De Stem. Jaargang 4

[p. 729]

Tooneel
door Dop Bles

Het Vlaamsche Volkstooneel.
Marieken van Nijmegen.

Jezus werd in een stal geboren!

Zoo zal het wel voor alle eeuwen ten alle tijden zijn, dat al wat uit diepe drang en hartstochtelijk verlangen tot doelbewuste verheven roeping zich verheft in droeve staat armzalig zal verschijnen. Zoo ook op tooneelgebied.

Het zullen nimmer de Koninklijke schouwburgen of officieele theaters zijn, waar de bezielde droom, het diepe geloof in de heilige roeping van het tooneel in nieuwe taal zullen uitbreken, in nieuwe vormen zich openbaren. Hier zoomin als elders. Want elk waarachtig gebeuren, al het openbarende en inspireerend nieuwe is steeds in verlaten schuwe buurten, ver van de valsche klatering van officieel goud en mondaine schittering ontstaan. Zij, die hijgend nederzaten, ten doode vermoeid van 't ‘afloopen’ van kunstbeschermers en hoogst aangeslagenen in de filantropie, zij konden nimmer meer geven, dan te geven was door geld. Er dient iets van Gods adem over de wateren van stroomend verlangen te zweven om geestlijke waarden te winnen. Want tooneel eischt bovenal geloof, geloof in zijn roeping, geloof in het leven in zijn eeuwige onveranderlijkheid, zoowel als in zijn tijdelijk aspect. Want tooneel is het leven, geheven in het stralende licht van religieus belijden of doorgloeid van de lichtende idee. Gelijk aan de machtige opgaande liefde, waarmede een moeder haar kind zal heffen boven zichzelve uit, dient het tooneel het leven te omvatten en te heffen boven de oppervlakte van de gemeene gedachte uit.

Dit diepe besef van de roeping van het tooneel als plaats der verheerlijking van 't leven, door Wies Moens ter inleiding besproken, kreeg in de regie definitief beslag.

De première was als beginselverklaring bedoeld, verklaring die schier volledige verwezenlijking vond. Begrepen was dat tooneel tot het grenzenlooze en tijdelooze moet gaan, doch klaar als een

[p. 730]

lichtstraal op 't hart gericht. En dit indringingsvermogen is alleen te bereiken door eigen taal en aard. Vandaar het streven gericht op 't nationale, op de herinnering (de schoone traditie) en de droom (het voor de enkelen zichtbare Heden).

Wanneer het tooneel verlicht is, verdwijnt de zaal in het duister. Om tooneel te ZIEN, moet voor de toeschouwer zijn aldaagsche banaliteit onzichtbaar zijn, moet hij verdwijnen en herleven, voorzoover het tooneel hem zichzelf herleven doet.

En ook dit zagen wij dankbaar verrast: het beleven op het tooneel, het bespelen van het publiek. Dankbaar verrast, wijl 't hier niet gold cerebraal overwogen toepassing van een princiep, maar 't was zichtbare overtuiging. Hier vloeide het leven voort, vanaf de verstooring der zoete aardsche rust bij 't heengaan van Marieken, zich voortstuwend door donkere driften en gloeiende zonden heen tot de eindelijke klare berusting in de verheven stilte der gestilde aardsche drangen. Dit vloeibare van 't stroomende leven het schonk soms een schoone bezetenheid aan de spelers, op wie - o, eindelijk weer! - alle aandacht zich concentreerde, omdat in hen het mysterie zich volvoerde. Dit vloeibare het werd bereikt door het gebaar, dat de schoonste verwezenlijking schonk in 't gevecht der drinkgezellen, dat de gedachten opriep aan de wondere oostersche krijgsdansen, waarbij rythme en cadans door innerlijken drang wordt bepaald.

Als ‘moderne creatie’ werd de regie van Joh. De Meester Jr. op 't program vermeld. En niet ten onrechte, voorwaar. Hier had herschepping plaats, de volksgeest was getransponeerd in dezen onzen modernen tijd.

Eenmaal den speler in 't centrale punt geplaatst, kreeg decor vanzelf zijn eigenlijke opdracht van in kleuren aanduidend, aanvullende begrenzing. Ook hier werd de muziek niet de ingelaschte attractie, maar mede dank het theatrale begrip van de knappe componist Karel Albert werd hier het zoo uiterst zeldzame bereikt: een volledige verwerking, want de muziek werd als 't ware de verlenging van 't vermogen van het woord en gebaar.

