De Stem. Jaargang 19

[p. 118]

Klein journaal
Door Dirk Coster

Prof. R.N. Roland Holst †

Den 1sten Januari des ochtends brachten de kranten de voor duizenden in Nederland schokkende tijding, dat R.N. Roland Holst vrijwel plotseling in den middag van Oudejaarsdag overleden was. En één der eerste dagen van het jaar, toen de wegtrekkende barre winter nog even een vleug van sneeuw over boomen en velden wierp, als een wit kleed voor hem uitgespreid en dadelijk weer weggenomen, ging zijn baar de stijgende, kronkelende weg naar Westervelds hooggelegen Crematorium, na Leopold, Havelaar... Redevoeringen werden niet gehouden, behalve dan dat eene korte woord van Professor Huizinga, dat zuiver veler gevoel te vertolken vermocht, en dat de aristocratische afstand nam, die Roland Holst voor alles zelf gewenscht zou hebben, een korte rede die men bij groote bewogenheid klassiek zou kunnen noemen door beheersching en ingetogenheid.

Dat Roland Holst te vroeg of te laat geboren was, dat zag men hem dadelijk aan. In de verleelijkte beschaving van vóór den oorlog vooral deed zijn verschijning aan als die van een verbaasde Helleen, verdwaald temidden van een potsierlijke maskerade met pothoeden en draaisnorren en ronde ruggen. En zoo hij een zeer belangrijk kunstenaar was - een der eersten die de naïeve en slordige begeestering van onze Nieuwe Gidstijd tot meer bezinning en tot de maatschappij terugbracht - ook van zijn leven maakte hij een kunstwerk, iets dat schoon was en vooral menschelijk schoon. Maatvol, mild en harmonisch, vol begrijpen van al het menschelijke, al was er zekere gedemptheid noodig, om een zoo onaantastbare harmonie te handhaven. Le don de plaire was hem zoo eigen als leven. Niemand meer dan Roland Holst was er toe voorbestemd, zelfvoldaan door het leven te gaan, met zooveel

[p. 119]

begavingen, lichamelijk en naar de ziel, sportief en geestelijk. Dat men hem deze zelfvoldaanheid wel eens toeschreef, terloops, het vond zijn oorsprong in een kleine geheime naijver, die ‘de dandy’ naast veel bewondering steeds in zijn omgeving en zelfs bij zijn vrienden ontmoet. Want deze zelfvoldaanheid was in den grond in Roland Holst juist niet aanwezig. Veeleer een zekere deemoed tegenover andere levensverschijnselen, een over zichzelf uitzien, zooals ook de verlichte aristocraat der 18de eeuw over zichzelf uitzag, en de rijke jongeling der Evangeliën die tot Christus zeide: Meester, zeg mij wat ik doen moet... Deze eigenaardige deemoed van Roland Holst bepaalde zijn houding tot het Socialisme, als het misschien minder harmonische, maar méér bewogene en noodzakelijke, al zal hij het dan altijd gezien hebben als de noodzakelijke doorgangsphase naar een parkschoone wereld waar welgebouwde menschen een volbloeid en harmonisch leven leiden.

Alle kranten hebben over de beteekenis van Roland Holst uitvoerig geschreven, zijn beteekenis als schrijver, sierkunstenaar, leeraar der jongeren. Daarover is veel te zeggen nog, maar later. Eén nécrologie echter, van een anonym blijvende ‘vriend’, is weinig opgemerkt, in de Haagsche Post. Deze is een zoo treffend en scherp portret, dat ik er iets van herdrukken laat:

In de oorlogsjaren en kort daarna heb ik hem menigmaal in het Gooische Laren zien wandelen met zijn vrouw, de dichteres - toen was zij nog lid van de communistische partij en ging in zekere pers door voor ‘een pétroleuse’. Soms had hij haar dan afgehaald aan het kale tramstation, ja hij moest er haar zelfs wel uit de tram halen, want, met een oudmodisch en versleten hoedje op 't hoofd, was ze daar dan verloren geraakt in tijdschriftjes met actueele vraagstukken van tactiek e.d. en zag niets en niemand. Die twee menschen, de ‘schilder’ en de ‘dichteres’, scheelden onderling veel en hoorden toch zoo geheel bij elkander: de wel eenvoudig gekleede, maar voor het elegante compromis geboren landjonker met zijn soms aan Goethe herinnerend profiel en postuur, en die - men zou wel denken alle aesthetica met voeten tredende, wilskrachtig voor zich uitkijkende, schrale, donkere vrouwen-

