De Stem. Jaargang 4

[p. 576]

Tooneel
door P.M. en D.B.

Het Russische Ballet.

Machtige reklame, schitterende adellijke namen van beschermheeren en -dames en dure programma's, dat is al wat er aan het Russisch ballet nog te bewonderen valt. Mocht er iemand iets aan gelegen zijn geweest Strawinsky's muziek te hooren, geen denken aan, dat hij te voren zou kunnen te weten komen op welken avond die zou worden uitgevoerd en het bleek ook bijzaak, de muziek verzonk met al het andere in een moeras van onbeduidendheid. De ééne balletdanseres na de andere verscheen in gazen rokjes en voerde een trippel-staccato op haar grooten toon uit en na deze andere verscheen er nog ééne, en ten slotte nog ééne en daarna... alweer ééne! Geen spoor var handeling of van psychologisch gebeuren drie uren achtereen geen rythme, geen lijnen, geen verhoudingen! Hoorde men van beroemde dansers en danseressen, geen mogelijkheid ze uit de kudde te herkennen of te gissen waaraan zij uit betere tijden hunnen roem te danken zouden hebben. Waren hier betere acrobaten dan in het cirkus, het was daarvoor duizendmaal eentoniger! De Poolsche dansen op het eind van den avond deden even het vermoeden oprijzen, dat er hier oorspronkelijks gegeven werd, maar de feillooze uitvoering van het te groot aantal deelnemers, die als het ware een mechanische verzeventigvoudiging van de gebaren tengevolge had, maakte van wat oorspronkelijk mogelijk een hartstochtelijke dans was, een doodelijk salonstuk!

En de costuums naar ontwerpen van Bakst, ontwerpen van een vermetele rythmiek en een vreemd-pralende ornamentiek? Op het tooneel was daarvan niets te bespeuren, slap hingen de kleeren langs de vele lijven. Kakatoegroene boschages en met koekebakkers-roze overspoten markiesjes werden ons niet gespaard. Men liet zich zeggen, dat de Fransche kunstenaars zich door deze kunst geïnspireerd hebben gevoeld, maar noch van inspiratie, noch van Fransche kunst viel er iets te bespeuren, gezegevierd

[p. 577]

had hier de internationale zinnelijkheid. De geest fladderde vermoeid rond, hopende in aandacht te kunnen verzinken en viel dan aamechtig neer en gaf zich over aan de onontkoombare verveling.

P.M.

Les Confrères de St. Génest. H. Ghéon, ‘La Farce du pendu dépendu’.

De opvoering van Ghéon's farce, gelijk het Schouwtooneel deze bracht, was bovenal belangrijk om de zeer bijzondere creatie die Musch van de Opgeknoopte schonk. Het sublieme, zoo uiterst geneigd om 't voetlicht te ontvluchten, vouwde zich uit in enkele smetlooze momenten. Nauwelijks herkend bleef de volledige erkenning ook volkomen uit, en geen wonder. Het Hollandsche publiek is op 't sublieme niet bedacht, ja hier ontbrak zelfs het woord impressario, dat een magischen invloed heeft op 't Hollandsche appreciatievermogen. Want al prijkt dit woord in 't nuchtere drukkerszwart op de affiche, het dringt in 't hart als 't gloeiende zonlicht, neervlammend uit 't Italiaansche blauw, en verwekt een ongekende geestdrift, die de lauwe Westerstrandsche gevoelens zoo wonderbaarlijk doet stijgen, dat meestal voor de stralende oogen de hoogste prijzen aan de voet van de affiche genoemd, beneden normale temperatuur schijnen.

