De Stem. Jaargang 18

[p. 83]

Herinnering aan Herman Robbers als briefschrijver
Door Johan de Molenaar

Toen ik zijn dood vernomen had, was één van mijn eerste (egoïstische) gedachten, dwars door de verbijstering heen, die ons bevangt als wij plotseling komen te staan tegenover het onherroepelijke, het absolute: nu krijg ik geen brieven meer van hem. Want hij was een trouw briefschrijver en verstond de kunst daarvan zeer goed. Zijn persoonlijkheid, met alle vriendelijke en nobele eigenschappen, kwam uit alles wat hij schreef gaaf naar voren en zoo was dan ook elke brief van Herman Robbers een kleine weldaad.

Bij het opzoeken van zijn epistels uit de zeven jaren dat ik hem persoonlijk gekend heb (het Zeer geachte Heer maakte al spoedig plaats voor Beste vriend) heb ik er van opgekeken hoe groot het aantal ongemerkt geworden was en bij het herlezen trof mij opnieuw sterk de onverflauwde heldere en mannelijke hartelijkheid en spontaneïteit, waarmee elke brief geladen was. Soms tot bezorgdheid toe, wanneer hij dacht, dat er iets kon zijn wat mij hinderde. En daarbij bewaarde hij een zekere schroom, als een gevoelig tasten naar iets wat hem toch wel hevig interesseerde of aan het hart ging. Na een bezoek bij hem: ‘Ik durf niet goed te vragen: was er iets?’

Zijn bescheidenheid, ook waar het een zaak betrof, die voor hem persoonlijk veel beteekende, b.v. zijn vertaling van Poe's The Raven:

Ik had enkele bedenkingen geopperd tegen zijn bewerking en dadelijk ging hij daar op in. ‘Natuurlijk zal ik met de grootste belangstelling kennis nemen van uw aanteekeningen en waarom zou ik daar niet van profiteeren, gesteld ik kan mij met uw zienswijze vereenigen? Het doel is toch maar: een zoo goed mogelijke vertaling te produceeren.’ Ik vraag mij af, van welk auteur van zijn generatie een dergelijke

[p. 84]

houding te verwachten zou zijn tegenover een zooveel jongere. En hoe verheugd was hij toen Slauerhoff zijn vertaling, toen deze in De Gids verscheen, roemde en om een overdrukje daarvan vroeg. Slauerhoff, die één van de weinigen was, die hem trouw bleven met inzendingen van poëzie en proza.

Zijn houding ook tegenover aanvallen van jongere collega's: Er was in één der periodieken een giftig en kleineerend stukje over hem verschenen. Hij schreef mij daarover simpelweg: ‘Hebt ge het stuk in... al gelezen? Doe het anders. Moge het u niet weerhouden mij te bezoeken en aan mij te denken als aan uw vriend.’ - Ik heb hem nooit een hatelijk woord hooren gebruiken over degenen, die hem onheusch behandeld hadden. Zijn vrienden ergerden zich meestal meer over zooiets dan hij zelf. Ik denk nog aan het gezicht van Jan Prins, toen hij mij na Robbers' begrafenis zeide: ‘Zijn vijanden hebben zich niet vertoond, de horzelbende!’ Een zeer enkele maal sloop er wel eens een moedeloos zinnetje in zijn brieven. (‘Ik ben goed om de versjes van de heeren in Elsevier te publiceeren, maar ik moet mij niet verbeelden overigens iets te beteekenen. Ik heb nu eenmaal afgedaan’). En drie dagen later, uit vrees misverstaan te worden: ‘bitterheid is er niet in’.

Hoe gevoelig was hij voor een kleine attentie! Ik had een aan hem opgedragen gedicht in ‘Helikon’ gepubliceerd. Hij schreef mij: ‘Zeer ontroerd werd ik vanochtend, toen ik het nieuwe “Helikon” nummer opensneed en je aan mij opgedragen gedicht “De Werker” vond. Heel hartelijk dank! Je hebt mij daar goed mee gedaan.’

Zijn eerlijkheid in alle dingen: Hij zou nooit uit pure vriendschap iets accepteeren voor ‘Elsevier’ als een publicatie hem niet geheel verantwoord leek. Herhaaldelijk heeft hij mij verweten, dat ik het mij te gemakkelijk maakte. Uit hetgeen ik hem zond koos hij steeds een zeer klein gedeelte en liet nooit na dit te motiveeren, waarbij hij geen blad voor den mond nam. (‘Gij laat er wel eens een heele of halve regel doorslippen, die eigenlijk te veel is of niet geheel de moeite waard, een beetje fade ook soms. Men moet niet te gauw tevreden zijn.’)

