De Stem. Jaargang 9

[p. 158]

Tooneel
door Dop Bles

Vereenigd Tooneel.
Voorstad door F. Langer.
Regie van Mevrouw Ranucci - Beckman.

‘De werken van Freud maakten mij destijds opmerkzaam op wat “onderbewustheid” genoemd werd. Dat onderbewustzijn was een raadsel, dat men na “Schuld en Boete” wel kon proberen op te lossen.” (Why not?) Als klassiek voorbeeld diende mij een moord in “Kré”...’

De Heer Frantisjek Langer heeft het dan ook maar geprobeerd en ‘Peripherie’ ontstond. En wijl hij Frantisjek heet en niet Fransch, werd dit spel ook in Holland vertoond. ('t Is om de hollandse dramaturgen uit hun nationaal vel te doen springen!) Freud maakte hem destijds opmerkzaam; zo jong, als dit spel hem doet veronderstellen, kan hij dus niet zijn, hoewel dit een schone verontschuldiging geweest ware.

Om het leven te beelden, (en dit verlangt toneel ook al deelt men in taferelen in, ook al tracht men door een Verteller zijn machteloosheid om in taferelen op te bouwen modieus te verbergen) om een weerspiegeling van de diepere samenhang van 't leven te geven, moet men door de werkelikheid heen zijn gegaan, moet men beleefd hebben, en geleefd.

Het is niet voldoende met ‘ware luilakken’ en een op een apache gelijkend danseur, in goede kameraadschap omgang te hebben gehad, die waarschijnlik tot een ‘groeten’ zich bepaalde.

De gedachte aan een dilettanten opvoering verdween slechts op enkele momenten en niet altijd even aangenaam! Zo leek Verbeek als de Verteller, de met pathos lokkende inroeper voor de kermistent, die meer beloofde dan te zien zou blijken, terwijl Van Dalsum, die vaak een rol opvoert buiten 't reëel verband, met zijn creatie het geheel niet versterkte. Want de schrijnende realiteit die totaal ontbrak gaf ook hij niet, echter hij ging er boven uit (wat niet goed was), terwijl de anderen er onder bleven (wat nog slechter bleek).

Een uitzondering dient gemaakt voor Kaart Jr., de enige die van de helper van de vilder althans een reëele creatie gaf. Om hem heen

[p. 159]

een zoete idylle, iets mid(delmatig) zomernachtachtigs lag over sommige taferelen.

De fout ligt vrijwel geheel bij de regie, die slechts het zwakke van 't stuk als het motief begreep, zodat feitelik alleen goed was het décor, en 't succes zal ook wel bovenal 't werk van Dr. Oskar Strnad gelden, die voortreffelik bouwde voor het spel dat Voorstad had moeten worden. Zo de regie zich op 't décor, sterker dan op 't spel had geïnspireerd, dan zou zeker altans iets bereikt zijn; over 't hopeloos tekort schieten van de auteur had heengespeeld moeten worden, uitgaande van 'tgeen hij bedoelde en niet gaf.

Het einde - passend bij deze opvatting - was een verinniging der geliefden, dank de woorden van de verdwaasde, een door de drank verwarde rechter, hoewel bij Langer de vrouw door haar minnaar gedood wordt.

Wij vragen ons af waarom deze verminking. Zou hier geen prachtig slot verkregen zijn door hem de moord te doen begaan, en de rechter, extaties gelukkig bij 't lijk zijn hymne der liefde te doen stamelen, dronken van waan voor de liefde gered te hebben, wat reeds zieltogend voor zijn voeten lag?

Bovenal het décor... doch ook het stuk zelf moet een zekere eigenschap bezitten om 't succes te verklaren, en deze is dan een romantiek die vertrouwd aandoet. Deze romantiek is echter de eerlike omhulling van gedroomde realiteit, en sympathieker - hoewel ons niet lief - dan de romantiek van een Marijntje, de moedwillige verleugening van een reëel geziene werkelikheid.

Want men onderscheide wel de romantiek, de omhulling, waardoor de dichter eerst kontakt met de werkelikheid vindt van de commerciële truc om kontakt met publiek te verkrijgen.