De Stem. Jaargang 4

[p. 387]

Tooneel
door Dop Bles

Het leven dat ik je gaf. Tragedie in 3 bedr. van Luigi Pirandello N.V. Ver. R'damsch Hofstad-Tooneel.

Pirandello ziet geenszins in de krankzinnige de ontoerekenbare, in wiens gesteldheid al het onverklaarbare zijn verklaring vindt, zoodat zij de vruchtbare bodem vormt, waarop alle denkbare dramatische effecten schijnbaar nimmer te grillig woekeren; het is de psychische verstoring, zoomin als de verduistering van 't verschemerd verstand, waartoe hij zich zoozeer voelt aangetrokken. Pirandello, meer denker dan dramaturg, wordt eer gefascineerd door 't helle licht der waanzin, door de opvonking van de geest. In meerdere werken tracht hij de geniaal flitsende idee te naderen, tot de open-bliksemende waarheid, zóó uit-zinnig, zoo brandend heet, dat 't normale verstand, de gezonde geest, verschroeien zou, indien 't met denkvermogen geheel te omvatten dorst.

De luciditeit opgevoerd boven de sociale idee, tot waar 't contact met 't maatschappelijke verbroken is, de toegespitste gedachte, geheven boven de werkelijkheid, boven het leven uit, en hierdoor dood van dit aardsche leven, de zin opgetrokken in de Waan, in gewaande werkelijkheid, aan deze waanzin beproeft, toetst zich de scherpe geest van Pirandello.

De tragiek is dus niet in een conflikt gelegen, maar in de stijging tot de ondergang, in de geestijke val omhoog. Pirandello, de Italiaan, hult niet - gelijk een noorderling, een Ibsen - zijn idee in menschelijke vormen, maar hij ent zijn idee op 't levende hart van een moeder. In 't psychologische krijgt de universeele gedachte zijn individueele roeping, wordt zij tooneel.

In ‘Het leven dat ik je gaf’ zien wij de moeder wier hart lijdt in haar verstand. Haar liefde voor haar zoon heeft zij als 't ware teruggetrokken uit 't hart in 't meer veilige bolwerk van 't verstand, en 't weten van haar moederliefde is haar een macht, die zegevieren zal, zegevieren moet tot over de dood. Het kind dat eens haar lichaam verliet, heeft heimelijk in de loop der jaren heur hart verlaten. Om 't even! In haar geest blijft hij leven, als de zoon, zooals zij hem zag en wil zien, en wanneer hij na jaren keert om voor haar oogen te sterven, dan overvalt haar die dood geenszins. De zoon die zij levend hield, was feitelijk reeds dood, en zal meer levend haar blijven, nu ‘de andere’ stierf.

[p. 388]

Hier is 't toppunt benaderd. De stemmen van klagenden, van zuster en geestelijke, zij naderen haar niet. Maar dan verschijnt als de kreet van 't waarachtige leven de jonge vrouw die hem liefhad, die een levend beeld van hem draagt onder het hart, en onder de heete adem van de brandende, bloedende werkelijkheid, stort haar Weten in, bezwijkend als bevroren sneeuwkolom.

De waarde van een tooneelspel - van theatraal standpunt beschouwd - ligt minder in de idee of 't geval, dan wel in de hartstocht, de overtuiging of intensiteit, waarmede verklaard of verdedigd wordt.

De creatie van Donn' Anna Luna eischt meer dan intelligentie, een zuiver intellectueel talent wordt verlangd, opdat hier niet wordt verkondigd, maar belijd. Hier mogen wij geen vrouw zien, die spitsvondig haar theorieën bepleit, hier moeten wij de moeder zien lijden, die hooger dan in 't hart getroffen werd. Wat hier gegevenen dient is de idee fixe, en idee fixe is niets minder dan de hartstocht van de geest. Deze te geven, niet minder kan hier geeischt worden; heel deze tragedie is de tragedie van deze hartstocht en niet anders te begrijpen.

Dat Pirandello begreep welke eisch hij hier dorst te stellen, bewijst het feit dat hij voor Duse schreef. En al moge niet zij deze rol hebben gecreëerd: de opgaaf werd hierdoor geenszins minder zwaar.

Dat een Hollandsche actrice deze creatie wist te geven, creatie die geen betrekkelijk slagen duldde, met een zekere trotsch mogen wij dit melden, dankbaâr herdenkend het onverstoorde genot dat haar schier volmaakte spel ons schonk. Verrassend was reeds haar opkomen, de schoone verschijning in violet fluweel, prachtig zich teekenend tegen 't stemmige grijs van de achtergrond.

Marie Holtrop als Lucia Maubel gaf korte momenten van ontroerend spel in een gevoelige en wel knap geconcipieerde creatie, die ons wilde vergoeden de Lucia Maubel, waartoe haar talent zich niet schijnt te leenen.

De overigen noemen wij niet, 't zij wijl de rol niet belangrijk was, of wijl de acteurs het belangrijke niet vermochten te schenken. De regie droeg het kenmerkende, Cor van der Lugt Melsert eigen; het subtiel aanvoelen, de vermijding van al, wat de juiste stemming verstoren zou.

Het zuivere, mooi vloeiende Hollandsch danken wij de vertaalster, Mevr. Walch-Mensink.