Bijzonderheden, bijkomstigheden, dit al blijft hier onbesproken, omdat tegenover de verwezenlijkte idee dit al te luttel is.

De Heer De Meester die wij zonder vreugde als jong acteur zagen in den afglans van het Shakespeariaansche genie, hebben wij in Antwerpen teruggevonden, waar hij met schamele middelen doch vermogens van geestdrift de opbloeiende vernieuwing zal helpen verwezenlijken. Tot welke hoogte dit Vlaamsche Volkstooneel zal worden opgevoerd, valt niet te voorspellen.

[p. 731]

Doch deze opvoering is niet om-niet geweest, deze eerste opvoering in de familie-bioscoopzaal Vrede van St. Willebrord in de Pastorijstraat te Antwerpen.

Met mij zochten velen naar straat en zaal en vroegen vaak tevergeefs. Dit al moest wel vertrouwen geven.

Theater Odeon. De verliefde rechter door Karel Speelman.

De intrige, die zich wel leent tot een blijspel van goedkoop succes, heeft velen verleid tot een tooneelbewerking van Alarcon's Steek, waarvan de waarde gelegen is in de licht ironische karakteriseering van 't Spanje, dat, ondanks ‘de hooge hoed, (die) pas als modeartikel zijn intree had gedaan, toch - hoe gewild die ook was - de steek nog getrouw bleef als symbool van de dagen en de tijden van weleer’. Tijdgenooten hebben de Steek een genre stukje Goya waardig genoemd, doch deze doordringende beschrijvingskunst heeft de bewerker er niet toe gebracht meer dan het simpele uiterlijke verloop te volgen. De bedoeling van deze bewerking scheen ook de regie te vaag om zich een omlijnde opvatting te vormen. Ook de rolverdeeling bleek niet al te gelukkig; Nico de Jong was meer geeigend voor de rol van de molenaar, de Spanjaard, Don Quichotte in zijn liefde, doch tevens Sancho Pancha van berekening, terwijl Chrispijn de wulpsche sluwe corregidor meer volgens het bedoelen geschonken zou hebben. Wij denken hier aan zijn prachtige creatie in 't Leemen Wagentje. Thans speelde ieder teveel volgens eigen opvatting en eigen krachten, niet immer met voldoende kracht en routine. Uit de keuze van dit spel blijkt - en misschien nog meer uit de wijdsche benaming (Odeon Theater had, natuurlijk even zinledig, althans beter geklonken) - dat voorshands richting en doel, de kern, aan dit gezelschap ontbreekt.

Het Leven van een Heilige (St. Franciscus van Assisi) door Jan Walch. Uitg. Boosten en Stols, Maastricht.

De Heer Walch behoort geenszins tot de apostolische dichters, die hun brandend geloof in hartstocht weten op te voeren tot het Goddelijke, om aldus benaderend de dramatiseering van heiligend gebeuren te beproeven. En minder nog behoort deze auteur tot de van ongeloof versmachtenden, die tot God willen klimmen om wetend te gelooven, en voor wie de bevrijding eindelijk zal uitbreken in een schepping, de brandende belijdenis,

[p. 732]

als 't ware de stormloop tot God door de God-genaderde Heilige heen.

De Heer Walch bleef ver van de passie van 't geloof, en de verzengende marteling om 't gemis werd door hem niet aan den lijve doorleden. Toch, het een of het ander was noodwendig en dit absoluut, zoo hij meer had willen bereiken dan een literair werk van zekere doch beperkte verdienste, het zeer verdienstelijke in enkele fragmenten bereikt. De indeeling in tafereelen voerde de conceptie naar feitelijkheden, tot anecdotische bijzonderheden, waardoor het dramatische te veel verloren ging: de innerlijke strijd tot God.

Sint Franciscus werd slechts ondertitel, - heette in eerste bewerking deze legende niet ‘De Arme’? - waarmede de auteur te kennen geeft dat geenszins deze sublieme met het menschzijn vertroostende mensch, als de serafijne of dichterlijke dwaas, hem hoofdzaak was, doch dat de vrome handelingen van deze heilige, het leven van ‘een heilige’, hem voldoende waren voor zijn bewerking.

Het Schouwtooneel voerde in 't verleden seizoen deze gedramatiseerde legende ten tooneele, de twaalf tafereelen tot het symbolische zeven beperkend. Levensvatbaarheid bleek dit spel te missen.

In de kundig-mooi verzorgde uitgaaf zal dit boek de belangstelling echter kunnen vinden, waarop deze dichterlijke arbeid een zeker recht onmiskenbaar heeft.