Verleden jaar heeft het Schouwtooneel gedurende de Haagsche tooneelmaand gepoogd eenige belangstelling voor dit spel te wekken, doch ondanks alle reducties, was de zaal zoo slaperig stil, en vreemd verlaten, dat het wel leek of de enkelen, die daar geduldig zaten, de vorige avond vergeten waren heen te gaan. Edoch! Thans waren ‘Les Confrères de St. Genest’ gekomen, de genooden van ‘L'Alliance Française’ en de zaal, die als een donkere geeuwende mond ‘Het Schouwtooneel’ had aangegaapt, was nu feestlijk gevuld tot de nok, vol van kleur en vol geluid, want heel een jeugd van Gym. en H.B.S. vulde met hoorbare vreugd de hoogste rangen en scheen, zoo niet letterlijk, dan toch figuurlijk in de zevende hemel beland. Waarschijnlijk werd gemeend, dat zulk een goddelijke, lage neder-landen begenadigende, tooneelkunst aan de Haagsche jeugd niet onthouden kon worden, wilde men niet een zeker geestlijk vandalisme plegen. Officieele belangstelling zette noodige luister bij. ‘Les Confrères de St. Genest’! Niemand dorst het zich te bekennen, dat het beroemde gezelschap hem volslagen onbekend was, hetwelk, dank ‘L'Alliance’, een volkomen realiseering zou schen-

[p. 578]

ken van een werk, waarvan wij - natuurlijk door de inferieure Hollandsche prestatie - het zeldzaam ongekend-schoone nog niet hadden vermoed. En zoo heeft ‘L'Alliance’ ons, argeloozen, van een ontzettend dreigend gevaar verlost, want zonder haar hadden wij elke dag de doodend beschamende bekentenis achteloos in niet te achterhalen woorden onze mond doen verlaten, dat we van ‘Les Confrères’ nooit hadden gehoord. Men zou zoo denken - en de gedachte ligt voor de hand - dat het Alliance Bestuur zich eenigszins op de hoogte hield van 't geen in 't eigen vaderland wordt bereikt, niet zoozeer uit belangstelling in onze kunst - waartoe zou dit dienen? - doch om in verhouding tot het eigene het uitheemsche te kunnen beoordeelen. En zoo - niet ten onrechte - schaamden allen zich, die nimmer van deze broeders hadden gehoord.

Helaas! Wat wij aanschouwden, was zeker niet beter dan 'tgeen wij in Holland van goede dilettanten zien. Ja, het noodlottige ongeval - 't verliezen van pruik en hoed en ook wel van 't hoofd op 't meest beslissende oogenblik, - zelfs in dit ongeval zien wij, bovenal in 't verloop dezer péripétie, een kenmerkend symptoom van dilettantisme. Iets onbeholpens, iets specifiek dilettanterigs moest onverbiddelijk op dit meest kritieke moment zijn beslag krijgen. De dolle jubel, het schaterend gelach, die uit hooge regionen neersloegen en kreten van verontwaardiging uit lagere sferen deden opstijgen, deze daverende, storende schatering vol gulle, bruischende jolijt, was hier meer ter plaatse en eerlijker dan de ‘groote waardeering’, waarmede de zaal deze spelers beloonde.

Want ergerlijker en tragischer dan 't vergeeflijk tekort aan welvoegelijkheid van de Haagsche spes patriae, is het minder-waardige bij ons Hollandsch publiek steeds waar te nemen, wanneer het buitenlandsche praestaties betreft. Het gemis aan onderscheidingsvermogen, waardoor het schoone van eigen kunst de rug wordt toegekeerd, dit zelfde gemis uit zich in de blinde bewondering, de vreemdeling toegezwaaid.

Had het niet eer op de weg gelegen van een ‘Alliance Française’ en ‘Holland-Frankrijk’, om het Schouwtooneel te steunen in zijn pogen om de moderne Fransche dramatiek hier bekend te maken?

Doch neen: ‘importation directe’ is de leuze. Men importeert, en wel wetend dat de pers ‘de groote waardeering van 't publiek’ steeds melden zal, behoeft men niet al te kieskeurig te zijn, temeer waar men zijn leden voor tien stuivers de beste plaatsen biedt!

[p. 579]

Hoe schoon het uitgangspunt ook moge zijn, hoe vreugdevol het bestaan dier vereenigingen de vrienden van Frankrijk ook mag wezen, in dit verplichte durend brengen van belangrijke sprekers en spelen ligt het doodend gevaar dat tot mislukking doemt - en dit mislukken zal zich onherroepelijk volvoeren ten koste van eigen waardigheid, ten koste van naam en faam van eigen kunst en kunstenaars.

