord kondigt Gods straf aan: 'Wee u, schriftgeleerden en Farizeeën, gij huichelaars, die het rijk der hemelen sluit voor de mensen! Want gij gaat er zelf niet in; en hen die er in willen laat gij niet binnen gaan... Wee u, schriftgeleerden en Farizeeën, gij huichelaars; die tienden betaald van muntkruid, anijs en komijn; maar die nalatig zijt in het voornaamste deel van de Wet: rechtvaardigheid, barmhartigheid en trouw. Dit moet men doen en het ander niet laten... Wee u, schriftgeleerden en Farizeeën, gij huichelaars; want ge zijt gelijk aan witgepleisterde graven die van buiten wel mooi zijn, maar van binnen

1. Mt., VI, 12 = Lk., XI, 4; verg. Mt., V, 23, 24; Mt., V, 25,26 = Lk., XII, 58, 59; Mt., VI, 14, 15 = Mk., XI, 25.

2. Mt., XVIII, 22; verg. Lk., XVII, 4.

3. Mt., V, 44-46.

4. Lk., X, 30-37.

5. Mt., V, 44,45 = Lk., VI, 35a.

6. Zie 'Streven', nieuwe reeks, bd. II, 1948, blz. 688.

[p. 818]

vol doodsbeenderen en allerlei vuil... Slangen, adderenbroed, hoe zult gij de helse verdoemnis ontkomen?'^1. Men moet natuurlijk die heftige verwijten in het milieu en de tijd terugplaatsen waarin ze uitgesproken werden. Ze gelijken sterk op die welke de profeten van het Oud Testament tot hun stamgenoten en in het bizonder tot de groten en priesters richtten^2.. Joannes de Doper sprak even vrijmoedig^3.. Om Jesus die heftige taal euvel te duiden moet men óf andere voorbeelden uit het oog verliezen welke er de juiste belichting van geven, óf liefde verwarren met een zwakheid die bereid is heilige belangen prijs te geven.

Eerder valt te bewonderen, dat Jesus hoe hevig ook in de strijd gewikkeld er boven staat door zijn liefde. Hij wint de genegenheid van vooraanstaande Farizeeën, Nikodemus^4., Josef van Arimatea...^5.. Hij treft bij een schriftgeleerde die Hem overigens slechts matig genegen is, een diepe godsdienstzin aan en heeft dan ook voor hem een van die woorden over die men niet kim vergeten: 'Gij staat niet ver af van het rijk Gods'^6.. Zijn meest verontwaardigde verwijten verraden geen persoonlijke wrok. Verklaart Hij niet dat het verzet tegen Hem vergeven zal worden, als het maar niet voortkomt uit een direct vijandelijke houding tegenover God die de genade aanbiedt? Dat is de zin van het gezegde: 'En wie spreekt tegen de Mensenzoon, hem zal het worden vergeven; maar wie iets zegt tegen de Heilige Geest, hem zal het niet vergeven worden, noch in deze wereld noch in de toekomstige'^7.. Jesus geeft deze verklaring om de Farizeeën voor zulk een noodlottige boosaardigheid te behoeden. Is het nodig er aan te herinneren, hoe Hij kort voor zijn dood over Jerusalem geweend heeft? 'Jerusalem, Jerusalem... hoe dikwijls heb Ik uw kinderen willen vergaderen, zoals een hen haar kuikens onder haar vleugelen verzamelt; maar gij hebt niet gewild!'^8. Zo spreekt een miskende liefde die toch blijft beminnen. Die taal doet denken aan 's Meesters zo edel en minzaam verwijt, wanneer Judas hem verraadt met een kus^9.. Maar zie, Jesus gaat nu met zijn kruis beladen naar de plaats der terechtstelling. We lezen bij sint Lukas, dat Hij nog treurde om de nakende straf van Jerusalem^10.. Daarna volgt de kruisiging op Golgotha, en dezelfde evangelist bericht, dat de arme gefolterde bad voor wie Hem dat uiterste aandeden: 'Vader, vergeef het hun want ze weten niet wat ze doen'^11.

