Strijt van Roncevale

[VIII]

Hoe .xij. heydensche heeren campten tegen .xij. dye vroemste kersten, ende van die tweede battalgie daer meest alle die kerstenen verslagen waren.

ALs Rolant dit hadde gheseyt
Quam daer een bode over ghereyt
Ghereden die hem seyde
Dat hi daer opter heyde
Hem twalefster wilde vechten
Tegen twalef vroemste Karels knechten.
Ende dats hem niemant aen gheen sijde
En onderwonde vanden stride.
Rolant die sprac ghewarichlijke
Wij belovent alle te houden blidelijke.

Die grave Rolant ende die ghesellen sine

Reden mannelijc teghen die Sarasine.
Doen quam des conincx neve voert
Ende sprack sijn overmoedich woert
Totten kerstenen ende seyde
Dat hi hem vele leyde
Beraden hadde diese daer liet.
Want haers levens en waer doch niet.

Als dat horde die ridder Rolant

Stack hi met sporen sijn peert te hant.
Doen vercoos elckerlijc die sine
Daer ghinc in sorghen ende in pine
Ende Rolant verrechte hem God weyt
Op den ghenen die hadde gheseyt

[p. 28]

 

Die spitighe hooveerdighe tale

 

Ende hi gheraecte hem alsoe wale

 

Dat hi hem reedt doer den schilde

 

Int lijf alsoe verre als hi wilde

 

Dat hem die speere doer den buyck woet.

 

Ende hem sijn roode bloet

 

Vanden steke wten lijve spranck.

 

Dies wiste hem die Sarasijn cleynen danck

 

Want Rolant velde hem met groter onwaerde

 

Vanden peerde opter aerde

 

Dat hi noyt een woert meer en sprack.

 

Doen sprack die grave Rolant.

 

Nu vaert in der duyvelen hant.

 

Ghi beloghet valschelijck minen heere

 

Ende spraect van hem lachter ende oneere

 

Als dat hi ons hier sorchelijcke

 

Hadde ghelaten in dit aertrijcke.

 

Hi sprack voort als een edel man.

 

Nu helpe ons God ende sinte Ian

 

Edel kersten Fransoysen nu slaet

 

Want het u hier nu te doene staet

 

Hier hevet een metter doot becocht

 

Die teghen Gode hadde ghewrocht

 

Wij hebben recht ende si onrecht

 

God salt scheyden coenlijcken vecht.

 

Die grote sarazijnsche hertoghe Franseroen

 

Ten leefde gheen wreeder Sarragoen

 

Hi hadde den rouwe groot

 

Dat hi sinen neve sach ligghen doot

 

Waer om dat hi hem verrechtede schier

 

Op den voersienighen ridder Olivier.

 

Hi was een Sarazijn wel gheacht

[p. 29]

 

Ende een man van groter cracht

 

Seer luyde riep hi sijn teykijn

 

Ende seyde dat hi ghewroken soude sijn.

 

Maer hem gheviel die crancke avontuere

 

Want Olivier stack hem den halsberch duere.

 

Soe dat hi doot viel ter aerden neder

 

Ende en conde niet op ghestaen weder.

 

Doen sprack die ridder Olivier.

 

Wij achten seer cleyne u dreyghen hier.

 

God sal onser hope ick ghewouden

 

Dat wij van desen strijt victorie sullen behouden.

 

Edel kersten riep Olivier vecht nu met sinnen

 

Wij sullen hier dit velt ghewinnen.

 

Coursabel die wreede sarazijnsche coninck

 

Dat is een waerachtich dinck

 

Hi was van Barbarien gheboren

 

Hi quam met hooghen moede ghereden voren

 

Roepende luyde totten Sarasinen.

 

Ghi heeren met hoe luttel pinen

 

Moghen wij nu desen strijt doervechten

 

Teghen dese snoode kersten knechten.

 

Want dese arme fransche kattiven

 

Moeten hier alle doot verslagen bliven

 

Oft si sullen ons doer die aerde ontvlien

 

Dwelck hem qualiken mach gheschien.

 

Dit hoorde die fransche bisscop vol duechden fijn

 

Dit woert toernde hem int herte sijn

 

Hi liet sijn peert met sporen vlieghen

 

Als een die Gode niet en wilde bedrieghen.

 

Hi diende hem ghetrouwelijcke

 

Want hi doerstack dien coninck seer vreesselijcke

 

Oft hi woude oft niet en woude

[p. 30]

 

Dat hi doot ter aerden viel op die moude.

