De Stem. Jaargang 9

[p. 316]

Het epos van de roode propaganda
door J. Slauerhoff

Les Conquérants par André Malraux. Nouvelle Revue française, Paris.

Dit boek wordt door de uitgevers als een roman over China aangekondigd, wat een zeer onjuist beeld geeft. Het is een geschrift over de roode propaganda in Kanton, dat als genre het midden houdt tusschen uitstekende journalistiek en het epos. Voor de franschen moet dit laatste wel de hoogste lof inhouden. Zij zijn verzot op alles wat ‘épopée’ is, wat zweemt naar het heroieke, grandiose! Voor hen is panache het heerlijkste. Een journalist bundelde b.v. zijn artikelen over de rubber-productie onder den titel: l'épopée du caoutchouc. Welnu: Malraux had zijn boek met meer recht mogen noemen: l'épopée de la propagande rouge à Canton. Episch b.v. is zeer zeker de beschrijving van het uit den grond stampen van een leger voor het hoofdkwartier. Men wordt aangevallen, heeft geen troepen bij de hand. Werkeloozen en stakers worden opgebracht, bewapend uit een kelder, ingedeeld in groepen van 150, onder leiding van een kadet naar de rivier gebracht en in den strijd geworpen en zij overwinnen. Garine leidt dit alles. Garine is de eigenlijke held, ook de eenige die volledig geteekend bijblijft. De anderen zijn schetsmatig aangeduid. Borodin, fauve intelligent; Tcheng Dai, vieillard vénerable; Klein, face de boxeur intelligent; Nicolajeff, ochraniste débonnaire die op zijn eentje de hooge raad vormt etc. etc.

Garine en zijn leven, het voorafgaande ook, worden volledig beschreven. Anarchist in Genève, gecompromitteerd in een abortuszaak, lid van het vreemdelingenlegioen na

[p. 317]

den oorlog, genegeerd door de Sovjet-regeering, rechtstreeks naar Kanton gezonden op een traktement van 800 dollar dat hem nooit wordt uitbetaald en dat hij door sluwe dwang en afpersing int.

Na zich aldus geconsolideerd te hebben, begint hij na het vertrek van zijn lastgever van het Zondagsschooltje dat de Propaganda was, het machtige lichaam te maken zooals wij het in ‘Puissances’ vinden. Waaraan alles ondergeschikt is of wordt: politie, justitie, financien, leger.

En dan wordt hij door de Sovjet regeering naar de oogen gezien en ontzien, al is Borodin ‘de Internationale’.

Garine is ziek; malaria en dysenterie. Hij weet dat blijven in de tropen levensgevaarlijk is. Hij blijft, omdat maar één ding op aarde bekoring voor hem heeft: macht. Over de taak waarvoor hij zijn leven geeft, heeft hij niet de minste illusie. Is overtuigd dat degenen voor wie hij strijdt na de overwinning nog weerzinwekkender zullen zijn dan de nu bezittenden. ‘Ma force: absence complet du scrupule au service d'autre chose que mon interêt immédiat.’ - Neen, tegenover zichzelf is hij haast even weinig scrupuleus als tegenover de terechtstaande, die hij midden in 't verhoor tegen elk recht neerschiet, om de anderen te intimideeren. Hij executeert zichzelf alleen niet zoo haastig. Deze kracht maakt de lichamelijk uitgeputte tegen alles opgewassen. De noodzaak om in enkele uren een leger te vormen, om elke dag tallooze rapporten te verwerken, hachelijke discussies met Hong en Tcheng Dai de schijnvrienden te voeren: Garine zit overal achter. Garine is een exemplaar van het soort dat in deze wereld hoe langer hoe moeilijker plaats vinden kan, daar de acute machtsbegeerte hoe langer hoe moeilijker te bevredigen valt, de meeste staten parlementair zijn, de legers stram georganiseerd en zelfs de groote revoluties dadelijk geregulariseerd worden (gecanoniseerd zou men bijna zeggen, als dit voor de Russische niet te dwaas zou klinken). Zoodoende zijn deze ‘onruststokers’, die vroeger in eigen land nog wel situa-

[p. 318]

ties vonden hachelijk genoeg om hun de kans te geven, nu in de uithoeken van de wereld te vinden. Daarom zat Ungern Sternberg in Mongolië, Garin in Kanton, Lawrence in Afghanistan.

Het zal moeilijker voor hen worden naarmate de wereld zich nivelleert tot een volkenbond. Misschien blijft Midden-Amerika wel de Balkan van de wereld. - Maar wie wroet graag in dat vuil?