Het vergeven van het kwaad zoals Hij het geleerd en beoefend heeft was onbekend onder het Oude Verbond. Van de ene kant, weliswaar, laakt het Oude Testament de wraak aan een Israëliet voltrokken^12., en ook het leedvermaak over het ongeluk van een tegenstander^13.. Het vraagt, dat men de naaste zijn beledigingen zou vergeven^14., en verbiedt bepaalde hulpvaardigheid zelfs aan vijanden te weigeren^15.. Maar van de andere kant verwoordt de psalmist de 'volkomen haat' die hij den goddeloze toedraagt^16. en een groot aantal smekingspsalmen vragen met nadruk de

1. Mt., XXIII, 13-32; verg. Lk., XI, 37-52; Mk., XII, 37b-40 = Mt., XXIII, 1-7 = Lk., XX, 45-47; Lk., XVI, 14-15.

2. Zie b.v. Am., III, 9-15; -IV, 1-5; V, 11-12; -VI, 1-7; Os., IV; -VII, 1-16; Is., I, 11-17; Ier., V, 25-26; -VI, 13-15; -VIII, 8-12; -IX, 2-5; -XXIII, 2; Mich., II, 1-3; -III, 1-4, 9-12.

3. Mt., III, 7-10 = Lk., III, 7-9.

4. Jo., III, 1-12; -VII, 50-52; -XIX, 39.

5. Mk., XV, 42,43 = Mt., XXVII, 57, 58 = Lk., XXIII, 50, 51; Jo., XIX, 38.

6. Mk., XII, 34a = Lk., X, 28.

7. Mt., XII, 32 = Lk., XII, 10.

8. Mt., XXIII, 37 = Lk., XIII, 34.

9. Mt., XXVI, 50 = Lk., XXII, 49.

10. Lk., XXIII, 27-31.

11. Lk., XXIII, 34a.

12. Lev., XIX, 18.

13. Spr., XXIV, 17, 18.

14. Eccli., XXVIII, 1-7.

15. Ex., XXIII, 4,5; Spr., XXV, 21, 22.

16. Ps., CXXXIX, 19, 20.

[p. 819]

bestraffing der vijanden^1.. De Ecclesiasticus raadt aan weldaden te weigeren aan 'wie volhardt in de boosheid'. 'Geef aan de godvruchtige - vermaant hij - en sta de zondaar niet bij... Geef niet aan de goddeloze, weiger hem brood en geef er hem geen: anders wordt hij misschien nog sterker dan gij'^2.. Die dubbele reeks teksten werd ongeveer zo verklaard, dat men voorbijgaande en niet al te grievende beledigingen moest vergeven; maar het scheen, dat men in sommige erge aangelegenheden aan geen barmhartigheid hoefde te denken^3.. Om scherp tegenover die geest het nieuwe van zijn eigen leer te belichten, heeft Jesus mogen verklaren: 'Gij hebt gehoord dat er gezegd is: Uw naaste zult ge beminnen en uw vijand zult gij haten. Maar Ik zeg u: Bemint uw vijanden en bidt voor wie u lasteren en vervolgen'^4.. En inderdaad Israëls geschiedenis vóór de komst van Christus biedt ons geen enkele trek die kan vergeleken worden met de zachtzinnigheid van de Meester jegens Judas, of met het heldhaftig gebed van de gekruisigde Jesus voor zijn vijanden. De Handelingen der Apostelen vermelden dat enkele jaren later de diaken Stephanus eveneens voor zijn beulen heeft gebeden^5.. Maar beseft men het grote onderscheid, dat er bestaat tussen de geestelijke rijkdom toereikend om zulk een voorbeeld na te volgen, en die welke vereist is om het een eerste maal in de geschiedenis in te voeren?

De liefde van Jesus strekt zich niet alleen uit tot de vijanden, ze overschrijdt nog alle nationale grenzen om de hele mensheid te omvatten. Weliswaar nam de Meester zich voor zijn persoonlijke prediking tot zijn stamgenoten te beperken. Hij wilde trouw blijven aan het goddelijk plan volgens hetwelk het rijk Gods eerst aan de 'kinderen van het rijk'^6. moest worden aangeboden, die het dan op hun beurt aan de wereld zouden verkonden. Toch kon Hij zich enkele uitzonderingen niet ontzeggen. Sint Jan verhaalt hoe Hij de blijde boodschap aan een Samaritaanse van Sychar verkondigde en aan vele inwoners van die stad^7.. Hij verrichtte een mirakel ten gunste van die Romeinse honderdman, wiens geloof Hij luide prees^8.. Toen Hij zich met zijn discipelen in de streek van Tyr en Sidon had teruggetrokken, liet Hij zich door de Kanaänietische tot een wonder overhalen, al merkte Hij er bij op, dat Hij hiermede afweek van de algemene gedragslijn Hem door zijn zending opgelegd^9.. Nadat Hij de bezetene had genezen uit de hoofdzakelijk heidense Dekapolis, zette Hij hem aan in zijn omgeving de genade te vertellen die hem te beurt was gevallen^10. Kort daarna keerde Hij in die streek terug en verrichtte er wonderen die, naar het schijnt, zelfs de heidenen begeesterden; want op hen wordt het woord van sint Matteüs het best toegepast: 'En zij verheerlijkten de God van Israël'^11..