 

Hi sprack vileyn vuyl stinckende paijen

 

Ghi seyt dat wij souden vlijen

 

Ghi loghet wij en hebbens gheen gheere

 

Wij sijn noch rustich in die weere.

 

Ende u vuyle honden willen wij slaen

 

Ghi en sult ons so noch niet ontgaen.

 

Die edel bisschop riep luyde Monioye

 

Den fellen heyden te vernoye

 

Dies verbouden hem die kersten Vrancken

 

Ende vochten datmense eewelijck mocht bedancken.

 

Die wel ghemoede ridder Eggherijn

 

Ghebenedijt so moet hi van Gode sijn

 

Hi stack Malprise van Brigale

 

Dat seghe ick u in waerachtighe tale

 

Doer den schilt eer dat die lancie brack.

 

Des soe hadde hi groot onghemack

 

Want hi doot ter aerden voer hem allen

 

Vanden peerde neder quam ghevallen.

 

Die vrome edel hertoghe Sampsoen

 

Hoort nu wat vromer feyten hi sal doen.

 

Den fellen Sarasijn Ancroyse reedt hi aen

 

So ruterlijc dat hi der doot niet en mocht ontgaen.

 

Hi stack in stucken sinen schilt

 

Dat hi niet meer te gader en hilt

 

Ende sloech hem ter aerden neder

 

Dat hi daer na noyt op en stont weder.

 

Daer na so quam Anser die wijse

 

Ende verrechte hem op Torgijse

 

Die welcke een heere was van Torteloose

 

Hi dede hem groote noose

 

Want hi hem therte doerstack met eenen spriete

[p. 31]

 

Dat hi die doot moeste ghenieten.

 

Inghel van Gascoengien quam voren

 

Die van Bordeeus was gheboren.

 

Den fellen Astromarijs van Panthiere

 

Reedt hi aen al sonder vieren

 

Bider borste dat hij hem doerstack

 

Dat hi daer na niet en sprack.

 

Straelberrengier was gheworden te voet

 

Want daer hi eerst dede sijn ghemoet

 

Wert hem sijn peert doersteken

 

Dat soude hi gaerne wreken

 

Hi stack den ouden Astromarijs doer den lichaem

 

So dat hi noyt en ghenas van dier misquaem.

 

ALs dat was gheleden

 

Quam Margarijs over ghereden

 

Hi hadde gheraemt in sijn bestier

 

Ende ghemerct op den ridder Olivier

 

Hi stack hem met grooter crachte

 

Ende met soe fellen ghedachte

 

Soe dat hi hem schoerde een gat wide

 

Doer den halsberch op deen side

 

Soe datter doer liep sinen spriet

 

Nochtans soe en quetste hi hem niet

 

Soe dat hi daer niemande mede en wrack

 

Want sinen spriet in twee stucken brack.

 

Doen so reedt hi over eer si schieden

 

Ende blies om sine lieden.

 

Want hi hadde voer sijn leven ducht

 

Ende begonste te peysen om die vlucht

 

Want alle sijn ghesellen waren int bloet versmoort.

 

Hier soe quam alle theyr voort

 

Ende het ghinc met alder macht te samen.

[p. 32]

 

Het ghinck daer ter scaden ende vramen

 

Sij en mochten niet sijn ghetelt

 

Alle die daer waren int sant ghevelt.

 

Die edel kerstenen en wilden niet wijcken

 

Sij sloeghen slaghen vreesselijcken

 

Soe dat den Sarasinen scheen

 

Dat haer sweerden sneden yser ende been.

 

Ende doen hadde die vrome Rolant

 

Sijn sweert aldore in sijn hant

 

Metten welcken hi die moort wrochte

 

Dat menich Sarasijn metter doot becochte.

 

Tot noch hadde hi ghevochten metten spriete

 

So dat menighen Sarazijn mocht verdrieten.

 

Want wien hij daer mede stack

 

Ontfinck van hem der doot onghemack.

 

Turzabelin quam daer in sijn ghemoet

 

Luttel halp hem helm oft hoet.

 

Want hi sloech hem vanden hoofde dat si u kont

 

So dat het sweert totten orsse wederstont.

 

Rolant reedt seer verbolghen in die storme

 

Hi hadde menighen doode vorme

 

Ghemaect met sinen handen

 

Onder die felle Gods vianden

 

Hi hadde sijn leet seer wel ghewroken

 

Eer hem sijn lancie was ghebroken.

 

Noch soe sloech hi den ruese Mancheroene

 

Sijn ooghen wt metten trenchoene

 

So dat hi noyt meer en sach in dat ghespanne

 

Onder sevenhondert sijnder mannen

 

Noch sloech hi doot daer by

 

Den fellen Torny.

