De Stem. Jaargang 19

[p. 981]

A.C. Willink's nieuwe werk
Door Mr. W.C. Feltkamp

Onder het nieuwe werk dat onlangs tentoongesteld werd, troffen enkele schilderijen ook door de nieuwe richting, die Willink hiermee inslaat. Was ook vroeger al een streven bij hem kenbaar om door een sterke voorstelling van de realiteit heen het psychische mee uit te drukken, en een byzondere spheer om de dingen te scheppen, nu treedt deze neiging, zich te richten op het uitbeelden van een geestelijke houding, nog sterker aan den dag ook in de keuze van de onderwerpen. Er was een schilderij van een kluizenaar en een ander, voorstellende Johannes. Ook het hierbij afgebeelde doek ‘de Prediker’ was daar en dit willen wij eens nader bezien. Willink zet de figuur uit tegen een baksteenen pijler, een opzet als men ook in de Italiaansche kunst in de tweede helft der vijftiende eeuw aantreft. Pinturricchio met name geeft in het appartemento Borgia nagenoeg een zelfde compositie: St. Sebastiaan staande voor een bouwval van metselsteenen. Evenals die oude Italiaan geeft Willink een geestelijke houding. Maar daarmede houdt de overeenkomst dan ook op. Want veel verder gaat onze tijdgenoot in de schildering van de materie, de ruwe steenen en de dieper liggende voegen vonden uitstekend hun stoffelijke vorm en dit vaste strenge metselwerk is een uiterst gelukkige achtergrond voor een figuur, die een onwrikbare overtuiging moet belichamen. Tegen het horizontaal-verticaal van het bouwsel heft zich de beweeglijke lijn van het lijf af zonder dat deze vondst, die tegelijkertijd het geestelijke en het lichamelijke doet spreken, door opzettelijkheid hindert. De lichtbehandeling en de teere schaduwen deden het lichaam aan stelligheid van plastiek niets inboeten. Strak trekt de huid over de borstkas, zacht en uiterst gevoelig is de buik gemodeleerd, weer een fijnzinnig contrast tegen de ruige muur. Toch domineert de kop, met zijn sterke expressie van bezinning voor het prediken, over

[p. 982]

het prachtig geschilderde lijf. De oogen kijken niet, zij passen bij een man, die zich in gedachten concentreert. Natuurlijk is de inhoud van zijn denken nooit in de gelaatstrekken zelve waarneembaar te maken. Daarom moet Willink wel hulpmiddelen te baat nemen, zooals het briefje waarop een tekst uit de Vulgata voorkomt. Deze tekst houdt in, dat de hand dadelijk moet doen wat zij vindt om te doen aangezien er in het hiernamaals grond noch gelegenheid voor is. In de achtergrond moet dan de afbrandende kerk vermoedelijk die vergankelijkheidsidee ondersteunen. Soortgelijke symboliek kan men ook wel bij Toorop aantreffen, maar de uitvoering is Willink geheel eigen en zeer plastisch. Niet om de nieuwheid van de gedachtengang is dit schilderij te waardeeren maar omdat het beeldende kunst is geworden door de ernstige en indringende behandeling van alles wat erin voorkomt. Elk détail is met liefde verzorgd, prachtig is b.v. het boetekoord doorgevoerd met de glashelder geschilderde knoopen. Dit koord en de werkelijk ronde stok komen duidelijk los van de muur en verrijken het beeld. Van de in kleur en vorm zoo zuivere lendedoek heb ik nog niet eens gerept, evenmin van de gebouwen die om de kerk gegroepeerd verweg in de ruimte staan en naar Parijsche architectuur lijken gemodeleerd.

Een nog grootere eenheid bereikte Willink in ‘Job in de woestenij’, omdat hij hier niet een gedachte maar een gevoelde inhoud tot uitdrukking bracht. Ging hij met het eerste pogen langs de randen der mogelijkheden in de schilderkunst, in ‘Job’ kon alles meewerken tot een restlooze uitdrukking van wat hij te zeggen had. Want voor de sombere figuur is geen passender omgeving te denken dan het dorre rotslandschap waar maar één zielig boompje kan groeien. Onder de grauwe lucht verdwijnen de bergen in afnemende massa's naar achter. De kalkdroge vlakte ervoor is bezaaid met afgebrokkelde steenblokken en in deze troostelooze woestenij Job op een stuk rots. Zonder uit het landschap te vallen, noch te groot ten opzichte van de fond trekt hij toch als het centrum van de voorstelling de aandacht in de eerste plaats tot zich. Denkt men aan een verwantschap met primitieven, b.v. aan Dirk Bouts' Johannes de evangelist, dan leert een vergelijking dat in de echt-middeleeuwsche opvat-

[p. t.o. 982]

a.c. willink. job

[p. t.o. 983]

a.c. willink. de boetgezant

[p. 983]

ting van Bouts de mensch 't allervoornaamste is en daarom de figuur heel groot, te groot in het midden gesteld wordt, het landschap als décor er achter. Eénheid van figuur en landschap zooals hier bestaat dan nog niet. In Willink's werk weerspiegelt zich het moderne voelen waarin de mensch als deel in de natuur staat maar door zijn subjectieve instelling er de waarde van bepaalt. Zoo is hier het steenige landschap in zijn barre verschrikking de uitdrukking van de hopelooze triestheid in Job. In de figuur zelf, in het schamele schonkige bovenlijf en de moedeloos in de schoot liggende armen, maar vooral in de doodernstige Sokratische kop is het inwendig voelen uitnemend zichtbaar gemaakt. Hoe past ook weer het in strakke plooival opgeloste sobere omhulsel bij deze rampzalige. Het is niet de geringste verdienste van dit werk dat men het als zoo in de natuur gegeven opvat, terwijl juist de distributie van het gesteente door de lichtverdeeling het vlak zoo helder uitdrukt. En het juist-zoo-en-niet-anders massale van het gebergte trekt met zijn wisseling van hoogten en laagten het oog in de diepte. In dit voorstellingsverband moet men geen uitbundige kleurigheid verwachten, een trieste grijze toon overheerscht. Beziet men dit schilderij met Marisoogen, die door een sappige en kleurige verfbehandeling gestreeld worden, dan moet men zich wel teleurgesteld afwenden. Ook het littéraire onderwerp waartegen ook Jacob Maris zich in zijn rijperen tijd te weer stelde doet den minnaar van peinture pure zich afkeeren. Maar het groote verschil met de makers van schilderijen-met-een-dieperen-inhoud der vorige eeuw is dat Willink datgene wat hij te berde brengt ook werkelijk tot een krachtige vorm bouwt en het schilderij door de uitbeelding zelve leeft. Door zijn overtuigde kracht zal het beste werk van Willink meer en meer zienden betrekken in de ban van zijn persoonlijkheid.