De Stijl 1 1917-1920

[p. 292]

Architectuur en haar ontwikkeling (bij bijlage VIII).
Door Robt. van 't Hoff.

In tegenstelling met de gewoonte der meeste kunstenaars schrijft de architect meer in modernen geest dan dat hij werkelijk bouwt. Ten onrechte, daar theorie en practijk evenals geest en lichaam volkomen in harmonie moeten zijn. Over een niet bestaanden stijl in architectuur te theoretiseeren is even nutteloos als te schrijven over een architectuur welke geheel buiten haar tijd staat. In het eerste geval spreekt de onmacht der werkelijke of moderne bouwkunst, in het laatste geval de macht der onwerkelijke of oude bouwkunst. Het werk van Frank Lloyd Wright, zoowel zijn geschriften als zijn gebouwen, maken hierop één van de weinige uitzonderingen en deze kunnen leiden tot verdere resultaten in de architectuur, indien de waarde dezer geschriften en de organische samenstellingen en structuur der gebouwen begrepen worden.

Wright zelf heeft over de ontwikkeling der bouwkunst het volgende gezegd:

The architecture must not be ‘thrown up’ as an artistic exercise, a matter of elevation from a preconceived ground plan, The schemes are conceived in three dimensions as organic entities, let the picturesque perspective fall how it will. While a sense of the incidental perspectives the design will develop is always present, I have great faith that, if the thing is rightly put together in true organic sense with proportions actually right, the picturesque will take care of itself. No man ever built a building worthy the name of Architecture who fashioned it in perspective sketch to his taste and then fudged the plan to suit. Such methods produce mere scene-painting. A perspective may be a proof but it is no nurture.

Het ontwerp van een bouwwerk ontstaat dus door het samenstellen der plattegronden.

Deze horizontale doorsneden stellen de verschillende ruimten en begrenzingen, waterpas gemeten, vast. Elke samenkomst van twee lijnen eener buiten of binnenhoek is het punt dat verticaal omhoog of omlaag gaat. Bij het ontwerp worden de hoogten der ruimten door aard hunner functie vastgesteld. Feitelijk zijn daarom reeds de horizontale doorsneden met de hoogten in cm.s aangegeven, het geheele ontwerp in drie dimensies. Bij verschuiving der plattegronden, - betonbouw maakt dit in 't bijzonder mogelijk, - door verlegging van alle of sommige samenkomende lijnen, ontstaan nieuwe verticale zoowel als horizontale begrenzingen. De hoogten van de ontstane vlakken en daardoor de plastiek der vormen worden dus bepaald door de hoogte waarop de verschillende veranderingen plaats hebben.

Zoo bestaat b.v. Unity Church jaargang II Bijl. VIII uit 3, Huizencomplex jaargang I Bijl. II uit 4, Trappaal jaargang I Bijl. XI uit 15, Woonhuis jaargang II Bijl. III uit 5 en Zomerhuis jaargang II Bijl. V en VI uit drie plattegronden of horizontale doorsneden, de afdekkingen welke vooruitsteken niet meegerekend maar wel de schoorsteenen.

De horizontale lijn als grondslag repeteert zich van binnen door hoogtestand van vloer, raam, deur en plafond; van buiten door hoogtestand van plint, raam, deur en afdekkingen.

[p. 293]

In de meeste gevallen zal het horizontalisme domineeren daar de lengte in de meeste gevallen meer is dan de hoogte der vertrekken. Alleen bij speciale bouw als die der skyscrapers, zalen, trappenhuizen (Unity Church) of liftkokers zal het tegendeel het geval zijn.

Unity Church op Bijl. VIII is één van de weinige werken van Frank Lloyd Wright consequent doorgevoerd in gewapend beton. Bij de Larkin-kantoren te Buffalo is de betonconstructie omkokerd door metselwerk, een oplossing welke min of meer tweeslachtig is. Zelf zegt Wright van het eerste werk:

It is a concrete monolith, cast in wooden molds or forms. After removing the forms the exterior surfaces are washed clean to expose the small gravel aggregate, the finished result in texture and effect being not unlike a coarse granite. The roofs are simple reinforced concrete slabs waterproofed.