 

Die Sarasinen hadden groote moort ghewrocht

[p. 33]

 

Het welck si nu wel hadden becocht

 

Onder die kerstenen, want die sarazijnsche schare

 

Bi nae daer al ghebleven ware.

 

So stont den kerstenen te doen haer cracht

 

Want si vochten teynden haerder macht

 

Maer met cloecken sinne verstouten si hem doe

 

Ende spraken elck den anderen toe.

 

Wij willen dese scharen wel doerbreken

 

Ende onse ghesellen vromelijck wreken.

 

Die kerstenen riepen doen al te hant.

 

Helpet ons Olivier ende Rolant.

 

DIe wreede coninck Marcelijs sprack doe

 

Grammelijck sinen lieden toe.

 

Ghi schijnt quaet ende fel

 

Maer ghi faelgeert nu dat weet ick wel

 

Rolant ende die ridder Olivier

 

Sijn beyde coene ende fier

 

Seer wijde vernaemt ende wel gheacht

 

Ende daer toe van grooter cracht

 

Souden wijse heden verwinnen

 

Wij moestent al anders beghinnen.

 

Ick wille dat dese vier scharen

 

Op die kerstenen sullen varen

 

Ende dat si daer af maken kattiven

 

Ende dat dese ander achte bi mi bliven

 

Den fellen Grandones gaf hi daer

 

Een gulden teeken dat was waer.

 

Doen spraken die edel kersten Fransoysen.

 

O God almachtich wat groter noosen

 

Ende wat grooter pinen nu hier naect

 

Helpt God die ons heeft ghemaect.

 

Doen sprack die bisschop vol duechden fijn.

[p. 34]

 

Ghi en dorft niet vervaert sijn

 

Ghi wert huden ghewarichlijcke

 

Alle ghecroont in hemelrijcke.

 

Sij hadden die menichte seer cleene

 

Maer si brachten haer peerden bi eene

 

Ende daden daer een schoon ontmoet

 

Datter menich paijen sijn bloet

 

Storte ter aerden neder

 

Ende noyt op en stonden weder.

 

Doen quam daer voren een Sarazijn

 

Van Saragoengien ende hiet Borijn

 

Hij was stout ende coene alsoe

 

Dat hi doer niemant noyt en vloe

 

Samparduck dat sijn ors hiet

 

Hi stackt met sporen ende reedt besiden siet

 

Vanden Fransoysen midts groter omoengye

 

Ende verkoos Inghelen van Gascoengye.

 

Hi en hadde lacen halsberch noch schilt

 

Die teghen sinen steke weder hilt.

 

Seer vreesseliken dat hi hem doerstack

 

Doen riep hi luyde ende sprack.

 

Siet ghi heeren wat ghi doet

 

Dese sijn te verwinnen goet.

 

Die edel kerstenen die dit saghen

 

Begonsten Inghelen seere te beclaghen.

 

Doen sprack die stoute ridder Olivier.

 

God late mi dat wreken hier

 

Hi stack sijn peert met sporen te hant

 

Ende reedt daer hi den selven vant

 

Hi sloech hem daer metten swaerde

 

In twee stucken ten midden waerde

 

Ende quetste dat ors daer hi op sadt

[p. 35]

 

Soe dattet daer na noyt meer en adt.

 

Eschabrise Affrijcken leerde hi oeck dat spel

 

Hi sloech hem sijn hooft af met moede fel.

 

Seven peerden nam hi soe doende dleven

 

Die alle haer heeren moesten begheven

 

Ende doen si bleven te voet

 

Soe waren si te verwinnen goet.

 

ALs dit sijn gheselle Rolant vernam

 

Sprack hi, mijn gheselle is gram

 

Ende riep luyde Monioye om dat

 

Hi hem vertroosten soude te bat.

 

Och edel kerstenen nu vromelijck slaet

 

Wanttet ons allen wel te doene staet.

 

Ick hebber heden soe vele ghevelt

 

Dat si niet en moghen sijn ghetelt.

 

Noch so sprack Rolant tot Olivier.

 

U sweert Antecleer heeft seer ghebeten hier

 

Op die Sarasinen op die Gods ghenade

 

Twy troct ghijt wt soe spade.

 

Ick en hads gheen moeyte gheselle Rolant

 

Soe besich waer ick metter hant

 

Aldaer ick metten trenchoene vacht

 

So dat icker niet en hebbe op gheacht.

 

Olivier hielt dat sweert in die hant.