[p. 120]

figuur. Ja, zij behoorden zeer innig bij elkander. Hij scheen haar aardsche bloeiende tuin te zijn, terwijl zij voor zichzelf en anderen een bovenaardschen menschentuin in een hard gedachtenleven opspoorde. Naast de ‘calvinistisch-strenge’ Henriëtte Roland Holst-Van der Schalk leek Richard Holst de beminnelijke wereldling, die geen grooter levensdoel kende dan aan het ongestoorde voortbestaan van de sterk gespannen dichteres en hagepreekster, die zijn vrouw was, al zijn rijk geschakeerde, mannelijke en bijna moederlijke zorg te besteden...

Maar, zie... hij was nog iemand anders! Dat andere ging toen voor de menigte veelal schuil. Pas in de laatste twintig jaar van zijn leven werd zijn eigen beteekenis meer algemeen bekend.

Dat was het nu juist: evenals Henriëtte Roland Holst zocht deze schilder tenslotte naar een andere, een meer harmonische samenleving. Maar hij deed dit, los van alle dagelijksche politiek. Hij deed het bijna speelsch zou men zeggen, op zijn charmeerende, grand-seigneurachtige manier, causeerend en ironiseerend, in woord en geschrift. Zoo ge nooit met hem hebt gepraat, hebt ge dan tenminste zijn ‘Bramenzoeker’ gelezen? Zelden schreef men in Holland zoo luchtig, behaagziek en diepzinnig tegelijkertijd als hij voor zijn pleizier met de pen deed, gelijk met een etsnaald. Niemand kon als Roland Holst een congres leiden, zoo wijs en vol warmte. Roland Holst een schilder? Ja, een schilder wàs de versierder van zooveel beurzen en vereenigingsgebouwen en de glazenier van zooveel kerken en kantoren. Een monumentaal kunstenaar was hij, maar hij was ook iets anders: hij was op zeer hoog niveau een van onze rijkst genuanceerde cultuurdragers. Zijn onverwachte dood is een Nederlandsch verlies.

Napoleon en de Joden

Men kan den Führer en den Duce zeker geen grooter plezier doen, dan in hun nabijheid den grooten naam Napoleon Bonaparte uit te spreken. De Duce heeft zelfs een filmstuk geschreven over zijn voorganger, en een serviele Duitsche acteur heeft toen een Napoleon ‘geschapen’, die eigenlijk de Duce was, die een lawaai maakte om de kommetjes op de kast te

[p. 121]

doen beven en den grooten Latijn in zijn diepe eenzame graf onrustig te maken.

Ik zou niet graag aan deze oppervlakkige vergelijking mededoen, tenzij om te bewijzen dat Napoleon in alles de preciese tegenvoeter van den Duce en den Führer was. Maar wat ik wel kan, is een klein napoleontisch bouquetje plukken - simpele veldbloemetjes des geestes - en die per procuratie aan die vier voeten eerbiediglijk nederleggen. Zoo een en ander wat Napoleon over de Joden zeide:

‘Ons doel is, het geloof der Joden met hun plichten als Franschen te vereenigen, en hun daardoor tot nuttige burgers te maken.

De Joden voelen zich broeders van de inwoners van alle landen, waar men hen niet alleen verdraagt, maar ook bescherming verleent, en waar zij van alle rechten kunnen genieten, die aan het burgerlijke en politieke leven verbonden zijn.

Zij moeten hun Jeruzalem in Frankrijk leeren vinden.

Dat men alle volken als broedervolken moet beschouwen, onverschillig welke godsdienst zij ook belijden, mits zij geen afgodendienaars zijn en de Joden temidden van hen dezelfde rechten genieten als zij zelve.

1806