De Stem. Jaargang 4

Tooneel
door Dop Bles

Wanneer men in later jaren zich een beeld wil vormen van 't hedendaagsche tooneel, dan zullen de hiertoe meest geëigende bundels tooneelbeschouwingen van Mevr. Top-Naeff terecht bewondering wekken en tevens verwondering. Later zal men zich het feit willen verklaren, dat thans geen aandacht vindt, het voor de hand liggende geval, dat een uiterst bevoegde en gezaghebbende kritiek voldoening vond in fatamorganische opleving, die al ijler bleek, naarmate de kreten der menschheid uit de aarde ophuilden, toen de volkeren in de donkere loopgraaf-voren als weggesmeten oogst vergingen. Want het Heden is wel leeg met deze steriele opleving, die moeizaam zich staande houdt en met daarnaast als eenig reflex der tijden, de verwarring, het stelsel-

[p. 230]

looze. Doch naast dit waarneembare, is 't onuitgesproken verlangen van jonger acteurs-geslacht, de hunkerend afwachtenden, die wel beseffen dat doelloos de tijd, die de hunne is, vergaat, en ook nog een enkel verstervend geluid in de pers, dat niet aanzwelt tot de machtige, eischende roep, uitklinkend en wekkend. Later zal men zich verklaren willen, waarom in deze afwachtende uren de geroepenen zwegen.

Ons tooneel is ziek, zoo ziek als de ontoerekenbare kranke, die de genezende medicijn instinctmatig weert.

Naar subsidie wordt gegrepen, de vergiftigende gift, terwijl met angst vervult, wat tot genezing mogelijk voert.

Aldus is de kreet van Dr. W. Royaards te verstaan, die de pers te hulp riep, om zijn nationale gevoelens, meer nog zijn vernationaalde vrees te uiten, toen buitenlandsche gezelschappen bewezen, dat, waar geen nationaal repertoire bestaat, het zoogenaamde nationale gezelschap met buitenlandsch repertoire, zich slechts met elk binnentredend ensemble heeft te meten.

Dat het machtige talent van een Wegener, de momenten van schier mystische schoonheid van een Moïssi, een gevaar voor ons tooneel zouden zijn: wie zou dit gelooven? Bestaat er schoonere en intensievere propaganda voor tooneel dan ontroerende tooneel-kunst? Wat anders toont deze ook elders uitgesproken vrees, dan de vermomde angst de kwaal te moeten zien en herkennen, kwaal, die men - Hollands koppig - buiten zichzelf wil denken.

Ja, zoo publiek niet bestond, de tooneel-directies dachten het uit! Volle zalen demonstreeren het talent, inzicht en de gaven van de leiders; leege zalen geeuwen de domheid, het totale gemis van kunstgevoel van dit zelfde publiek uit.

‘De harmonie van Tijd en Geest ontbreekt’ filosofeert een Verkade, en vergeet dat een directeur slechts met de tijdgeest behoeft te harmonieeren.

- ‘Of de publieke onverschilligheid aan de kunst ligt, of aan de menschen, dat durf ik niet zeggen’ verklaarde Dr. Royaards twee jaar geleden. Het ontbreken van moed hier positief de gronden vast te stellen, moed die eer miskenning is van de noodwendigheid zichzelf een klaar inzicht te vormen, toont pijnlijk 't gemis aan wezenlijk besef van het te beheerschen gebied.

Ons tooneel is geen stam die botten kan, het bestaat uit gesneden bloemen, wier leven op subsidie-ijzerdraad verlengd wordt.

Vreemd, niet één stem verhief zich, om de voordeelen van buitenlandsche gezelschappen te verkonden. En toch! Zou een op-

[p. 231]

voering van Amoureuse door Verkade - zoo weergaloos slecht dat de herinnering ons bijbleef - niet onbeproefd gebleven zijn, zoo een Mr. Alexandre en M^lle Ventura ons voordien hun creatie geschonken hadden? Zeker, haar vertolking bleef onder de sublieme teekening die Porto-Riche deze dichterlijk-filosofische schilder van liefdes labyrinth penseelde. Wel bleek een volkomen begrijpen uit mimiek en gebaar, uit gevoelige intonaties, maar de amoureuse, de verliefde op eigen liefde, voor wie de man is de aanbeden prooi, deze nerveus uiterst gevoelig geëtste, zoo vrouwlijke vrouw, hebben wij niet aanschouwd.

