De Stem. Jaargang 19

[p. 113]

Unum necessarium
Door Gerard Walschap

‘Mme Ebsen pensait tristement combien les différences de religion importent peu, puisque les hommes se servent indifféremment de toutes pour des oeuvres méchantes et injustes,’ schrijft Alphonse Daudet in ‘L'Evangéliste’. Mme Ebsen zal hierbij aan de godsdienstoorlogen en de geloofsvervolgingen hebben gedacht, doch slechts wanneer wij hier het woord godsdienst in de ruimste onrechtstreeksche beteekenis opvatten, nl. als verzamelwoord voor alle groepsidealen, beseffen wij ten volle den tragischen, afschuwwekkenden zin van haar boutade.

Evenals de kruisvaarders, die hun doel onderweg vergaten of niet konden bereiken, maar toch degelijk moordden en brandden en wereldwijzer terugkeerden dan zij vertrokken waren, rukten de in 732 door Karel Martel te Poitiers tot staan gebrachte Islamieten voor hun godsdienst op, precies zooals de Turken, wier dynamisme op de muren van Weenen eindelijk te pletter liep in 1529. Maar al dit moorden en verwoesten, hoe onlogisch in schijn, was logisch. Als het ware leven van den mensch dat zijner eeuwige ziel is en zijn waar geluk in het hiernamaals ligt, is het heelemaal niets ergs hem aan een spies te rijgen, d.i. hem op kunstmatige wijze te brengen waar hij zijn moet en voor eeuwig gelukkig zal wezen. Onlogisch daarentegen stormden de troepen der Fransche revolutie over de nabuurstaten. Van de vrijheid, gelijkheid, broederlijkheid die zij brachten, konden de lijken die zij over Europa zaaiden niet meer genieten, tenzij in de oogen van aanhangers des ouden Chineeschen wijsgeers Yang Tschu: ‘Dat waardoor alle menschen verschillen is het leven, dat waardoor allen gelijk zijn is de dood. In het leven kent men wijzen en dwazen, rijken en armen: daarin ligt het verschil. In den dood blijft alleen het verbleekend gebeente, vergankelijkheid en vernietiging: daarin ligt de gelijkheid.’

[p. 114]

De geschiedenis der menschheid behelst wel niets onmenschelijkers dan het verhaal der kolonisatie van kleurlingengebied door de Europeanen in naam der christelijke beschaving. Deze was wederom volkomen logisch. De honderdduizenden negers etcaetera die men moest neerschieten, ophangen, doodmartelen enzoovoort, lieten hun leven opdat aan hunne broeders de eeuwige waarheid zou kunnen verkondigd worden, waarheid die zeker een hooger goed was dan die honderdduizenden levens. De civilisatoren schonken de overlevende naastbestaanden der slachtoffers verder syphilis, tering, alcohol die zij nog niet bezaten, doch deze tijdelijke en lichamelijke kwalen wegen niet op tegen het eeuwig geluk dat den christen hiernamaals ten deel valt. De civilisatoren schaften de slavernij af en dit weegt op tegen het feit dat zij ze inhun eigen werelddeel, in Rusland, tot in 1862 lieten voortbestaan en dat zij het langst heeft voortbestaan dank aan de Zuid-Amerikaansche kolonisten. In ruil voor de oude slavernij, die met de zeden en gebruiken sinds eeuwen vergroeid was, brachten zij de industrieele slavernij, waarmee de kleurling niet vergroeien kon. In de oude slavernij diende deze neger echter kleurlingen en in de industrieele den blanke, d.i. de beschaving, den vooruitgang. Hij werd voor dezen dienst vergoed met spiegeltjes en katoenen kleeren die hij niet noodig had, hij mocht foto-apparaten, stoommachienen en auto's aanschouwen, zoodat hij besefte niet beschaafd te zijn vermits hij dit alles niet kon maken.

De laatste bladzijde misschien van het gruwelboek der kolonisatie schreef Benito Mussolini. Deze pagina behelst dan ook een ontzettende climax, waardig aan het geheel. De Spaansche koningen, die de eerste conquistadores uitzonden, geloofden vermoedelijk vast in het verheven doel. Sindsdien hebben de opdrachtgevers der roovers en schenders mettertijd geleidelijk minder in die verhevenheid geloofd. Mussolini besluit de rij als degene die er zeer zeker heelemaal niet in gelooft. Alle tegenstellingen zijn er. Een der onbekwaamste volkeren van Europa viel een der oudste en meest beschaafde volkeren van Afrika aan. De verovering werd uitgevoerd beestachtiger dan ooit. Direct kregen de negers de lucht der christene beschaving in te ademen, zoodat zij stikten of hunne longen uitspuwden. Zoon Mussolini vertel-

[p. 115]

de in een boek hoe hij zich hierbij persoonlijk onderscheiden heeft en hoe verrukkelijk het was het manna der christelijke beschaving onder den vorm van bommen te laten neerregenen over open markten, waar negerinnen, met hare wichtjes op den rug, wat kokosnoten trachtten te verkoopen. Maarschalk de Bono onthulde in zijn memoires met welk cynisme van het eerste grensincident af alles geënsceneerd en omlogen werd. Dit was niets ongewoons, maar voor het eerst werd er zoo brutaal voor uitgekomen. Aan de rooftochten der oude veroveraars viel persoonlijke dapperheid te bewonderen; naast de dwingelandij van Engeland en Frankrijk schitterde hun diplomatische tactiek in het zich te vriend maken der overwonnenen. Aan de verovering van Ethiopië was alles eerloos.

