Streven. Jaargang 1

[p. 604]

Pleidooi voor het Kruis
door P. Schoonenberg

Wanneer Jezus de verbaasde apostelen Zijn naderend lijden aankondigt, onomwonden, in volle realiteit: 'De Mensenzoon zal veel moeten lijden en verworpen worden door de oudsten en opperpriesters en schriftgeleerden. Hij zal worden gedood, en op de derde dag verrijzen' (Lc. 9,22), trekt Petrus Hem terzijde en begint te protesteren:c Dat nooit, Heer, zo iets zal U niet overkomen'. Als wilde hij zeggen: Het spook van het lijden mag U niet verontrusten. Er is geen sprake van verwerping. Zet deze gedachte van U af. Maar dan gebeurt er iets vreemds. De steeds zo geduldige, zachte Meester snijdt plotseling alle tegenstand af met het scherpe woord, waarmee Hij eertijds de vorst der duisternis verslagen heeft, toen deze Hem bekoorde: 'Ga weg van Mij, Satan'. Het is alsof Christus de verleider van den beginne weer voor zich ziet, maar nu geïncarneerd in één van Zijn dierbare leerlingen, die niet bedacht is op wat God wil, maar alleen op wat de mensen willen. De bekoring van de woestijn, die het goddelijke op menselijk niveau wil trekken, herhaalt zich hier in een aanslag op het kruis, maar het tragische is, dat nu een volgeling Christi de waarde van het kruis niet ziet.

Het tragische is ook, dat de houding van Petrus de houding van alle tijden is geweest en in min of meerdere mate haar herhaling vindt in iedere mens: het kruis moet worden weggewerkt of minstens verdoezeld, het past niet geheel in het leven en de heimelijke of uitgesproken reactie is: 'Dat nooit, Heer!' Deze reactie van het individu vindt zijn echo in het maatschappelijk leven. Theoretisch wordt het kruis wel een plaats toegekend, maar practisch wordt het weer verloochend. In godsdienstige tractaten, in ascetische onderrichtingen wordt het verheerlijkt, maar op andere terreinen weer ontkend. Hoe graag wordt het christendom b.v. voorgesteld als een 'welvaarts-godsdienst', waarin God cadeautjes geeft en moeilijkheden wegneemt als men erom bidt. Natuurlijk zit er iets waars in deze wijze van voorstelling. Christus zelf beloofde het honderdvoud ook op aarde reeds aan wie alles prijsgaf om Hem: 'Al wie zijn huis, broers of zusters, vader of moeder, vrouw of kinderen, of akkers verlaat om Mijn naam, hij zal het honderdvoud ontvangen en het eeuwig leven verwerven' (Mt. 19,29). (Sint Lucas zegt in de parallel-tekst: 'Hij zal meer ontvangen in deze tijd en in de toekomstige wereld het eeuwig leven' Lc. 18,30). De vraag blijft echter of bij dit honderdvoud voldoende wordt bedacht, dat het beloofd is aan een radicaal verlaten, een consequente kruisliefde. Het is waar, dat de christen de gelukkigste mens is, maar dat geluk is het diepst in de dwaasheid van het kruis. Het kan goed zijn in deze vasten en lijdenstijd zich daarop te bezinnen: hoezeer ons christendom doordrenkt is van de kruisgedachte, omdat die ook de inhoud vormde van Christus' leer en leven. Van Bergrede tot Olijfhof amplificeerde Christus de leer van het kruis. En wat hij onderrichtte door woorden, leefde Hij voor, beginnend in Bethlehem tot het harde einde op Golgotha.

[p. 605]

'Geheel het leven van Christus was kruis en martelaarschap', zegt de Navolging van Christus, en het klare alternatief van de Meester aan ons luidt: 'Zo iemand Mijn volgeling wil zijn, dan moet hij zichzelf verloochenen, zijn kruis opnemen en Mij volgen. Want wie zijn leven wil redden, zal het verliezen; maar wie om Mij het leven verliest, zal het vinden.' (Mt. 16,24-25).