Dat waren, in Jesus' opvatting zovele anticipaties op de ruimere ver-

1. Zie b.v.: Ps., VII, 7, 11-18; -XVII, 13, 14; -XXVIII, 4, 5; -XXXI, 18, 19; -XXXV, 4-8, 25, 26; -LIV, 6-9; -LV, 16, 17, 20, 24; -LVIII, 7-12; -LIX, 11-14; -LXIII, 10, 11; -LXIV, 8, 9; -LXIX, 23-29; -LXXIX, 6-12; -LXXXIII, 10-19; -CIX, 1-21, 29; CXXXVII, 7-9. In geen enkele smekingspsalm wordt aan God vergiffenis gevraagd voor de vijanden.

2. Eccli., XII, 3-7.

3. STRACK-BILLERBECK, Kommentar zum Neuen Testament aus Talmud und Midrasch, bd. I, München, 1922, blz. 364-366; J. BONSIRVEN, S.J., Le judaïsme palestinien au temps de Jésus-Christ, Parijs, bd. II, 1935, blz. 198-202.

4. Mt., V, 43, 44.

5. Hand., VII, 60.

6. Mt., VIII, 12; verg. Jo., IV, 22.

7. Jo., IV, 4-42.

8. Mt., VIII, 5-13 = Lk., VII, 1-10.

9. Mt., XV, 21-28 = Mk., VII 24-30.

10. Mk., V, 19 = Lk., VIII, 39.

11. Mt., XV, 31. Zie de context; vooral Mk., VIII, 31 = Mt., XV, 29.

[p. 820]

spreiding van zijn boodschap die Hij zijn discipelen zou toevertrouwen. Inderdaad de akker waarin het Evangelie moet gezaaid worden, is 'de wereld'^1.. De discipelen zullen 'het licht' zijn niet slechts van Israël, maar van 'de wereld'^2., 'het zout' niet van Israël, maar van 'de aarde'^3.. Niet in Israël maar 'op de aarde' is Hij het vuur komen brengen dat alles ontvlammen moet^4.. In het vierde Evangelie, na het onderhoud met de Samaritaanse, spreekt Hij van de 'velden die reeds wit staan voor de oogst'^5.; en wanneer Philippus hem verwittigt dat enkele heidenen hem verlangen te zien, begint Hij te spreken over het uur waarop Hij, na zijn offer, alle mensen tot zich zal trekken^6.. Overigens voorspelt Hij op verschillende manieren, dat zijn volk het messiaanse rijk zal afwijzen en de heidenen het zullen ontvangen: 'De heer van de wijngaard... zal de [opstandige] landbouwers gaan verdelgen en de wijngaard aan anderen geven'^7.; 'Ik zeg u dat velen zullen komen van het Oosten en van het Westen en zullen aanzitten in het rijk der hemelen... maar dat de kinderen van het rijk zullen worden uitgeworpen naar buiten, de duisternis in'^8.. Opdat Hij zo mocht spreken, moest zijn opvatting van het messiaanse rijk los staan van elk nationaal particularisme; en zijn liefde moest reiken over alle grenzen heen.

Het lijdt geen twijfel, dat in het Oude Testament het nationaal particularisme sterk naar voren treedt. De naaste die het boek Leviticus voorhoudt te beminnen^9. is vooreerst de Israëliet, aan wie men slechts de vreemdeling toevoegt die te midden van het volk van Israël verblijft^10. Voorzeker heeft de messiaanse verwachting ruime horizonten geopend: verschillende profeten hebben een messiaans rijk verwacht dat alle volkeren der aarde zou omvatten. Maar ze stelden zich dat rijk voor binnen het raam van een nationale heropleving: alsof de andere volkeren er maar deel zouden aan hebben door toe te treden tot het zegevierende Israël^11. Gaan we nu van het Oude Testament over tot het Judaïsme uit het begin van onze tijdrekening, zo stellen we vast, dat ook daar het begrip van de 'naaste' binnen zeer enge grenzen besloten bleef. Voor de Synagoge is de naaste, die men volgens de Wet verplicht is te beminnen, alleen de Israëliet en de volledige proseliet^12.. De verwachting van het messiaanse rijk hier op aarde blijft nog steeds die van een nationaal herstel^13.. Wel bestond het proselytisme als een opvallend kenmerk van het judaïsme, waar ook Jesus op wees. De Farizeeën merkt hij op, 'doorkruisen land en zee om een enkele proseliet te maken'^14.. Maar pas wie zich liet besnijden, wie aldus werkelijk in de joodse natie werd ingelijfd en aan al de verplichtingen der Wet onderworpen, bracht het tot volledig proseliet. Zonder de ijver te ontkennen die aan het proselytisme ten gronde lag, moet men toegeven dat het nationaal particularisme er mee gediend was. Nu lag juist een der oorzaken van het conflict tussen Jesus en de Farizeeën

