De Stem. Jaargang 9

[p. 609]

Vermeer van Delft
door Plasschaert

Vermeer was bleek, zooals al zijn kinderen. Die hadden de trage kleur van een parel; hun huid was glanzend en dóórschijnend, maar nu en dan bevloog een blos die ijle parelkleur, en deed veel fijne aders vermoeden onder de glanzend-dunne huid. Zóó bleek was ook Vermeer, de schilder. Zijn oogen waren wijd, en blauw, en staeg. Maar hij was dieper, stiller dan zijn kinderen, hoewel bij hem ook een oogeflakkeren den gang deed zien van een snel, te prompt, te vurig bloed ...

Hij stond in zijn atelier, aan den achterkant van zijn huis te Delft. 't Licht, dat van uit de ruimten der tuinen daar binnen kwam, was stralend, maar toch bedaard; vasthoudend van glans, maar klaar. Het was een licht zonder haast, en de gloed ervan was vol langzaamheid. Het was een eenzaamheid, en een leven. In de voorruimten van zijn huis was het andere leven; hier was 't licht een beteekenis, een bekentenis; in de kamers aan de straat, met de luiken rood van kleur als traag-gestold bloed van ossen, ging de dag in en uit, beschreef het uur al d'arabesken van zijn wisselingen; in het atelier was het licht bevangen van een overredende innigheid. Van uit het groote raam, waardoor dat licht binnenzeeg, zag hij de schoonheid van Delft; de huizen, die een wezen hadden, de luchten vol van eedle fabels; de rooden, die tot oranjes werden; de blauwen smetteloos en zonder één armoe; de grijzen, die de kleur nog in zich hadden waaruit zij ontstonden - de waereld was als een appel, op een grooten open schotel;

[p. 610]

de zware rijkdom van den herfst (zóó waren de kleuren) had de fonkeling van den zomer als een hart, diep in zich, en van uit dat hart van den zomer, langzamer nu slaand, kwam een rijke drang in de verwen, die ze een innigheid gaf, die Vermeer zelf toch was...

Vóór hem zat één zijner dochters. Zij was in 't blauw en geel; een groote parel hing onder 't linkeroor, naast het gezicht, dat was als een welkend rozeblad, van een roos, die niet donker is en donker geurt, maar van één van die rozen, die lichter geuren, en die zijn als grooter-gekweekte provincie-rozen. Vermeer keek naar het meisje, dat nog een kind was en toch al een meisje, en het scheen hem toe, of zij daar rustig zat als een symbool van een der provinciën van de Ziel, waar de groote bedrijvigheid vèr is, maar waar de dingen zich rijkelijk gezet hebben tot een rust, die, wel van den hartstocht gekomen, van al het jagen toch eeuwig is vervreemd. Ook Oostersche tapijten zijn zóó, dacht Vermeer. Maar hij schilderde het kind, of schilderde hij tusschen het geel, dat groen werd, en het blauw dat zich vereenvoudigde tot een wit, twee parels, de roze paarl van 't gezicht, en de grijze zwaarder parel onder 't oor? Hij wist het bijwijlen niet. Of schilderde hij het licht, dat de dingen rond maakt in de ruimte; of schilderde hij de kleuren, die onmiddelijk een leven zijn, of schilderde hij iets, dat zich aankondigt, en bijna nog niet is, of schilderde hij den glimlach, die op het gezicht begon, en die de eenige beweging leek, een begin van een beweging, in al de stilten van de dralende toch glanzende klaarten... Hij wist het niet; hij voelde alleen, dat dit werken hem open maakte en toch bedachtzaam; zeker en toch vurig, maar van een vurigheid, die ook was als het begin van een groote beweging - en toch de heele beweging overwon, en in zich hield, zooals een liefde houdt in alle lust... Hij schilderde, en het gaan van de hand van 't palet naar het doek, van het penseel vanaf de verf naar het bakje met olie was een voordurende groote bevrijding;

[p. 611]

de kleur bleef dáárdoor zóó helder en ruim, als was zij een eiwitverf op vastgenerfd hout.

Hij wist het: de weerhouden lichtbeweging, die was het schoonste; het licht, dat den tijd heeft! Dáárin bekenden de dingen hun meest verscholen overvloed. Dáárin lagen zij rijk, en dáárdoor maakte zij, op hun beurt, dat licht zelf rijk. Hij zag dat ééns, bij de ‘Kantkloster’. Hij had die andere dochter van hem, daar-mêe bezig, geschilderd op het kleinst paneel dat hij had, zóó groot was d'eeuwigheid van de kleur geweest. Er waren roode en blauwe lijntjes, maar dat was niet het meest bevangen van wat hij vond; het gezicht was daar, naar 't werk gebogen, en de handen, met de leden van de vingers, vlak door het licht. Dáárom was 't geworden; dáárom had hij geschilderd, licht en gedachte waren daar volkomen gelijk; er was geen weifeling tusschen beide; een stilleven ligt soms zoo onder 't licht, maar toch: dit was grooter; zijn dochter, als een appel van zijn liefde had hij haar gegeven, en hij wist, daar was niets voorbijgaands meer, in dit schilderij. De Koppelaarster was grooter, de lezende vrouw rondde zich duidelijker voor wie minder zagen... maar geen van de twee was zóó stil... bij d'eene was d'innigheid nog te duidelijk, bij d'andere was de kleur te openbaar; zij vertoonde zich; zij zweeg nog niet genoeg over haar rijkdom heen... zóó moest het zijn: de weerhouden lichtbeweging...

De schilder hield op. D'eene long deed pijn, en de blos, die zijn kindren deed blozen, trok over de bleekheid van zijn gezicht; 't wit van 't oog beliep vurig. Zijn dochter ging. Vermeer dwaalde om het werk. Delft lag vóór hem in den komenden eenzamen avend. De baksteenen der huizen, de dakpannen, de lucht, een blauw, een oranje, een vlakke rijkdom van grijs, een gloed, die een eeuwigheid werd, Delft lag daar voor zijn weer rustige oogen. En met zijn stem, vervreemd van haar daagschen klank, zei hij: ‘Ja, parels en appelen, en Oostersch weefsel...’