De Stem. Jaargang 9

[p. 914]

Lust, verliefdheid, liefde
door W.F.J. Van Daelen

De ziel bij den aanvang van alle levensbewegingen is een onaanzienlijke Asschepoetster, die desniettemin is voorbestemd, eindelijk en op den langen duur te overwinnen, als koningsdochter te worden herkend.

* *

*

De mensch wordt nimmer verliefd op een ziel. Hij wordt verliefd op een lichaam. Hij wenscht dit lichaam te bezitten en met dit lichaam het leven dat dit lichaam behoort.

* *

*

Verliefdheid doet edel droomen, en wisselt dezen edelen droom, die soms ver uitzweeft, die soms reeds in den hemel der teerste en eeuwige omarming vertoeft, - plotseling af met lichamelijke benepenheden. Een onschoon gebaar of verkoudheid der geliefde, - en de droom keert weer uit den hemel en verschuilt zich in een aarzelend en weigerachtig dier.

* *

*

Verliefdheid is een tusschenstadium tusschen lust en liefde. Zij is meer dan lust en minder dan liefde. Zij is wankel en onzeker, onbeproefd aan de werkelijkheid. Zij is machtig voorgevoel en reëele onmacht om beurten. Zij verhoudt zich tot de echte liefde, als de heiligheid der kunst zich verhoudt tot de heiligheid der heiligen.

* *

*

Verliefdheid is een uitzonderlijk behagen aan een lichamelijke schoonheid, dat geestelijke droomen wekt. Deze droo-

[p. 915]

men verwijderen zich steeds zeer ver van het geliefde wezen. Zij bouwen zich, met behulp van enkele trekken der geliefde, een wezen dat beantwoordt aan de diepste wenschen en het diepst gemis van den mensch zelf, en zwerven met dit wezen door hemel en aarde in verbeelde avonturen, verbeelde smarten en verbeelde extasen.

* *

*

Dit alles is schoon, en uitstekend voor het scheppen van kunstwerken of van droomverdronken uren, waarin alle potentieele eigenschappen van den mensch wakker worden en een verbeeld leven voeren.

* *

*

De verliefde mensch is steeds een kunstenaar. Enkele trekken van het lichaam van een ander mensch, een geur, een lippenplooi, een wending van heup of voet, brengen een onbepaalbaar gebied van zijn lichamelijk organisme tot trilling, en deze trilling slaat door tot in de diepten van zijn geest en stoot zijn potentieele wezen wakker en doet het leven in beelden en gebeurtenissen. Hij redt lammen uit het vuur, voert legerscharen aan, is apostel, tyran of heilige, steeds vergezeld van dat andere wezen, het lichaamlooze wenschwezen dat enkele trekken der geliefde heeft ter leen gekregen. Hij droomt echter hoofdzakelijk zichzelf en niet de geliefde. En zijn droom is dus van de werkelijkheid der liefde even ver verwijderd, als het zeggen van den kunstenaar verwijderd is van het wezenlijk zijn.

* *

*

Hevig verliefdzijn beteekent niet hevig een ander mensch liefhebben. Het beteekent hevig droomen, - en de hopelooze droom tot werklijkheid om te zetten, die ondertusschen nooit verwerklijkt worden kan. Want deze droom is de droom van den mensch zelf, en hij werd hem gegeven

[p. 916]

door zijn wenschen en potentieele eigenschappen. Geen ander mensch kan daaraan ooit beantwoorden.

* *

*

Dat verliefdheid, die in wezen en oorsprong zinnelijk is, desniettemin zoo weinig zinnelijk is in haar droomen, en de geliefde immer ervaart als schoon aangezicht, stem of gekleede gestalte, bewijst dat bij al haar ontoereikendheid en eigenliefde en onwerklijkheid een prachtig en wijdreikend voorgevoel in haar ligt verborgen: dat van de hooge bestemming der liefde, die een vereeniging der zielen is door heen de lichamen. Liefde die standvastig alles heeft doorstaan, aan wie de heimelijkheden van lichaam en ziel der geliefde niet vreemder meer zijn dan die van het eigen lichaam, zal weer terugkeeren tot dit eerste visioen: het schoone (of in de voorstelling schoongeworden) aangezicht, het lichten der ziel langs geliefde lippen.