1. Mt., XIII, 38.

2. Mt., V, 14.

3. Mt., V, 13.

4. Lk., XII, 49; verg. Mt., X, 34 = Lk., XII, 51.

5. Jo., IV, 35.

6. Jo., XII, 21-32.

7. Mk., XII, 9 = Mt., XXI, 40, 41 = Lk., XX, 15b, 16.

8. Mt., VIII, 11, 12 = Lk., XIII, 28, 29.

9. Lev., XIX, 18.

10. Lev., XIX, 34; verg. Deut., X, 19.

11. Zie Is., II, 2-4; Jer., III, 17; XII, 14-17; -XVI, 19-21; -XXX, 8, 9; Is., XL, 5; -LX, 1-16; Sof., III, 9-20; Agg., II, 6-9; Zak., II, 12-17; -XIV, 16-19; Mal., I, 11; -III. 12.

12. Zie STRACK-BILLERBECK, Kommentar zum Neuen Testament aus Talmud und Midrasch, bd. I, München, 1922, p. 353-364.

13. In de verzameling der Psalmen van Salomon, is de zeventiende psalm, die omstreeks het midden van de eerste eeuw voor Christus werd opgesteld, zeer kenmerkend voor deze verwachting.

14. Mt., XXIII, 15.

[p. 821]

aan zijn zuiver religieuze, helemaal niet politieke of nationale opvatting van het Messiasrijk. Heeft Jesus zelf al de gevolgen van deze opvatting niet uiteengezet, toch liet Hij er genoeg van verstaan om al wat aan verering voor de dode letter en aan particularistische strekkingen in het gemoed der Farizeeën lag, tegen Hem in beroering te brengen^1.. Zijn boodschap vroeg van hen een inspanning om tot een zuiverder godsdienstbegrip te komen en tevens tot een werkelijk universele liefde. Dat was te nieuw voor hen en te hoog, ze boden Hem hardnekkig weerstand.

1. Zie 'Streven', nieuwe reeks, bd. II, 1948, blz. 681-688.

De mysterieuze richting van Jesus' liefde

Jesus' oproep tot een moraal van universele liefde heeft zich diep ingeprent in het menselijk geweten. Sinds twintig eeuwen bewerkt hij het zonder ophouden, hetzij hij de mensen boven henzelf verheft, hetzij hij ze oordeelt en beschaamt. Daardoor alleen reeds zou de Meester in de morele geschiedenis van het mensdom als grote onder de grootsten komen te staan. En toch is de universaliteit niet het laatste woord van zijn liefde. Deze vertoont nog een andere eigenschap die niet minder verheven lijkt en zeker geheimzinniger aandoet. We denken aan een bijzondere neiging van die naastenliefde. Niet aan het feit dat Jesus vrienden heeft gehad als Lazarus en zijn familie^2., of dat hij onder zijn discipelen Petrus, Jakobus en Joannes tot een bijzondere vertrouwelijkheid heeft toegelaten^3.. Zulke voorliefde is gezond menselijk en niet bepaald geheimzinnig. We denken ook niet aan de genegenheid die Jesus toedraagt aan de 'reinen van harte'^4. en aan 'al wie Gods wil volbrengt'^5.. Hoe zou die ons van zijnentwege verwonderen? We denken aan een andere neiging, die heel Jesus' houding tegenover zijn broeders ingaf en waardoor Hij aan een gelijkaardige neiging van zijn hemelse Vader een weerklank wilde geven.