Dit gebouw werd in 1909 voltooid. De tegenwoordige methode legt zich meer en meer toe alleen het gewapende geraamte van het gebouw in beton te storten en de wanden op te trekken van baksteen of beter nog van holle betonblokken of platen. Het systeem Moyse evenals vele andere gaan reeds verder; vloeren en afdekkingen worden ook van holle blokken geconstrueerd ingesloten over de geheele lengte der spanning tusschen balken en zwaluwstaartvormige doorsnede. Een Britsche uitvinder deelde eenigen tijd geleden het volgende mede over het optrekken der muren: steenblokken van 18 bij 9 inch worden door een kleine hydraulische machine vervaardigd en wel tachtig stuks per minuut, Het materiaal is samengesteld uit metaalschuim, vermengd met cement. De steenen worden zwaluwstaartsgewijs in elkaar gevoegd en met cement, dat uit een kroes wordt gegoten, vastgezet.

Al deze uitvindingen en proeven wijzen naar een nieuwe en goedkoopere methode dan het gieten aan één stuk. Deze werkwijze wordt nu echter verder toegepast tot het vervaardigen van schepen, welke begrijpelijkerwijze één geheel moeten vormen. De wanden worden ook reeds door holle blokken opgetrokken met tusschenruimten voor horizontale en verticale verbindingen. Ondervonden is reeds, dat ‘the casting in one mold’ voor de architectuur te kostbaar is. Een werk als Unity Church zou dan ook zeer goed zonder veranderingen van het ontwerp gemaakt kunnen worden door een constructie als hierboven omschreven. Alleen de afwerking der muren zou vlakker worden, wat dan ten gunste van de schilderkunst komt. Zooals het gebouw daar staat is de kleur cementgrijs en zal naarmate het bouwwerk ouder wordt donkerder, zoo niet vuil worden.

Bekijken wij de reproductie op Bijl. VIII goed, dan valt het volgende op te merken. De aanleg der wegen werkt met het gebouw in elk opzicht mee. Trottoir en afscheidingen zijn zorgvuldig behandeld. Voor het plaveisel is ook hier beton gebezigd. Bij de kruispunten der wegen is een uitstekende oplossing gevonden. Door de richting te bepalen wordt het gevaarlijke oversteken vermeden. De afrasteringen der verschillende terreinen, welke hier in Holland zooveel aan prikkeldraadversperringen doen denken, ontbreken hier geheel. De huizen staan alle vrij en onafgesloten op het gras, bereikbaar door paden eveneens van cement. Opvallend zijn hier de perspectievische samenwerkingen van straat en gebouw. De òverslappe telefoondraden, op de reproductie zichtbaar, steken helaas af tegen de strakke electrische geleidingen der tram en de lijnen van het gebouw zelf, welke

[p. 294]

ook zoo opvallend zijn bij de gebouwen onderling, ofschoon geheel verschillend van stand en maat. Wij zien hier een bewonderenswaardig samengaan van alle factoren recht tegen de natuur in. Bepaaldheid spreekt zoowel uit de architectuur als uit haar omgeving. De indruk van Unity Church zelf is massaal en monumentaal. Gewapend beton als middel leent zich hiertoe uitstekend. Het vlak door andere vlakken begrensd als onderdeelen der vormen door andere vormen omsloten. Een organische ontwikkeling is de grondslag geweest en we staan voor zoo'n bouwwerk als dit niet in extase. (Decoratieve effecten en ornamenten hebben hun tijd gehad, evenals in het leven van den mensch). De begrenzingen der vormen zijn in het geheel niet vaag en willekeurig. Het ontwerp is zeker geworden van zich zelf. De natuur heeft geen invloed gehad op de structuur, zij is in alle deelen bewust opgegroeid tot één geheel en dit maakt het werk duidelijk van teekening, evenwichtig van verhouding en zuiver van contour.

De plattegronden hierboven afgebeeld als indeeling spreken voor zich zelf. Aesthetisch samengesteld, als alle plannen van dezen bouwmeester, waaruit zooveel te leeren valt.

Hierbij is Unity Church nog eens naar voren gebracht, omdat deze architectuur de voorlooper was van de nieuwe beelding der bouwkunst welke zich aan het ontwikkelen is.