Het hart van Paulus zou volgens Chrysostomus' woord, geen hart van Christus zijn, als hij het lied van het lijden niet in alle brieven meezong. Paulus heeft ons een theologie van het kruis nagelaten, die wonderlijk schoon is en het gehele christenleven door dit teken beheerst ziet. Door de sacramenten, die ieder op eigen wijze een hernieuwing zijn van het kruismysterie is de christen in oorsprong, groei en wezen een gekruisigde, iemand die met Christus aan het kruis is genageld. Christenzijn en gekruisigd-zijn is identiek. Ja, we mogen nog een stap verder gaan: gelijk iedere mens van nature christen is: anima naturaliter christiana, zo mogen we ook zeggen: iedere mens is van nature op het kruis aangewezen: anima naturaliter crucifixa. Een waarheid, die we trouwens reeds leerden uit het Oude Testament, waar we de erfzonde zijn lijdensmerk op ieder mens zien drukken. Wordt het lijden dààr echter vooral als straf beschouwd, onder het licht van het Nieuwe Testament blijkt het meer weg tot verlossing te zijn. Deze verlossing door het kruis, dit erfgoed van het christendom heeft ook de buiten-christelijke wereld aangegrepen. Het offer vindt steeds weerklank in waarlijk nobele zielen. Het beantwoordt aan de stem van zijn wezen, en als het kruis de mens geschonken wordt, vervult het iets dat op een natuurverlangen lijkt. Dit mag overdreven lijken. Maar de ervaring leert, dat het offer, het kruis, zonder camouflage voorgesteld een raakpunt vindt bij velen. Moderne ideologieën hebben daar een dankbaar gebruik van gemaakt. Het Nationaal-Socialisme ging in zijn offer-eisen tot het uiterste, en het valt niet te ontkennen, dat het bij velen van zijn volgelingen een radicale beantwoording heeft gevonden. Een enkel voorbeeld. Een arts. Hij heeft zijn prachtige praktijk, zijn gezin, zijn bezit geofferd om naar het front te gaan: 'Je wilt, als het moet, het hoogste offer brengen, je eigen leven', schrijft hij. 'Ik geloof, dat alles wat goed en waardevol is, alleen maar door strijd bereikt kan worden. En hoe hoger, hoe heiliger het doel, hoe feller en genadelozer de strijd zal moeten zijn, niet alleen in de wereld, maar ook in ons binnenste. Eerst op de puinhopen van het oude zal het nieuwe geboren kunnen worden. Door bloed en tranen naar een nieuwe wereld. Daardoor krijgt ook het leven zijn zin. En het is goed en heerlijk om ervoor te vechten en als het moet ervoor te offeren en te lijden. De innerlijke vreugde zal er des te groter om zijn. Ja, in dit offer en in dit lijden schuilt al die vreugde, die blijheid'. Niet minder appelleert het Communisme op deze offerdrang in de mens. Het eist en dwingt onbarmhartig:

Kunt g'alleen worden doordat wij vergaan:
het komt op geen verbruikte harten aan
Kunt g'alleen bloeien zoo ons hart verdort,
en groeien, wanneer het verbrijzeld wordt,
zoo weet ge immers dat ik mijn hart gaf,

[p. 606]

 

en niets bedong, want dat waar klein en laf, -

 

Hoeveel duizend harten ook noodig zijn,

 

ge moogt ze nemen, en de prijs blijft klein.

 

De prijs blijft klein voor het menschen-geluk,

 

al gaan duizendmaal duizend harten stuk.

 

 

 

(H. Roland Holst)

Zowel Nationaal Socialisme als Communisme hebben het offer genomen en het hun volgelingen voorgesteld als weg naar de verlossing: breng offers en het heil komt! Voor beide stromingen is het heil echter een aards geluk, beperkt en materieel; de een moet het lijden de verheerlijking brengen van een ras en de ander laat het uitgaan naar de macht van het proletariaat. De algehele en geestelijke Verlossing wordt verminkt en begrensd door dezelfde grenzen als waarmee het Joodse volk het universele heil beperkte tot de verheerlijking van eigen ras en eigen macht. Dit is de eerste dwaling omtrent het kruis, de dwaling omtrent zijn doel. Een andere is deze. Het christelijk kruis, dat tot zegen is en genade voor wie het ontvangt en voor wie het ontmoet, wordt misvormd tot een brute kracht, die verwondt waar het verschijnt. Het wordt omgebogen tot de scherpe hoeken van een hakenkruis, wiens haken kwetsen als een harpoen, misbruikt als een moker, die loodzwaar neervalt en verbrijzelt wie hij ontmoet. Ook hier voltrekt zich weer het vonnis, dat elke dwaling treft: dat het waarheidselement in haar tot caricatuur en exces wordt. In casu zien we het kruis, dat liefdes-kind van het christendom ontaarden tot een tyran 'fel en genadeloos' als in het Nationaal-Socialisme of hard in de woorden van onze grote dichteres.

Hoe geheel anders is de kruisleer van het christendom. Ook daar strijd en bloed en tranen. En vooral daar in het lijden en in het offer al die vreugde, die blijheid. Ook daar de eis van totaliteit, een volledig sterven als de graankorrel in de aarde, een verzaken aan alles. Maar nooit zal het kruis de vermorzeling beogen van 'duizendmaal duizend harten'. Geen brutale kracht is het, maar zegenende macht. Dat kan het zijn, omdat het geheiligd is door Christus, de Godmens, die het eerst zelf op Zijn schouders nam om er zich daarna op te laten vasthechten. Door Hem kreeg het kruis en krijgt ieder kruis een bijzondere wijding. Sinds Golgotha is het niet louter meer twee balken die dienen om de mens te folteren, maar drager van Christus. Wel blijft het hard en doet het pijn, maar het wordt 'dragelijk' voor de christen, omdat ieder kruis voor hem verbonden is met Christus, en teken van liefde, van Christus' persoonlijke liefde. Die liefde brengt hem ertoe het kruis niet enkel te zien als iets dat aanvaard moet worden, maar het te zoeken in vrijwillige offers. Die liefde is het, welke Sint Paulus zo bevangen had, dat hij zich tot doel had gesteld: 'niets te kennen onder U dan Jezus Christus en Die Gekruisigd' (1 Cor. 2,2) en tot onderwerp van zijn prediking te maken 'Christus gekruisigd', al was hij zich daarbij zeer goed bewust - wat altijd zal blijven gelden -, dat de gekruisigde Christus de Joden een ergernis was en de Grieken een dwaasheid. Maar ook 'hun die geroepen zijn: een Christus, Gods kracht en Gods wijsheid'. (1 Cor. 1,24).