Jesus heeft een bijzondere neiging zowel voor degenen die Hij de armen of de kleinen noemt, als voor de zondaars die hun ellende bekennen. Voor de armen is de blijde boodschap op de eerste plaats bestemd. Geldt de eerste zaligprijzing niet de 'armen'^6.? En past Jesus op zijn prediking het woord van Isaias niet toe over de 'armen' aan wie de blijde tijding wordt gebracht^7.? Men weet, dat met de 'armen' zij bedoeld worden die, hun behoeftigheid bewust, zich met onderdanig vertrouwen naar God toekeren. Om die betekenis, welke reeds bij de profeten en in de psalmen gevonden wordt, te doen uitkomen, zegt sint Matteüs uitdrukkelijk dat de eerste zaligprijzing de armen 'in de geest' betreft^8.. Dit neemt natuurlijk niet weg, dat bescheiden middelen van bestaan de geestelijke armoede begunstigen^9.. De armen worden door Jesus ook de 'kleinen' genoemd^10., dit wil zeggen degenen die handelen zoals de kinderen, die zo eenvoudig hun zwakheid beseffen en in staat zijn tot zulk een algehele

2. Jo., XI, 5; -XII, 1-3 = Mk., XIV, 3 = Mt., XXVI, 6-7; Lk., X, 38b, 39.

3. Mk., III, 16, 17 = Mt., X, 2 = Lk., VI, 14; Mk., IX, 2 = Mt., XVII, 1 = Lk., IX, 28; Mk., XIV, 33 = Mt., XXVI, 37.

4. Mt., V, 8.

5. Mk., III, 35a = Mt., XII, 50a = Lk., VIII, 21.

6. Mt., V, 3 = Lk., VI, 20b.

7. Mt., XI, 5b = Lk., VII, 22b.

8. Mt., V, 3.

9. Zie Mk., X, 21 = Mt., XIX, 21 - Lk., XVIII, 22; Mk., X, 23-27 = Mt., XIX, 23-26 = Lk., XVIII, 24-27.

10. Mt., XI, 25 = Lk., X, 21; verg. Mk., IX, 37 = Mt., XVIII, 5 = Lk., IX, 48; Mk., IX, 42 = Mt., XVIII, 6; Mt., XVIII, 10a, 14b.

[p. 822]

overgave. Hij aarzelt niet een kind te midden van zijn discipelen te laten komen en het hun tot voorbeeld te stellen^1.. Tegenover de 'kleinen' plaatst Hij de 'wijzen' en de 'behendigen' degenen namelijk die zich van hun schranderheid bewust en op hun succes vertrouwend, in een geest van zelfgenoegzaamheid leven die van God verwijdert^2.. De armen en kleinen zijn ten slotte de nederigen. Meer dan Jesus' genegenheid voor hen verwondert die welke Hij koesterde voor de zondaars; deze laatste is evenwel onloochenbaar. De Evangeliën verhalen de vergiffenis die Hij aan de lamme van Kafarnaüm schonk^3., zijn tussenkomst om de steniging van de overspelige vrouw te beletten^4., zijn goedheid voor een onbekende zondares^5., voor Zacheüs de tollenaar^6., voor de Samaritaanse^7., voor Levi, die andere tollenaar van wie Hij een apostel maakte^8.. De Farizeeën ergeren zich aan de betrekkingen die Hij aanknoopt met lieden van bedenkelijke faam: 'Waarom eet Hij met tollenaars en zondaars?'^9.. Maar Hij weet zeer goed waarom Hij zo handelt: 'Ik kwam niet de rechtvaardigen roepen, zegt Hij, maar de zondaars'^10.

