De Stem. Jaargang 9

[p. 194]

In memoriam Dr. Willem Royaards
door Eduard Verkade

Van af den dag, dat Royaards niet meer speelde en leiding gaf, werd hij een levende herinnering, niet minder en niet meer.

Hij was een stuwende persoonlijkheid, die beelden schiep naar eigen beeld, die anderen naar zijn wezen leven deed. Wat kon 't Gezelschap Royaards anders dan verdwijnen, sinds hij de spelers niet meer dwingen kon in vormen van zijn phantasie of aan hun vorm zijn hartslag mededeelen? Want Royaards was voor alles een persoonlijkheid van groote kracht, die sterk zijn eigen kant der dingen zag en nauwelijks een andere kende. Dit heeft hem steeds behoed voor transigeeren.

Hij liet zijn spelers hooren, wat hij zag, en zien hetgeen hij hoorde. En dit met zulk een energie en taai geduld, dat zij zich weerloos aan hem onderschikken moesten. Hij brak den tegenstand van ieder, die naast hem recht van spreken miste en vond de kracht, van elk het uiterste te vragen omdat hijzelf in niets zich spaarde ooit.

Met Royaards samengaan was: in diens kracht zich zelf verliezen; hij was een autocraat, die pal stond voor zijn eigen vast geloof, zijn eigen arbeid als noodwendig zag, dien arbeid boven alles lief had.

Nooit is hij ook maar in het minst routine-mensch geworden, want hij hernieuwde zich bij iedere opgaaf, die hij zich zelf en hen, die hem omringden, stelde.

De ouderwetsche vakgenooten, waartusschen hij was opgegroeid, zij hadden voor hem niet veel meer dan lichten spot; hij heeft ze allen overleefd en zonder wrok vaak later in zijn werkkring opgenomen.

Door te volharden met een schoone overgave, heeft hij

[p. 195]

ten slotte elk ontwapend, ook jongeren, die door hun trouw aan eigen wezen zich moeilijk aan hem binden konden.

Geen is als hij zoo blootgesteld geweest aan de kritiek, is zoo fanatisch aangevallen. Maar niemand ook heeft ooit ten leste kritiek zoo op haar tweede plaats teruggedrongen, en soms tot slaafsche dienstbaarheid verplicht.

En wat is nu de vrucht van al den arbeid, dien hij voor het tooneel verrichtte?

Hij is de eerste, die voor de tooneelspeelkunst een plaats verwierf naast die van andere kunsten in ons land, ofschoon toen hij begon, zij nog beschouwd werd louter als publiek vermaak of wel een tijdverdrijf met wat emotie. Hij heeft de piëteit gekweekt voor ons tooneel, doordat een ieder hem wel ernstig nemen moest, ook dan, wanneer zijn werk ten deele slaagde.

Hoevelen heeft hij niet van al degenen, die vol verwachting voor zijn vertooningen zich kwamen scharen, ontroerd of meegesleept, verblijd of wel verrast en voor zijn kunst gewonnen, zoodat zij eerbied gingen voelen voor hetgeen hun tijd en eigen land had voortgebracht, iets wat den nederlander moeilijk valt?

En waar tooneelspel slechts voor 't heden weet te bouwen, hoe heeft hij niet zijn zorgenvol bewogen heden doorgeworsteld, zijn korte heden volgebouwd? Daar scheen maar weinig plaats voor al datgene, wat hij wilde, al blijkt het nu bij overpeinzing, nu wij zijn arbeid klaar en opgeleverd met stillen weemoed overzien, dat hij zich feitelijk alles had verworven, wat er aan liefde en aan medewerking, aan roem en aan erkenning denkbaar is.

Maar was het wel genoeg voor de hartstocht'lijke natuur, voor zulk een lyrische romanticus, een zoo uitzonderlijk begenadigd kunstenaar als Royaards is geweest? Heeft hij zich niet miskend gevoeld en heeft dit niet ten deele zijn groote kracht geremd, ten slot zijn zijn hong'rend hart gebroken?