Maar hoe volkomen gaf Alexandre ons de man, de door velen geliefde, wiens zinnen en meelij hingen aan haar, wier aard het noodlot is, dat hij slechts met handen grijpen kan om te streelen. Hoe zelden hooren wij dialoog, zoo vol van tintelend leven, waarin elk woord zin heeft, elke zin onthullend is. Is het niet teekenend, dat de opvoeringen in Holland van Fransche werken, grooter fiasco brengen, naarmate de spelen in waarde stijgen? Zòò Henri Becque's Parisienne, waarvan in de onherkenbare opvoering die Royaards eens gaf, het spoedig en voorgoed verdwijnen van 't repertoire wel het beste was.

En misschien is nog te noemen en in dit verband te beschouwen - 't was pijnlijk in dit genre Mevr. Lobo Brakensiek te zien - Comoedia's opvoering van Géraldy's Aimer, die wij toen niet noemden, daar slechts totale mislukking te melden was.

Zoo kunnen de buitenlandsche ensembles althans overtuigend bewijzen, het nuttelooze van grasduinen in buitenlandsche repertoire's, òf het Russische meesterwerken dan wel Amerikaansche geestlooze kluchten betreft.

En misschien is 't geen louter toeval, zoo nu drie gezelschappen met succes Hollandsche spelen brengen, terwijl kort gelee verklaard werd dat dit ondoenlijk was in deze tijden van misère.

Boefje N.V. R'damsch-Hofstad Tooneel.

Elke tooneelbewerking is in zekere zin prostitutie: succes-exploitatie is het doel; mishandeling van het wezen terwille der handeling, miskenning van 't innerlijk om scherper het uiterlijke te omlijnen. De beste tooneelbewerking is de onuitputtelijke goocheldoos, waaruit alle gekende situaties, bekende woorden en bijgebleven zuchten, al wat de oppervlakkige lezer moest treffen, te voorschijn komt. Het meest geëigende motto is: Hebt U niets vergeten?

Wij kunnen, dit-al eenmaal als noodzakelijk aangenomen, de

[p. 232]

Heer van der Poll dankbaar zijn voor de beschaafde wijze waarop hij 't hardhandige metier verrichtte. In 't beschaafde ligt ons inziens ook de grootste verdienste van Annie van Ees' Boefje-creatie; zij toch wist dit Rotterdamsche schooiertje boven kunstlooze realiteit te verheffen, zonder aan het levende en levendige iets te doen inboeten. En bovenal, zij overschatte dit boefje niet, zij gaf het van buiten-waargenomen experiment, tragiek missend, ook niets tragisch, het paste volkomen in het milieu van grappige gemoedelijkheid, van in de bewerking ietwat romantisch geworden werkelijkheid. Publiek geniet, en dan... liever, veel liever welkom Rotterdamsch Boefje, dan welkom vreemdeling!

N.V. Het Schouwtooneel. De Zonderlinge Gast. Fantastisch spel in 3 bedr. door Anton v.d. Velde.

Tooneelbegrip, juist voldoende om de aandacht te boeien, een goede stijl, de stijl van een dichterlijk aangelegd dramaturg, die de humor van 't leven begrijpt en zijn gedachten laat opwieken nu en dan boven 't daagsch gebeuren, ziedaar wat het werk van de Heer Van der Velde zoo sympathiek maakt. De Zonderlinge Gast, het fantastische spel, dat (wij zeiden het feitelijk reeds) wat mager van verbeelding bleef - zij fladdert wat rond in de werkelijkheid, zonder deze feitelijk te raken, waardoor het konflikt ontbreekt, - het is het eerste oorspronkelijke spel dat wij sinds lang zagen, dat hoopvol stemt, omdat hier een jongere aan 't woord is, die beseft, dat tooneelgedachte en taal eischt, en de waarde van het oorspronkelijke bovenal gelegen is, in 't genot dat de schoonheid van eigen taal ons schenkt.

De Zonderlinge Gast is de Dood, wiens komst op deze aarde bovenal verklaring vond in de creatie die Musch ons gaf. Soms was het of zijn sonoor geluid niet klonk van deze aarde, om dan weer met gevoelige accenten te toonen, dat het lijden van deze wereld begrepen werd. Doch dit heerschen was hier over zoo kleine, geestlijk bekrompen werkelijkheid van boeren mentaliteit, dat 't contact met de zaal grooter was dan met de simpele werkelijkheid, waarin de Dood verscheen.

Was hetgeen hier bereikt werd feitelijk dramatisch onvolgroeid, ja, was feitelijk de groote greep onbeproefd gebleven, hierdoor werden ons dan ook valsche effecten, of innerlijke machtloosheid verbergende opzettelijkheid, bespaard, en zoo kunnen wij dan dit werk als een uiterst sympathiek debuut begroeten.