Wat betekent die onverwachte verklaring? Niets belicht haar zo goed als de parabel van de Farizeeër en de tollenaar^11.. Beide mannen kwamen naar de tempel om te bidden. De Farizeeër acht zich rechtvaardig wegens zijn trouw aan uitwendige voorschriften, en hij zou de gedachte aan een beroep op Gods vergiffenis van zich afschudden. De tollenaar integendeel weet dat hij een zondaar is, en werpt zich in Gods barmhartige armen. Alleen deze laatste, zegt de parabel, ging gerechtvaardigd naar huis. We vinden hier de oppositie terug tussen de geest van zelfgenoegzaamheid en de bekentenis, voor God, van eigen ontoereikendheid. Ze laat verstaan in welke zin Jesus beweerde, dat de zondaars, niet de rechtvaardigen, door zijn oproep worden bereikt. De rechtvaardige, die door zijn oproep niet bereikt wordt, is de man die heel zijn vertrouwen stelt op een gedeeltelijke, vooral uiterlijke correctheid en het overbodig acht beroep te doen op Gods barmhartigheid; hij is geen echte rechtvaardige, maar een hoogmoedige die zichzelf verblindt. De zondaar die door Jesus' oproep wel bereikt wordt, is degene die zijn zondigheid oprecht bekent, en bij wie die bekentenis reeds de klank heeft van een gebed. Men mag zeggen dat de speciale neiging van Jesus tot de nederigen en die tot de oprechte zondaars, twee vormen zijn van één zelfde diepe neiging tot allen die voor God hun ontoereikendheid erkennen. De nederigen erkennen haar in kinderlijke overgave, de oprechte zondaars in een bekentenis die aan zulk een overgave niet gans vreemd blijft. Zeker miskent Jesus de waarde niet van de echte gerechtigheid^12.. Maar in zijn oog is niets reddeloos verloren bij de zondaar die zich onwaardig bekent. Hoe angstwekkender is de toestand van de hovaardige, die weigert zich te laten redden! Daarom kwam Hij er toe tot de Farizeeën, met hun uiterlijke rechtvaardigheid zo ingenomen, te zeggen: 'Op de weg naar het rijk Gods zijn tollenaars en zondaressen u voor'^13.. Wellicht raken we hier de diepste reden van zijn strengheid tegenover de Farizeeën: de rouwmoedige zondaar heeft opbeuring nodig,

1. Mk., IX, 36 = Mt., XVIII, 2 = Lk., IX, 47.

2. Mt., XI, 25 = Lk., X, 21.

3. Mk., II, 5 = Mt., IX, 2 = Lk., V, 20.

4. Jo., VIII, 1-11.

5. Lk., VII, 44-50.

6. Lk., XIX, 5-10.

7. Jo., IV, 7-30.

8. Mk., II, 14 = Mt., IX, 9 = Lk., V, 27, 28.

9. Mk., II, 16b = Mt., IX, lib = Lk., V, 30b.

10. Mk., II, 17b = Mt., IX, 13b = Lk., V, 32.

11. Lk., XVIII, 9-14.

12. Mt., V, 6, 10, 20.

13. Mt., XXI, 31.

[p. 823]

de hovaardige man van de letter moet eerder losgerukt worden van zijn bedrieglijke veiligheid.

Jesus heeft duidelijk geleerd, dat zijn genegenheid voor de nederigen en voor de oprechte zondaars een dergelijke neiging van zijn Hemelse Vader weergaf: 'Ik dank U Vader, Heer van hemel en aarde, omdat Gij deze dingen voor wijzen en verstandigen hebt verborgen en aan kleinen geopenbaard'^1.. Hij verkondigde ook de bezorgdheid van de Hemel voor de zondaars. Daartoe dienen de drie parabelen van de goddelijke barmhartigheid: die van de herder die negen en negentig gedweeë schapen achterlaat om het ene voortvluchtige te vinden^2., die van de huisvrouw die met zoveel ijver naar het verloren geldstuk zoekt^3., die ten slotte van de verloren zoon^4.. Het Oude Testament kende reeds Gods goedheid, zijn barmhartigheid, en zijn milde liefde voor het uitverkoren volk. En toch werpt Jesus een nieuw licht op Gods mysterie. Waarom immers moeten allen naar God gaan met de bekentenis van hun behoeftigheid? Waarom wordt van allen gevraagd zich kinderlijk aan Hem over te geven? Omdat God zich vaderlijk en hartstochtelijk neigt tot een zondige mensheid en omdat Hij voor ieder de grote, barmhartige liefde is. Die openbaring van de God van genade en ontferming is nieuw en mag een van de schoonste parels heten uit de evangelische schat. Hoe aangrijpend is het, haar met Jesus' genegenheid voor nederigen en zondaars verbonden te zien, en in Hem concreet verwezenlijkt! Hijzelf wordt aldus die openbaring. Bij geen andere godsdienststichter vindt men, naar ons weten, iets dat daarmee kan vergeleken worden. Maar Jesus' liefde heeft zich nog groter en nog mysterievoller getoond.