Volgens den ex-keizer te Doorn en den Mussolini van vóór enkele jaren, zullen de door Europa in de vorige eeuwen uitgezogen rassen, aangevoerd door Japan, eenmaal opstaan en, na ons economisch gewurgd te hebben, ons manu militare onderjukken. Deze profetieën zijn juist waard wat de profeten waard zijn. Prognosen van lieden die meer weten en minder hard schreeuwen verdienen meer confiëntie; wijs echter is het, door de profeten gewaarschuwd, zich op de diverse mogelijkheden voor te bereiden en het komende af te wachten.

De thesis van ex-keizer en duce is een van die mogelijkheden. Gaat zij in vervulling, dan zal ook dat alweer, van het Oosten uit gezien, een logische heilige oorlog zijn. De ministeries van propaganda zullen de millioenen rijstboeren, die niet van hun grond weg te krijgen zijn, omdat Europa hun niets kan schelen en de Slanke, hoe verachtelijk ook, hun persoonlijk niets misdaan heeft, de religieuze en cultureele fetichen voor houden: de gele vloedgolven zullen geestdriftig over Europa rollen. Namens de christelijke beschaving hebben wij de morgenlanden vernederd en uitgebuit; namens Shintoisme, Confucianisme, de superioriteit van het gele ras enzoovoort, zullen zij het ons betaald zetten.

Veel meer dan de europeesche munten zijn de europeesche idealen gedevalueerd. Het humanisme waande de waarden uit te schakelen, waaraan de mensch leven en goed van den naaste slachtofferde met de oogen beaat ten hemel. Perio-

[p. 116]

disch echter stellen we vast dat er geen spraak van is. Moord, roof en tyrannie worden met onverminderden lust beoefend in opdracht onzer mindere goden. Zonder het plezier den verslagene naar den hemel te sturen, blijft de moord even heilig. Zonder de voldoening de eeuwige ziel van hem die uit onzen weg moet, te redden, blijft het stelen van zijn tijdelijke goederen even rechtvaardig. Wisten wij al lang dat er ‘geen volk is dat zijn godsdienst minder beoefent dan het europeesche’, zooals G. Lowes-Dickinson zegt in ‘Brieven van een Chinees’, we moeten stilaan erkennen onze humaniteitsidee op dezelfde wijze te schande te hebben gemaakt. We gedragen ons als het minst humane ras ter wereld.

Verontrust door het vorderen van wetenschap en kunst terwijl de zeden achteruit gingen, schreef Rousseau: ‘Indien een vreemdeling uit verre gewesten zich een begrip vormde van Europa's zeden naar den stand onzer wetenschap, de volmaaktheid onzer kunst, de hoflijkheid onzer tooneelspelen, de hoofschheid onzer manieren, onze vriendelijke woorden, onze ononderbroken betuigingen van welwillendheid, en gansch dien drukken wedijver van lieden van elken ouderdom en stand, die zich van den morgen tot den avond schijnen te beijveren elkaar aangenaam te zijn, deze vreemde zou van onze zeden juist het tegenovergestelde denken van wat zij zijn.’ Zooals bij geheime wet de hoogmoedige vernederd wordt, de puritein onkuisch en de bekeerder twijfelaar, schijnt het ras met de menigvuldigste en hoogste idealen het misdadigste ras te moeten zijn. Het vreedzaamste, evenwichtigste volk ter wereld, het chineesche, heeft de eenvoudigste, minst verheven ideologie.

Niets laat verhopen dat wij tot inkeer zullen komen. Het is dus waarschijnlijk dat wij in naam der humanistische cultuur de menschheid, die wij mishandeld hebben, eenmaal zoo volslagen te gronde richten als dit mogelijk is. Alles hangt er van af of de kleurlingen, die ons wraakgierig uit alle werelddeelen beloeren, het zoo ver zullen laten komen omdat zij niet eerder op ons kunnen los slaan. Geen schijn van hoop dat wij eenmaal onze idealen, humanistische en andere, waaraan wij allen en alles ten offer brengen, zullen laten varen om ons berouwvol te bezinnen op het eenige ideaal, de mensch, de eenige waarde, het leven. Wij zullen blijven tyran-

[p. 117]

niseeren in naam der vrijheid, verontrechten in naam der gelijkheid, oorlogen in naam van den vrede, levens vernietigend voor ideeën, eenlingen vertrappend voor groepjes, groepjes verdelgend voor groepen en dit alles immer wrekend en herstellend door hetzelfde te doen. Zooals niemand als piloot met een vliegtuig mag opstijgen, die geen vliegeniersbrevet heeft behaald, zou het volk van Europa al zijn idealen moeten laten rusten en de illusie van zijn activiteit laten varen, tot het zijn unum necessarium innerlijk heeft verworven d.i.: eerbied boven alles voor den mensch en het leven. Maar hoe zou de europeesche gemeenschap zoo diep in zichzelf kunnen keeren, het gelooft niet in Lao-tse's woord: ‘De wereld veroveren willen door handelen, ik heb het beleefd dat het mislukt.’

Voorloopig beslist Europa nog over het lot van dat groote rijk, de wereld, en het voelt niets voor den goeden raad van denzelfden Lao-tse: ‘Een groot rijk moet men regeeren, zachtjes zooals men kleine vischjes braadt.’