 

Dies vermaende hem die grave Rolant

 

Ende dedet daer wel in aenschijne

 

Van Walbrunen die hi in groter pijne

 

Op die schouderen tot opten sadel sloech ontwee

 

Ende wonde dat ors dattet nemmermee

 

Man draghen en mochte.

 

Het welck Rolande int herte dede sochte.

 

Doen sprack die edel grave Rolant.

[p. 36]

 

Gheselle hier van sidij bekant

 

Over menighe voerledene daghen

 

Van aldusdanighe groote slaghen

 

Dwelck ons nu is een belovelijck dinck

 

Hier om soe bemint u Kaerle die coninck.

 

Monioye Monioye riepen si alle doe

 

Die ander kerstenen ende reden ridderlijck toe

 

Die wijse Olivier ende Rolant

 

Vochten met gheweldiger hant.

 

Ende die voernoemde bisschop van daden fijn

 

Dede sijnder wercken wel aen schijn.

 

Ontalliken vele blevender doot

 

Van den Sarasinen in dat conroot

 

Ende die ghenooten van Vranckerijcke

 

Verloren daer oeck ghewarichlijcke

 

Goede ridders herde vele.

 

In dien selven nijtspele.

 

Diemen lacen niet meer en sach

 

Naer dien druckeliken dach.

 

Te dien tijde wert in Vranckerijcke

 

Een onweder herde vreesselijcke

 

Ende het begonste recht te ghebaren

 

Als oft die werelt soude vervaren

 

Dat daer niemant en waende langher te leven

 

Dat aertrijcke begonste te beven

 

In dien landen ende in dien steden

 

Ick geloove oeck dat haer die aerde ontdede.

 

Als dit dat ghemeyne volck aensach

 

Seyden si het ware doemsdach

 

Sij hadden alle den anxt seer groot.

 

Maer lacen het was om der vangaerden doot

 

Den strijt was sterck ende stranghe

[p. 37]

 

Ende hi gheduerde wter maten langhe.

 

Daer na begonsten die felle paijene

 

Herde sterckelijc wech te vliene

 

Die vrome ridderen Olivier ende Rolant

 

Jaechdense met gheweldigher hant

 

Ende die bisschop metten ghesellen sijn.

 

Dies moet God ghebenedijt sijn.

 

Het moeste den Fransoysen saechte doen

 

Dat si so kattivelijc voer hem henen vloen

 

Want als soe vluchtich is een heer

 

Dan machment verslaen sonder weer.

 

Die quade Margarijs die ontvloe

 

Want hi was ghesteken soe

 

Dat hijs niet en mocht ghenesen.

 

Het welck hem scade was. Met desen

 

Quam hi voer Marcelijs den coninck

 

Claghende een iammerlijck dinck.

 

Ende hi dede hem daer verstaen

 

Als dat sijn volc vanden kerstenen al tonder was ghedaen.

 

Ay coninck seyde hi edel heere

 

Ick moet mi vercouveren ende te rusten keeren

 

Die kerstenen sijn oeck seer moede

 

Dat wort u nu wel te goede.

 

Vriendelijck badt hi datment hem wrake

 

Daer mede soe liet hi sijn sprake.

 

Daer na quam Walbrune een wreet paijen

 

Leyde soe moet hem gheschien

 

Hi sat op een peert dat hiet Gardemont.

 

Dat wert lacen Sampsoene kont

 

Sijn teyken seer luyde dat hi riep

 

Ende metten peerde dat hi hem overliep

 

Hi waende hem hebben gheslaghen neder

[p. 38]

 

Maer het bleef. Sampson sloech hem weder.

 

Al vliende so was hi achter ghebleven

 

Hi hadde gaerne dat lijf ontdreghen.

 

Doen vervolchde hi hem anderwerf

 

Ende sloech Sampsoene dat hi sterf.

 

Daer na sprack hi een overmoedich woert.

 

Ghi kerstenen ghi blijft hier alle in u bloet versmoort.

 

Dit hoorde die overmoedighe grave Rolant

 

Ende horte sijn peert van hant te hant

 

Hi hadde rouwe wter maten groot

 

Om dat hi sinen neve soe sach ligghen doot

 

Ende hi sloech Walbrunen dat si u kont

 

Dattet sweert totten peerde wederstont

 

Daerna sloech hi noch Ambrone

 

Eenen sarazijnschen tyran hooch gheboerne

 

Dat hi den kerstenen niet meer scaden en mocht doen

 

Hem waer beter hadde hi ghevloen.

 

Doen seyden die Sarasinen te hant.

