|
| |
| |
| |
Een wereld in wording
door J. Welders
II (Slot)
Wanneer wij zeggen, dat de binnenlandsche politiek zich tot de buitenlandsche verhoudt als aanleg tot milieu, dan hebben wij daarmee meteen aangegeven, waarin de enorme wijziging bestaat, welke de Oostersche kwestie thans heeft ondergaan en hoe daardoor aan de nieuwe, derde, fase dier Oostersche kwestie het aanzijn is gegeven. Die wijziging bestaat namelijk daarin, dat, voorzoover het Turkije betreft, zoowel in den aanleg als in het milieu een diepgaande verandering heeft plaats gevonden.
Er is een geheel nieuw, nationaal en min of meer modern Turkije ontstaan, dat zich door zijn militaire kracht een werkelijke onafhankelijkheid heeft veroverd, en daardoor een actieve factor is geworden in het geheel der internationale verhoudingen. Tegelijkertijd zijn die internationale verhoudingen, binnen welker grenzen Turkije zijn plaats moet zien te veroveren en te handhaven, volkomen veranderd en heeft met name de Russische Revolutie een perspectief voor Turksche activiteit geopend, grooter zelfs dan in de glorierijke periode aan het einde der Middeleeuwen. Zoo staan wij hier voor een toestand, welks ontwikkeling van beslissende beteekenis kan worden voor de economische, politieke en militaire macht van Europa en die dus wel waard is in groote lijnen te worden geschetst.
Toen Turkije, of althans de politieke leiding van het
| |
| |
Turksche Rijk, had besloten aan de zijde der Centralen in den oorlog deel te nemen, wist het, dat het een strijd ging voeren op leven en dood. De onderlinge rivaliteit tusschen Rusland en Engeland had sinds de Napoleontische oorlogen Konstantinopel behoed voor het verlies van zijn onafhankelijkheid als hoofdstad van het Turksche Rijk. Nu deze beide voormalige tegenstanders in den grooten oorlog tezamen gingen, was het duidelijk, dat de uitslag van dien oorlog voor Turkije over het lot van zijn hoofdstad zou beslissen. Het was ingeval van een Turksche nederlaag alleen maar de vraag, wie van de beide mogendheden, Rusland of Engeland, als overwinnaar de macht aan de Dardanellen zou uitoefenen. Dat Rusland in dit opzicht sterke ambities had was bekend, maar anderzijds zou het post vatten van een groote mogendheid op dit allerbelangrijkste punt van Europa afbreuk doen aan Engeland's traditioneele politiek om den zeeweg naar Indië, tegelijkertijd den ruggestreng van het Britsche Imperium, voor bedreiging te vrijwaren. Het kan zijn, dat de Turksche politieke leiders de oorlogsdaad hebben gewaagd, in de hoop, dat Engeland en Rusland het over de verdeeling van Turkije en vooral over de toekomstige heerschappij aan de zeeëngten niet zouden kunnen eens worden. Is dit inderdaad het geval geweest, dan is hun hoop door de feiten grondig beschaamd, want het Russische tsarisme was op dit punt met het Engelsche Kabinet tot volkomen overeenstemming gekomen. Reeds onmiddellijk, bij den aanvang van de Turksche vijandelijkheden, gaf de Russische diplomatie aan haar bondgenooten duidelijk te verstaan, dat zij onder geen beding bereid was afstand te doen van het doel: de in bezitneming van Konstantinopel, dat de eeuwen door in Rusland als nationaal ideaal had gegolden. De zekerheid van een vrijen uitweg naar de Middellandsche Zee was trouwens voor den Russischen
| |
| |
landbouw, die zijn hoofdgebied had in het Zuiden des Rijks en voor zijn uitvoer op de zuidelijke waterwegen was aangewezen, niet minder dan een levenskwestie. Het was overigens te begrijpen, dat de Russische politiek, die om Konstantinopel een wereldoorlog had ontketend, van geen compromis op dit punt wilde weten. Hoe begeerig het tsarenrijk ook was om de monden van den Weichsel binnen de Russische landgrenzen te brengen, dit kon toch niet opwegen tegen het bezit van de Stad aan den Gouden Hoorn en de ministers van den tsaar, die zeer goed de beteekenis beseften van de Russische millioenen-legers in het geheel van de militaire operaties der entente, lieten dan ook op dit punt geen twijfel bestaan. De Fransche politiek, scherp en vooruitziende, begreep dan ook onmiddellijk, dat hiervan voor Frankrijk's eigen veroveringsdoeleinden schitterend kon worden geprofiteerd. Wel worden de Fransche politici niet moe in het openbaar te oreeren over de vrijheid, de democratie en de rechten der kleine naties, maar ondertusschen sluit Doumergue met den Russischen minister van buitenlandsche zaken de overeenkomst, waarbij de Fransche Republiek, in ruil voor haar vrijheid om Duitsch grondgebied en Duitsche economische schatten te rooven, Polen en Konstantinopel aan het Russisch tsarisme ten prooi laat. Met Engeland was het moeilijker tot algeheele overeenstemming te komen, doch de Russische diplomatie, die wel andere werkjes had opgeknapt, wist ook hier haar wil te doen zegepralen. Zij dreigde eenvoudig met het sluiten van een afzonderlijken vrede met Duitschland. ‘Geef ons Konstantinopel, of wij sluiten vrede met uw voornaamsten tegenstander’, ziedaar het alternatief, waarvoor Downing Street door Petersburg werd gesteld. En Rusland kreeg zijn zin!