Want met angst vraagt men zich af, wat men in Frankrijk wel van onze eigen tooneelkunst moet denken, wanneer men hoort wat in Holland als openbarend wordt beschouwd.

Een jong auteur-acteur als Jean Sarment, wiens talenten geenszins reeds grenzenloos zijn, verscheen in ons land, om ons zijn ideeën te schenken, en dit niet alleen, twee gezelschappen daalden tot ons af, om werken van Sarment op te voeren. Wij laten hier in 't midden dat de Heer Sarment 't zelfde publiek eerbied voor een Bataille en Bernstein vroeg, dat enkele maanden te voor met Duhamel het geheele Boulevard-tooneel een glimlach nauwelijks waardig keurde, wij constateeren slechts het noodwendig gevolg van 't principieel streven beider vereenigingen, om althans iets te brengen, en: si le génie n'existe pas, il faut bien l'inventer.

Zoo komt men er allengs toe om pour besoin de la cause middelmatigen tot A.F. en N.F.-genieën en talenten te verheffen. En dit in een land, waar men zoo gaarne de eigen kunst hooghartig voorbij gaat. Voor ons werd het ridicule van dit doen genoegzaam in 't optreden van ‘Les Confrères de St. Genest’ gedemonstreerd. Edoch, de eerbied voor al wat uit 't buitenland komt, schijnt als een harde huid pers en publiek te dekken, die hun ongevoelig doet zijn voor humor, zelfs voor 't tragisch-komische. Het is dus met een zekere angst, dat wij ons afvragen, tot hoe ver dit ‘inventer’ zal gaan, welk een graad van belachelijkheid bereikt moet worden, eer men beseffen gaat dat het zoo noodige critische inzicht afwezig is.

De Tooneelschool.

De tooneelschool werd gereorganiseerd, een luxe, die deze instelling zich zonder 't minste gevaar desverlangd jaarlijks veroorloven kan. Dit hervormingsrecht is de weliswaar in wezen schamele, doch afleidingvolle vergoeding voor haar totaal gemis aan organisch verband met het buiten de school gelegen tooneel. Het is de troostprijs van de geïsoleerde. Vandaar dat elke reor-

[p. 580]

ganisatie bovenal een demonstratie wordt van haar idealistische theorie, die in machtelooze pogingen het gemis aan organisch kontakt met de realiteit van ons tooneel tracht te verhelpen.

Elke school dient zich in volle overgave te richten op de praktijk, op de realiseering die het leven eenmaal van den ontslagen leerling verwacht.

De tooneelschool echter zal nimmer een doelbewust streven kennen, want zij mist niet alleen 't organisch verband met het Hollandsche tooneel, maar ook dit tooneel mist weer 't noodwendige maatschappelijke verband in een sociale roeping.

Vandaar dat de tooneelschool zich instinctmatig almeer van de troostelooze feitelijkheid afwendt en met 't nieuwe program voornamelijk streeft naar ontwikkeling van 't elementaire, 't bijbrengen der grondslagen. En hiertoe kwam men niet door de vaste overtuiging, dat hiermede gevoegelijk kan worden volstaan, neen, het bittere besef moet hiertoe gebracht hebben, het droeve weten, dat de noodwendig principieele gevormde schoolleerling zijn wonderschoon diploma als zware ballast meedraagt, zoo gauw hij de deuren van de tooneelschool voorgoed in 't slot hoort vallen, zoo gauw hij in de realiteit van 't leven staat.

En dan, als hij voor 't eerst zijn idealisme verdedigen moet tegen en in de realiteit van eigen bestaansvoorwaarden en het tooneelbestaan, dan staat hij alleen, voor wie de school geen school was tot alle werkelijkheid.

Onze voornaamste grief tegen de school bestaat hierin dat zij te ver bleef van de realiteit der te aanvaarden toestanden. Zoo zien wij in haar een gevaar, 't gevaar van elk idealisme dat meent straffeloos de realiteit te kunnen miskennen. De school voldoet niet aan een behoefte; ook al mogen wij wenschen dat eenmaal deze behoefte zal ontstaan. Voorloopig kan de school slechts trachten de tijd op nuttige wijs te dooden.

D.B.