 

Ons verwondert dat Rolant

 

Noch sulcke slaghen can gheslaen

 

Daer hijt heden so veel heeft ghedaen.

 

Die edel grave Rolant

 

Antwoerde hemlieden daer op te hant

 

Als dat hijse niet en mochte beminnen

 

Om dat si Gode niet en wilden leeren kinnen

 

Ende dat si niet en leefden na sijn gheboden.

 

Want alle dese machte coemt ons van Gode.

Grote bloetstortinge geschiede in dit pongijs aen beyde siden. Ogiers mandaet van Denemercken en ware niet mogelijc te scriven die hi daer dede slaende stekende hem niet ontsiende hoe groten oploop hem de heydenen deden. Desghelijc

[p. 39]

de rode Galeaen die hem ridderlijc queet verslaende menigen Sarazijn. O hoe dier vercochten hen die ridderlike ghemoede sinnen den wreeden ongeloovigen, die aerde wert root vanden bloede. Wie soude connen vergaderen die lancien boghen ende sweerden die daer opt velt lagen. Die Sarasinen waren seer wreet, ende in grote menichte bevochten si de kerstenen so strangelijc aen alle siden dat si begonden te roepen om bistant aen Rolant ende Olivier clagende hoe dat sij der heydenen felheyt nie wederstaen en mochten. Dit horende die goede voerseyde bisscop vermaendese om wel te doen ende Gods passie hoochlijc te wreken. Hi velde selve menigen Sarasijn ter aerden, hi was seer goet te peerde, sijn manlike slaghen ontsagen die Sarasinen seere, want hoe wreedelijc dat si hem op liepen hi wederstontse ridderlijc. Dese bisscop vermaende die kerstenen tot alle duechdelike wercken horende haer biechte als hi tijt hadde, ende hi en sette haer anders gheen penitencie dan vromelijc te vechten op Gods vyanden belovende haer die crone der martelaren te besitten. Die wile dat hi dus predicte so besach hi zijn sweert datter drie dropelen versch bloet aen hingen die hi niet af wisschen en conde. Also dede oec Rolant ende Olivier, Galeaen, Ogier, Floreys van Alexandrien, die haveloose Gautier ende meer ander vanden ghenoten waer af si haer verwonderden, niet wetende wat dat bedieden mocht. Mer die bisscop dede henlieden daer af die declaracie als dat si alle cortelijc de crone der martelaren verwerven souden. Als dit dus geschiede so quam daer een nieu sarazijnsche scare op die hoghe ghemoede sinnen roepende seer luyde. Ghi kersten Karels knechten uwen sterfdach naect nu seer. Daer werden veel kerstenen ghequetst ende ter neder ghevelt in dien oploop. Rolant siende die wreetheyt der Sarasinen was al ontstelt als een die buten sinne is reedt onder die Sarasinen slaende

[p. 40]

so vreesselike slaghen dat hem nyemant ghenaken en dorste. Daer was een groot heyden gheheeten Grandones ende riep, al ghewonnen. Hi doerstac metter lancien den edelen Fransoys Reynier, also dede hi oec noch eenen machtigen hertoghe dwelc lacen grote scade was. Van dese saken waren die Sarasinen seer blide ende liepen seer op de kerstenen, mer Rolant benam saen zijn grote hoverdie want hi cloofde hem vanden hoofde totten sadel toe ende also dede hi noch twee ander ende maecte die Sarasinen vluchtich. O wonderlijc feyt eens mans, o onbegripelike stoutheyt die niet verwonnen en mocht zijn. Hoe mochte God ghehengen dat daer so veel vrome ridders werden verslagen alleenlijc doer Guwelloens eens verraders bedrijf. Maer God hadse vercoren om die crone der martelaren te besitten, want sonder arbeyt verdriet ende tribulacie en machmen die grote bliscap des ewighen levens niet verwerven. Och wie soude connen bescriven die groote vromicheyt van den kerstenen die si daer wrochten ende bisonder vanden ridder Olivier die anders niet en dede dan Sarasinen ter aerden vellen. Sinen arm was bebloet vander hant totter scouderen toe. Also dede oec die vrome Galeaen, maer die vrome Galerant was daer verslagen mit veel edel kersten ridderen. Die Sarasinen aensiende die grote manslachte die de vrome kerstenen op haer volc deden so vermalediden si die ure dat si daer ghecomen waren. Sij hadden in dien strijt verloren meer dan .xl. dusent Sarasinen. Daer wasser so vele ghequetst ende verlamt dat si haer selven niet ghehelpen en conden.