1. Mt., XI, 25 = Lk., X, 21.

2. Mt., XVIII, 12-14 = Lk., XV, 3-7.

3. Lk., XV, 8-10.

4. Lk., XV, 11-32.

De liefde van de Verlosser

Jesus heeft de mensen niet enkel een liefde willen toedragen die zich naar het voorbeeld richtte van zijn Hemelse Vader; Hij heeft ze ook willen beminnen als hun Verlosser. Hij weet dat Hij van God een heilszending heeft ontvangen en dat de zin van zijn leven in haar vervulling ligt. Als Hij het rijk Gods verkondigt 'aan de verloren schapen van het huis Israëls', dan is het omdat Hij er naar toe 'gestuurd werd'^5.. 'De Mensenzoon is gekomen, - zegt Hij, en met dat woord vertolkt Hij het bewustzijn van zijn zending, - de Mensenzoon is gekomen om op te zoeken en te redden wat verloren was'^6.. Het geheim van zijn opdracht als Verlosser openbaart Hij vooral in zijn verklaringen omtrent zijn titel van 'Mensenzoon'. Deze kunnen gerangschikt worden in twee reeksen: een eerste waarin Hij aanspraak maakt op het opperste gezag en de hoogste heerlijkheid; een tweede waarin Hij de weg van lijden en offer aantoont die Hij volgen moet om het heil der mensen te bewerken.

De heerlijkheid van de Mensenzoon is die van de hemelse heerser, die op de wolken zal komen, van engelen omringd, om de wereld te oordelen^7.. Men zal de Mensenzoon gezeten zien aan Gods rechterhand, samen met Hem de wereld besturend^8.. Hij zal verschijnen in de glorie van God, dit

5. Mt., XV, 24.

6. Lk., XIX, 10.

7. Mk., XIII, 26,27 = Mt., XXIV, 30,31 = Lk., XXI, 27; Mt., XIII, 41; Lk., XXI, 36.

8. Mk., XIV, 62 = Mt., XXIV, 64 = Lk., XXII, 69; verg., Mk., XII, 36 = Mt., XXII, 44 = Lk., XX, 42.

[p. 824]

wil zeggen, zijn koninklijke waardigheid delend^1.. Hij zal de uitverkorenen tot zich roepen en de verdoemden ver van zich verwerpen^2.. Die verschillende trekken staan in verband met een messiaanse passus van het boek Daniël^3., met Psalm honderd tien^4., waarschijnlijk ook met een deel van het boek Henoch^5.; ze beschrijven hoe in de toekomst de Mensenzoon zijn majesteit zal openbaren. Maar nu reeds bezit Hij de macht zonden te vergeven^6., is Hij meester over de sabbat^7., en, meer in het algemeen, gemachtigd om de Wet te wijzigen^8.. De houding die men tegenover Hem aanneemt is hoogst belangrijk voor de zaligheid^9.. Hij is zozeer het middelpunt van alles dat, wanneer men aan de naaste goed of kwaad doet, men het ten slotte aan Hemzelf doet^10.. Het is niet overdreven te zeggen, dat deze aanduidingen, in hun geheel genomen, aan de Mensenzoon een heerlijkheid toekennen die bovenmenselijk is en zelfs van goddelijke aard.

Maar zie, nu wordt dezelfde Mensenzoon gekenmerkt als degene die zijn leven stelt in dienst van allen^11., het goede zaad van het Evangelie uitstrooit^12., geen vast onderdak heeft^13., door zijn tegenstanders wordt beklad^14., voor velen lijden en sterven moet^15., om daarna vol glorie te verrijzen^16.. In deze tweede reeks verklaringen vereenzelvigt Jesus de Mensenzoon met de 'Dienaar van Jahweh' uit het boek Isaias^17.. Hij beschouwt zich dus tegelijkertijd als de hemelse heerser die zich op het einde der tijden zal openbaren en als de rechtvaardige die de zonden der mensen uitboet door de dood te aanvaarden. Eigenlijk staat Jesus' verlossingstaak in innig verband met zijn nog verholen heerlijkheid. Kan Hij er aanspraak op maken de mensen met God te verzoenen, dan moet het zijn wegens een waardigheid die zo verheven is, dat ze Hem tot middelaar maakt tussen God en de mensheid. Daar vandaan zal Jesus' offer zijn onvergelijkelijke waarde halen. Er is dus geen tegenstrijdigheid, maar eerder een grondige overeenkomst tussen de twee reeksen verklaringen van Jesus omtrent de Mensenzoon. Hij heeft zich er door willen openbaren als een goddelijke Verlosser.

