De Stem. Jaargang 9

[p. 303]

Aart van der Leeuw
door H. Marsman

Ik en mijn Speelman. Een luchthartige geschiedenis.

Niets is misschien moeilijker voor een hollandsch schrijver dan het componeeren van een inderdaad luchthartig verhaal; en wellicht heeft het enkele feit, dat dit aan Van der Leeuw is gelukt, mij onmiddellijk er voor gewonnen. Want inderdaad: kan men in het huidige Holland iets moeilijkers van een boek vergen dan dat het, vluchtig desnoods, maar levendig charmeert? Ik ben in veel gevallen, of zelfs in principe één der eersten, om in te zien dat men van een boek iets essentieelers moet vergen, maar ik dacht, dat de tegenwoordige hollandsche prozakunst nog eerder in staat zou blijken een sterk boek te produceeren dan een charmant. Nu logenstraft Van der Leeuw die verwachting, want hij heeft met ‘Ik en mijn Speelman’ een geschiedenis gepubliceerd, die een ononderbroken teere, gracieuse en vluchtige charme heeft; en een sterk boek, is dat er al? Inderdaad: teeder en vluchtig is dit verhaal, en in hart en nieren romantisch; zelfs, al speelt het in het laat-achttiendeeeuwsche Frankrijk, duidelijk duitsch-romantisch. Ik gebruik het woord romantiek in dit geval niet in de algemeene beteekenis, maar in de historisch geijkte, die er de kunst van een eeuw geleden mee aanduidt. Want hoewel het voortdurend iets heeft van de gracieuze hoofschheid van een rococo-festijn, hoewel iets er in schemert van de besnoeide, en gecultiveerde charme van dat fin-de-siècle, hoewel het er als het ware den speelschen weemoed van heeft, ik situeer het innerlijk timbre, en zelfs het uiterlijk

[p. 304]

landschap eerder in een heuvelachtig midden-duitsch miniatuur-hertogdom, dan in een fransch graafschap, en onweerstaanbaar doet het mij denken aan de streken en avonturen van fahrende Schüler. Dezelfde maannacht-idyllen, dezelfde tegelijk irreële en gewapende achtervolgingen, dezelfde metamorfozen, dezelfde feestelijke landelijkheid. Van der Leeuw moet de verwikkelingen van den modernen tijd schuwen en verafschuwen, zooals de romantici het destijds hebben gedaan; zooals de romanticus steeds alle tragische tijds-complicaties schuwt en ontvlucht. Maar voor mijn gevoel werd deze historie een veel beweeglijker en bewogen tegenwereld tegen de cultureele ontreddering van den dag dan de al te arcadische wel-omtuindheid van zijn gedichten. Natuurlijk kan men ook tegen dit proza bezwaren doen gelden; men kan het romantisme, het speelsche anti-tragische timbre ervan op dieper gronden afwijzen en verwerpen, men kan het rhythme van deze bladzijden, en haar taal, op zichzelf niet overal feilloos achten, maar men kan zich daarnaast, dunkt mij, over zooveel vluchtige gratie en zacht-gekleurde idyllische charme, over zooveel dartele, zwevende poëzie en regenboogachtig kortstondige teerheid alleen maar, voorbijgaand en glimlachend, maar oprecht verheugen. Mij althans bracht het tusschen de verbeten en vervreten duisterheid van den nieuweren tijd een dag van zacht-deinend roeien over glanzende vijvers, een koele, gedempte, onafgebroken verrukking.

P.S. Als ik mij niet vergis, verwierf van der Leeuw den Prijs der Maatschappij van Letterkunde niet voor dit boek, maar vreemd genoeg voor zijn veel zwakkere verzen (‘Het Aardsche Paradijs’).