De Stem. Jaargang 18

[p. 906]

Alie Smeding †
Door Dirk Coster

Zeer vroeg is deze schrijfster aan de litteratuur ontvallen. Haar werk was nog niet voltooid. Er was in dit werk een voortdurend gemis aan evenwicht, dat wellicht de rust van den ouderdom behoefde om overwonnen te worden. Zij was een gekwelde. Haar werk deed aan als een voortdurend roepen van één die in nood verkeert. Soms kwam daar een wilde bravour bij, uit angst geboren. Twee nooden joegen haar kunst met een sombere drijfkracht op: de honger van het lichaam en de nood van de ziel, anders en statiger gezegd: de sexueele en de religieuze nood. En toen zij deze overwonnen meende te hebben, betrekkelijk kort voor haar vroegen dood, bracht dit voor haar werk nog geen uitkomst en verstilling. Want dadelijk wilde zij predikend uitgaan om dat gevonden geluk aan anderen, neen, niet mede te deelen, maar te leeren. Haar werk verwerd tot tractaat.

Een gedrevene was deze vrouw. Uit haar vlaagde de hartstocht los, die in zoo vele sterke Calvinistische zielen van vroeger tijden moet hebben geleefd. Over dit groote ordelooze levenswerk glijdt nergens een zweem van een glimlach. Wel hier en daar een vreemd licht, een mystieke schittering, onwezenlijk en bijna dreigend, iets dat de moderne psychiater godsdienstwaanzin noemt en de middeleeuwer extase. Zij begon, in Enkhuizer argeloosheid, met een dikke bundel schetsen in een toen reeds verouderden Hollandsch-naturalistischen stijl. Maar deze ongelukkige woordjes-mozaiek kon niet beletten, dat iets hevigs uit dit werk sprak, een kracht die met het slechtst denkbare instrument uitgedrukt werd. Sommige harer typen hebben een Breugheliaansche scherpte en kracht in de boosheid, andere zijn van een vreemden droom betogen. Dan echter werd zij gegrepen door één machtige obsessie: de ellende der nietgevraagde vrouw, de nood van het naar liefde verlangende lichaam. En de vervloeking van fatsoen en godsdienst die daar omheen zweeft. En eigenaardig is: het boek dat in deze periode haar meesterwerk werd, beschrijft weliswaar deze sexueele nood, doch niet die der vrouw, maar van den man (‘Achter het anker’, deze don-

[p. 907]

kere en barsche schippersroman). Hier kon zij objectiever zijn, zij zag het schrijnend probleem meer in de ruimte, met menschelijke mildheid, en zonder persoonlijke uitdagendheid en rancune. Doch deze uitdagendheid won veld naarmate zij meer werd aangevallen. ‘De Zondaar’ ontstond met daaraan annex een litterair schandaaltje. Het werd een verbeten, hopeloos boek, omdat het voor een deel onecht was, onecht van materie en verwrongen van bedoeling. Met calvinistische koppigheid deed zij dit in ‘Naakte Waarheid’ nog eens over, en dit werd een wroeten in vuil, niet omdat zij aan dit vuil behagen vond, maar omdat zij het publiek wilde trotseeren in een woedend verzet. Zij voelde zich miskend in de waarachtigheid van haar aanklacht, en daarom forceerde zij deze aanklacht tot bijna-pornografie en bijna-onwaarschijnlijkheid. Zij redde zich uit deze kramp-van-gelijkhebben in een ander boek, de Marker-roman ‘Tijne van Hilletje’. Dit boek doet aan als uit een droom geschreven. Het heeft er helaas ook de ordelooze overdadigheid van. Maar welk een meesterwerk ligt er in verborgen, als goud in steen - in woordenklompen beter. De beschrijving der overstrooming is in den letterlijken zin onwerkelijk van oerkracht en blind geweld. En in dit boek dringt ook de andere nood van haar leven zich sterker naar voren: de nood om God, die angst voor God is, door schaarsche oogenblikken van ijle extase niet verzoend. Is God liefde? of leeft Hij in den brullenden storm en straft Hij lusten en zonden, waar de mensch toch, zegt haar andere Ik hardnekkig, zijn aardsche recht op heeft? Maar voorloopig kon zij haar siddering voor den Tijger van het Oude Testament, die steden en volken verdoemt zonder aanzien van personen en van welk hunkerend leven ook, niet meester worden.

Ja, God is liefde, heeft zij na haar huwelijk juichend geantwoord en geweten. Maar dit betreft de kern van haar kunst niet meer. Zij ging toen leerarend uit. Ook nu weer hartstochtelijk gedreven.

Zeker is dit: wat er verwrongen en vreemd was in deze van aanleg zoo groote kunst, in dit zoo groote en zwoegende hart, was de tragische uitwerking van een schuld, die de hare niet was. Maar van hen die haar voorgingen in het kleine sombere stadje aan de zee.