We ontveinzen ons helemaal niet al het geheimzinnige en ongehoorde van die openbaring. Maar Jesus vond een echt goddelijke manier om deze in het hart der mensen te prenten. Het was op de vooravond van zijn dood, tegen het einde van het laatste maal dat Hij met zijn discipelen nam. Hij wilde hun een laatste aandenken geven, dat zij niet meer zouden vergeten en dat hun het diepste van zijn gemoed zou openbaren. Dat aandenken is de eucharistie. 'De Heer Jesus, in de nacht dat Hij verraden werd, nam brood, sprak een dankzegging en zeide: dit is mijn lichaam [dat] voor u [wordt overgeleverd]; doet dit tot mijn gedachtenis. Zo ook na de

1. Mk., VIII, 38 = Mt., XVI, 27 = Lk., IX, 26; Mt., XIX, 28; - XXV, 31, 32.

2. Mt., XXV, 34, 41; - XIX, 28.

3. Dan., VII, 13.

4. Vulg. CIX.

5. Hoofdstuk XXXVII tot LXXI d.i. 'Het boek der parabelen van Henoch'.

6. Mk., II, 10 = Mt., IX, 6 = Lk., V, 24.

7. Mk., II, 28 = Mt., XII, 8 = Lk., VI, 5.

8. Mk., X; 2-12 = Mt., XIX, 3-12; Mt., V, 21-48.

9. Lk., VI, 22, 23; Mk., VIII, 38 = Lk., IX, 26; Lk., XII, 8,9 = Mt., X, 32, 33.

10. Mt., XXV, 31, 40, 45.

11. Mk., X, 45 = Mt., XX, 28.

12. Mt., XIII, 37.

13. Mt., VIII, 20 = Lk., IX, 58.

14. Mt., XI, 19 = Lk., VII, 34; Mt., XII, 32 = Lk., XII, 10; verg. Mk., III, 28-30.

15. Mk., VIII, 31 = Lk., IX, 22; Mk., IX, 12 = Mt., XVII, 12; Mk., IX, 31 = Mt., XVII, 23 = Lk., IX, 44; Mk., X, 33, 34 = Mt., XX, 18, 19 = Lk., XVIII, 31-33; Mk., X, 45 = Mt., XX, 28; Mk., XIV, 21 = Mt., XXVI, 24 = Lk., XXII, 22; Mt., XII, 40; - XXVI, 2; Lk., XXIV, 7.

16. Mk., VII, 31 = Lk., IX, 22; Mk., IX, 31 = Mt., XVII, 23; Mk., X, 34 = Mt., XX, 19 = Lk., XVIII, 33; Mt., XII, 40 = Lk., XXIV, 7.

17. Zie Is., XLII, 1-7; - XLIX, 1-9; - LII, 13-LIII, 12 (vooral deze laatste passus).

[p. 825]

maaltijd de kelk, zeggende: 'a deze kelk is het nieuwe verbond in mijn bloed. Doet dit, zo dikwijls gij drinkt, tot mijn gedachtenis'^1.. Welk is de zin van deze wonderlijke woorden? Het is niet nodig hem hier in zijn geheel uit te drukken. Laten we ons tot het wezenlijkste beperken: Jesus wil zijn aanstaande dood als een offer opdragen voor het heil der mensen; Hij wil te kennen geven dat dit heil zal gevonden worden in de vereniging met Hem, het offerlam, in een zo innige vereniging, dat de zijnen in Hem en door Hem zullen leven; de ritus die Hij instelt en waarbij zijn lichaam en bloed wordt genuttigd, zal het symbool zijn van die heiligende vereniging en tevens het middel om haar te bevorderen. Dit alles veronderstelt, dat Jesus, die een mens is, nog oneindig meer is dan een mens. In de instelling van de eucharistie zien we derhalve hoe Jesus het hoogste bewustzijn dat Hij van zijn persoon bezat op wonderbare wijze verenigt met de edelmoedigste, de meest broederlijke, de meest aandoenlijke wil zich aan zijn broeders te geven. Men moet wel erkennen dat wie dit wonderlijk aandenken achterliet, de mensen heeft willen beminnen zoals niemand anders ze ooit nog zou beminnen. Niets zozeer als de eucharistie heeft aan de mensen het besef geschonken dat de Hemel voor hen tederheid was geworden. Meer dan ooit komt Jesus' persoonlijkheid hier geheimnisvol voor; maar haar bekoorlijkheid staat niet lager dan haar mysterie. De ganse christelijke cultus heeft de eucharistie tot middelpunt. In dat heilig aandenken vinden de gelovigen de mysterieuze liefde terug die eens op aarde verscheen en er de smaak bracht van de Hemel.

1. I Cor., XI, 23b-25; verg. Mk., XIV, 22-24 = Mt., XXVI, 26-28 = Lk., XXII, 19-20.