De Stem. Jaargang 18

[p. 971]

Op de bres
Door de redactie
Geestelijke mobilisatie

Op het critieke oogenblik in de Europeesche geschiedenis, dat wij thans beleven, is onder de gevoelens die zich van ons meester maken, het sterkst dat van onmacht. De goede wil van de Europeesche menschheid, die den oorlog verafschuwt en op alle manieren van geloof of hoop bidt om den vrede, vermag niets tegen de overmacht der gebeurtenissen. Er dreigt te gaan geschieden wat bijna niemand wil, tenminste zoolang niet de alles opzweepende en krankzinnig makende wapenleus is opgestoken. Niemand kan, als het er op aan komt, iets aan de verhoeding der demonische machten doen, op de beslissing over oorlog of vrede in werken. Het eenige wat de machtelooze meerderheid tegenover de oppermachtige minderheid, die zelf door haar te boven gaande krachten wordt gedreven, kan uitrichten, is hartstochtelijk getuigen voor den vrede. Het getuigenis der ontelbaren zal niets veranderen aan den onweerhoudbaren loop der gebeurtenissen. De organisatie van dat getuigenis is niettemin een dringende noodmaatregel in de dreiging van het gevaar. Het is nog niet lang geleden, dat bij de bewustwording van het naderend gevaar een Nederlandsche vrouw het initiatief nam tot geldelijken steun voor onze weerbaarheid, een initiatief waarvoor onze waardeering toch samengaat met een schrijnend gevoel van gemis: want de geestdrift en instemming die dit spontane verdedigings-initiatief wekte, hoe geruststellend en goed op zichzelf als nationaal verschijnsel van zelfhandhaving, zou ver overtroffen moeten kunnen worden door een rechtstreeks op behoud van den vrede gerichte actie, maar zulk een actie kan in succes nooit bij een weerbaarheidsinitiatief halen, daarover zal zich

[p. 972]

niemand illusies maken. Waarschijnlijk is het besef van machteloosheid om tot den vrede bij te dragen, daarvoor te groot, maar ook is het besef van de oorlogsrealiteit te zwak, om uit alle lagen van het volk in even grooten getale een spontaan en vurig vredesgetuigenis te doen opklinken. Het getuigenis van de Nederlandsche vrouw en van den Nederlandschen man moet wederom en nu zoo algemeen mogelijk in deze dagen gehoord worden. Spreekt de vredesgedachte sterk genoeg tot den man in de straat en de vrouw in het huis, of is de hoop op behoud van den vrede te sterk gemengd met de strijdbare instincten en de onbehaaglijk-aangename spanning, opwinding en sensatie van het gevaar? Er werken sterke krachten in den mensch tegen de rede en tegen het geweten in; die zijn maar al te gemakkelijk te overstemmen. Tegen de met het toenemend gevaar aanwakkerende opwinding is een geestelijke mobilisatie noodzakelijk. Een psychische infectie is een van de krachtigste oorlogsdrijfveeren, waarvan zelfs welbewust een strategisch gebruik wordt gemaakt. Omgekeerd is een psychische desinfectie evengoed met aanwending van de juiste middelen te bereiken of te bevorderen, doch de middelen daartoe zijn altijd veel minder bewust aangewend, de mogelijkheid ervan is wel hier en daar en nu en dan beproefd, maar steeds dringender wordt de eisch van zoo algemeen en beslist mogelijke manifestaties tegen de waanzinnige zelfonteering van het menschdom, dat zich tot geweld en moord ziet genoodzaakt. Het is niet te peilen, want nooit is op groote schaal geprobeerd, welk effect een over alle bereikbare landen in Europa en daarbuiten georganiseerd massagetuigenis voor den vrede kan hebben, waarin zich zoovelen als mogelijk is, organisaties, vereenigingen en personen in ontelbare menigte in één uitspraak vereenigen.

Nederland kan zulk een initiatief nemen, het ligt in de lijn zijner historische traditie en van zijn zedelijk prestige. Resultaat is van zulk een getuigenis op het oogenblik niet te verwachten, dat is echter een des te klemmender reden voor de noodzakelijkheid om het te doen. Een nationaal, vervolgens een internationaal massagetuigenis van ontelbare organisaties en individuen, over wier hoofd heen de rampen ontketend worden, kan echter niet nalaten diepen indruk te maken; ook

[p. 973]

dat is een resultaat, al is het alleen dat het een begin stimuleert van een bewustzijnsvernieuwing, een verantwoordelijkheidsvorming die thans in de massa slechts in kiem, ongeorganiseerd en slechts zwak aanwezig is. Zoolang er veel te veel voor den oorlog gedaan wordt, geschiedt er veel te weinig voor den vrede en is elke daad daarvoor een duimbreed winst voor de in staat van beleg verkeerende menschheid. Met vreugde hebben wij kort geleden het initiatief van enkele vooraanstaande landgenooten vernomen voor geestelijke herbewapening, waarmee een genadeloos onderzoek naar de middelen ter bestrijding der ziektehaarden van den oorlog bedoeld moge zijn. Onder de auspiciën van leidende persoonlijkheden in het Nederlandsche volksleven en de Nederlandsche traditie ware een Nederlandsch massagetuigenis voor den vrede te organiseeren, een voorbeeld, dat in andere Europeesche landen navolging kan èn moet vinden. Aan hen het initiatief! Aan anderen met hen!

In de ure van het gevaar klemt deze noodzaak te meer, quia absurdum! Legt de lijsten klaar, al moesten ze in de gasmaskerdépots geteekend worden! Des te harder is het noodig te getuigen dat wij menschen zijn! Een geheel volk spreke!