Garine sterft niet op zijn post. Wat nog tragischer werkt: hij gaat heen als het al te laat is. Hij vertrekt met twee valiezen naar Europa, wat nog te veel is als hij toch ergens anders heen gaat.

Malraux laat kiesch achterwege zich een politiek testament door Garine te laten dicteeren. Vermijdt echter niet een slotapothese: het roode Leger dat men in de verte naar de gevechtslinie hoort marcheeren.

Vermijdt evenmin een barokke bizonderheid a la Hanz Heinz: Garine vertelt dat kort voor Lenin's dood diens vingers zich als spinnepooten samentrokken. Malraux ziet hetzelfde bij Garine, kort voor diens vertrek. Hij laat ons dus niet in 't onzekere. Overigens schrijft Malraux uiterst sober, doet geen moeite het Oosten op te voeren, wat na Loti en Farrère ook een intrappen van open deuren zou zijn. Wel tracht hij door een enkele bizonderheid, van kleeding meestal, personen te teekenen en slaagt vaak daarin niet. Wat interesseert het ons of een Chinees een wijde witte broek of een nauwe blauwe jas aan heeft? En of Garine een uniformjas aan heeft, met of zonder riem. Toch blijkt hier en daar dat Malraux een groote evocatieve kracht bezit. ‘Dès que nous attendons quelque chose nous retrouvons la chaleur comme une plaie.’ Hier is in één zin de levenslust van de tropen betrapt. Als men werkt, heel hard werkt en alleen denkt aan de overwaarde die men maakt, voelt men de hitte niet. De westerling komt in het Oosten niet tot comtemplatie, eerder tot het tegendeel. Maar

[p. 319]

wie geen rijsttafelende, bierdrinkende, handeldrijvende vleeschklomp geworden is voelt deze levenswond der hitte alom, door alles heen.

Het heele eerste der drie deelen is vervelend: ‘les approches.’ - Wie kan zoo lang stil blijven staan bij telegrammen lezende passagiers op een mailboot, het toppunt van verveling. Malraux had beter in Kanton zelf kunnen beginnen bij de ‘Puissances’. Want behalve Garine is dit het merkwaardigst: de alchemie waar letterlijk alles, ook het meest onverschillige en vijandige aan de roode zaak, tot propaganda ervoor wordt omgezet.

Tcheng Dai de edele apostel der vooruitgang zonder geweld, die zijn fortuin heeft gegeven voor de bouw van een hospitaal voor partijgenooten, die tegen zijn overtuiging in de krijgsschool in Whampoa heeft helpen stichten, die geen leider noch arbiter zijn wil, die zijn vrijwillige armoede uitstalt (geen auto houdt doch in een schamele rickshaw rijdt), Tscheng Dai gaat hen verlaten, want hij schuwt alle uitersten. Garine zegt: ‘noble figure de victime qui soigne son autobiografie.’ Dit moet natuurlijk uitloopen op een schoone dood. Door zelfmoord wil hij waarschijnlijk de door hem voorgestane zaak op Oostersche wijze dienen. In elk geval overal vindt men plakkaten:

Ik, Tscheng Dai ga vrijwillig in den dood, om mijn volk te doordringen dat ons grootste goed, de vrede, niet verkwist mag worden door de slechte invloed der vreemden die China in verwarring en ellende willen brengen.’

Dat plakkaat is gevaarlijker dan Tscheng Dai zelf. Dezelfde nacht werden andere plakkaten gedrukt, over de oude geplakt, en nog vele duizenden meer daarnaast: ‘Laten wij nooit vergeten dat Tschang Dai, een man door heel China gerespecteerd, gisteren laf vermoord is door de agenten van onze vijanden. Schande over Engeland, schande over de moordenaars van Shanghai en Kanton.’ Zoo wordt een tegen hen gerichte pijl gepareerd en tot een wapen in hun handen omgesmeed.

[p. 320]

Dat Garine de begrafenis van Klein, die men als gijzelaar in de handen van den vijand heeft gelaten, voor propaganda gebruiken moet op bevel van Borodine, - ‘de internationale’ -, heeft daarnaast niets verwonderlijks.

Is dit niet met Lenin zelf gebeurd?

Garin vertrekt op 't oogenblik dat de beslissende slag begint, men is zeker van de overwinning, Garine doet alsof het een studiereis is, om in Europa de macht van hun tegenstander, het Britsche rijk, te beschouwen.

Malraux beschouwt hem als een doode, hij vindt dat zoo vanzelfsprekend dat hij hem dit bijna zegt.

Zijn dood in Kanton kan de partij geen voordeel brengen. Waarom zou hij dus niet ergens anders heengaan?