Een van Robbers' mooiste eigenschappen was zijn trouw-

[p. 85]

hartigheid. Hij sprak in zijn brieven vaak over oude vrienden van hem en dat was altijd treffend en ontroerend. Vooral als het over Van Looy ging. ‘Neen, ik zal in E.G.M. niet over Van Looy schrijven. Ik geloof trouwens meer en meer, dat er minstens 25 jaar voorbij zullen moeten gaan eer men Van Looy in zijn volle grootheid zal erkennen. Wat men thans om zich heen ziet, en hoort, en voelt... 't is zoo heel iets anders dan zijn supreme menschelijkheid! Ik herlas dezer dagen (misschien wel voor de dertigste maal!) het 4e Feest (Moeders verjaardag) en onderging een stichting, zooals geen dominee ter wereld mij ooit aangedaan heeft, of aandoen kan. Daarbij kan ik alleen aan Bach denken. En aan Rembrandt.’ (Dominee's kon hij niet uitstaan en als hij er met één in aanraking kwam, lag hij ook dadelijk met hem overhoop). Zijn belangstellingen waren veelzijdig. Hij schreef mij o.a. meermalen over muziek en geen grooter genoegen kon ik hem doen dan met een recital op zijn oude Pleyel-piano. Telkens kwam hij daar in zijn brieven op terug, met schuchtere vragen en voorstellen. Dat hij zelf geen instrument bespeelde heeft hij zijn leven lang als een groot gemis gevoeld. Hij was één van de, niet zeer talrijke, litteratoren, die muziekgevoelig zijn. (Over dit soort gevoeligheid bij schrijvers, en dichters!, zou een studie te schrijven zijn, met frappante voorbeelden. Er zijn zoogezegd ‘onmuzikale’ dichters, die een instrument bespelen en dat goed doen; daarnaast ‘muzikale’ dichters, die voor andere dan taalmuziek stokdoof zijn en er zelfs geen greintje belangstelling voor hebben).

Ik sprak hierboven even over Robbers' moedelooze momenten. Den laatsten tijd beklaagde hij er zich ook over, dat zijn redacteurschap hem zoo weinig tijd liet voor zichzelf. ‘In Top Naeff's nieuwe bundel (Juffrouw Stolk) staan weer zeer kostelijke dingen. In zulk klein werk is zij misschien wel het best. Verder heb ik niet veel anders gelezen dan inzendingen, inzendingen, eindeloos!’ - ‘Aan dat boekje van Stifter ben ik toen dadelijk begonnen (al in den trein), maar op Schoorl gearriveerd - is het blijven liggen. Je weet niet hoe veel dwangarbeid ik heb! Ik moet tot zelfs het minste werk zelf doen, zelf pakjes maken en naar de post brengen, enz. Redigeeren is één van de ondankbaarste baantjes die er zijn. Maar Stifter zàl binnenkort gelezen worden.’

[p. 86]

En in één van zijn laatste brieven: ‘Je vraagt weer naar mijn roman. Doe mij het plezier dat niet meer te doen. Er wordt aan gewerkt, maar hoe langzaam, in maar enkele uren, of halfuren, per week meestal. Ik heb nog altijd te veel te doen. Enfin, doet er niet toe.’

En dan te bedenken, dat hij bijna zeventig was.

Al had hij niets anders gepresteerd, dan het redigeeren van Elsevier, enkele decenniën lang, in welk tijdsverloop het aspect van onze litteratuur zoo dikwijls en zoo grondig veranderde, dan had hij reeds daarmede ieders dankbaarheid en achting verdiend.

Ik sprak hem wel eens over het bundelen van een keuze uit zijn kronieken. Hij ging daar nooit op in, uit louter bescheidenheid. Toch ben ik ervan overtuigd, dat het verzamelen van dat deel van zijn productie (in haar In Memoriam gewaagde Top Naeff hiervan als van een eerbiedwekkende nalatenschap) talrijke verrassingen zou opleveren. Een enkel voorbeeld: Toen Willem Elsschot in 1921 zijn roman Villa des Roses publiceerde was Robbers degeen, die op dat boek wees als op dè verrassing van het seizoen. Elsschot was volgens hem een auteur op wien men moest blijven letten. Een oordeel, waarvan de juistheid later maar al te zeer gebleken is. In den loop der jaren heeft Herman Robbers zeer velen aan zich verplicht met zijn aanmoediging, steun en steeds fijngevoelige sympathie. Het is hem niet altijd in gelijke mate vergolden, doch zijn onbaatzuchtigheid werd daar nooit minder door. Het was nu eenmaal zijn aard om het goede en mooie op te zoeken en te koesteren, voor zichzelf weinig verlangend, en daarin zijn geluk te vinden. Zoo kon zijn vrouw mij ook dezer dagen nog schrijven: ‘Ik mag niet klagen, na zoo'n lang en mooi leven.’