* *

*

De verliefde wil zeker niets anders, dan het lichaam der geliefde te bezitten, en schuwt terzelfdertijd zich dit lichaam voor te stellen in zijn volledige werkelijkheid. Als een geluk te machtig?... Maar hoe zou de opgezweepte droom zich kunnen laten weerhouden, een geluk te machtig zich voor te stellen? De geheimzinnige en aanvanklijke weigering, om zelfs in de voorstelling het lichaam der geliefde te onthullen, heeft een andere beteekenis. De ziel wil zich den tijd harer droomen laten. Zij weigert aanvanklijk, haar almachtigen droom gevangen te geven binnen de nauwe grenzen van een lichaam en een lichamelijke functie. Gebeurt het, en het moet onvermijdelijk eenmaal gebeuren, dan voelt de mensch een plotselinge verarming over zich komen. De zingende toon in de lucht, de gloei-

[p. 917]

ing der kleuren, en in hem zelf de zucht die telkens trillend op wil rijzen naar een oneindigheid, stokken plotseling.

* *

*

Zelfs in de liefde verloochent zich de eigenliefde van den mensch niet, en kan soms schaamteloos triomfeeren. Dan is de geliefde teruggebracht tot niets meer dan excitante van de eigen droomen. Zelfs de rol van begeleidster wordt haar dan nog ontnomen.

* *

*

Liefde in alle gradaties is een voorstelling, die verlangens wekt het voorgestelde te bezitten. -

Begeerte is de voorstelling vóóral van de sexueele zônen van een lichaam. - Verliefdheid is de voorstelling vóóral van een schoon aangezicht en een schoone gestalte. - Liefde is de verlangende voorstelling van een geheel lichaam, een geheel leven en een geheele ziel in samenhang. Begeerte is eng en blind en dof, - verliefdheid is wisselvallig en ijl, droom die telkens op bezwijmen staat, - liefde is de meestomvattende voorstelling die tevens gecomponeerd is, waarin de bekoringen van een menschelijk schepsel gerangschikt en begrepen zijn naar de waarde, die zij voor den anderen mensch hebben. - Van begeerte tot liefde is dus een zich steeds verbreedende en verdiepende voorstelling.

* *

*

Dat verliefdheid en liefde in een bepaald stadium reeds bezitten insluit, verandert niets aan het karakter der verlangende voorstelling. Zelfs de bezitzekere liefde wil door nieuw bezit zijn zekerheid altijddoor vernieuwen.

* *

*

De voorstelling der liefde is zeker niet kuischer dan die der begeerte. De voorstellingswijze van de begeerte is in

[p. 918]

haar ingesloten. Zij stelt zich echter méér voor, en de ervaring heeft deze voorstelling gerangschikt alnaar de mate van geluk die zij gekend heeft en die de herinnering waarachtig heeft bevonden. En dan blijkt meestal een zoete glimlach haar het meeste geweest.

* *

*

In de beste droomen der verliefdheid flonkert de ziel. Aansluipend begeeren verdoft deze flonkering. De mensch schuift het terug. Maar het afgeslagen begeeren sluipt steeds weer aan, en steeds hardnekkiger. Dan begint de werkelijkheid. Dan begint de kennis van den anderen mensch, met wiens beeld de verliefdheid haar ijle spel speelde. Dan roept het lichaam de ziel uit haar verre droomenreis terug en ankert haar aan een ander lichaam. Het teerste gaat verdwijnen, om eerst veel later te worden hervonden. Maar met het teerste verdwijnt ook veel verraad, veel ijle en koude pretentie, veel wankelmoedigheid in de solide en warme bestialiteit der begeerten.

* *

*

Er komt een oogenblik, waarop de edelstgezinde gelieven ijverige en hongerige dieren zijn en weinig meer dan dat, en op bijzonder geschikte momenten, tevreden knorrende zwijnen. Maar in dit zwijnsch geknor is reeds meer van de liefde, dan in dien droom die in de nachten van den vorigen zomer langs de sidderende sterren scheerde, en zich voedde aan het geuren der jasmijnen.

* *

*

Verliefdheid is geen beletsel tot een gelukkig huwelijk, echter ook geen noodzakelijke voorwaarde ertoe. Ook zonder dit praeludium kan een huwelijk zich schoon ontplooien.