Wat Rusland precies verlangde, weten wij uit de nota
| |
| |
van den 19en Februari 1915, door Sasonow, den Russischen minister van buitenlandsche zaken, opgesteld. ‘Rusland’, zoo heet het in het bedoelde memorandum, ‘wenscht bij het eindigen van dezen oorlog de volgende gebieden bij zijn Rijk te voegen: de stad Konstantinopel, de Westkust van den Bosporus, de Zee van Marmara, de Dardanellen, Zuidelijk Thracië tot de lijn Enos-Midia, de Klein-Aziatische kust tusschen den Bosporus, Sacharia en een nader te bepalen punt aan de golf van Ismed, alsmede de eilanden Marmara, Imbros en Tenedos.’ De groote entente-mogendheden gaan met die eischen accoord, alleen - de liefde kan niet van één kant komen, nietwaar? - verlangen zij, in ruil voor die concessies, ook een deel van den buit, iets waarmee de Russische tsaar grootmoediglijk instemt. Deze tegenpraestaties worden dan uitgewerkt, waarbij den strijders voor vrijheid en beschaving echter het ongelukje passeert, dat ze in hun verdeelingsijver ook aan neutraal gebied zich vergrijpen. Zoo wordt de zoogenaamde neutrale zone in Perzië, dat, naar men weet, overigens geheel was verdeeld in een Engelsche invloedssfeer in het Zuiden en een Russische dito in het Noorden, totaal opgeheven en ‘sous condition de terminaison heureuse de la guerre’ in de Engelsche sfeer ingelijfd. Daartegenover wordt Rusland een sterker invloed in Afghanistan toegezegd. Op 26 April 1915, twee maanden na de afgifte van het Russische memorandum, komen de samenzweerders, in casu de leidende staatslieden der entente, in Londen bijeen en het Tractaat van Londen, beschamend document van zedelijk bederf, is geboren. Nenckendorff voor Rusland, Grey voor Engeland, Cambon voor Frankrijk en Imperiali voor Italië teekenen het verdrag, dat, overigens, volstrekt niet het laatste woord in deze kwestie bevatte, doch telkens wordt aangevuld en uitgebreid met nieuwe
| |
| |
roofbepalingen. Zoo worden in het begin van 1916 nog groote concessies gedaan aan het onverzadigbare Rusland, niet echter dan tegen contra-praestaties van den kant van... Turkije, dat zonder pardon door zijn belagers wordt verdeeld. Ook het Sykes-Picot verdrag, eveneens in 1916 gesloten en wel tusschen Engeland en Frankrijk, heeft betrekking op de verdeeling van de rest van het Turksche Rijk tusschen deze twee wapenbroeders. Dat Engeland hier een voor hem zoo belangrijk gebied moet deelen met groote mogendheden heeft natuurlijk zijn groote nadeelen en Engeland aarzelt dan ook niet te gelegener tijd de Grieksche troef uit te spelen, die het in handen heeft en welke hem veroorlooft op indirecte wijze controle uit te oefenen over landstreken, die voor de handhaving der lijn Londen-Calcutta van eminente beteekenis zijn.
Dit alles is zoogenaamd geheim, doch het blijft den betrokkene niet lang verborgen. Trouwens, de Russische minister Trepow heeft de eerlijke brutaliteit om in de Doema-zitting van den 2en December 1916 het bestaan van het verdrag openlijk mede te deelen. Voor Turkije is dit natuurlijk een reden te meer om zijn krachten in te spannen. Doch die inspanning is tevergeefs. Het wordt in de débâcle der Centralen meegesleept en in de catastrophe van de nederlaag stort het oude Turksche Rijk ineen. De wapenstilstand van Moedros en het vredesverdrag van Sèvres bezegelen zijn lot: ook Turkije zal in het vervolg behooren tot de slavennaties, die aan de overwinnaars schatplichtig zijn en aan wie alleen de oogen worden gelaten om te weenen benevens slechts de kracht, om den slavenarbeid ten bate van de nieuwe meesters te verrichten.
Zoo schijnt Europa opnieuw de schande te moeten ondergaan van het aanschouwen eener ‘Erfüllungspolitik’ door een tot heloten gedegradeerd volk. Immers
| |
| |
het land was machteloos. Ook op Turkije hadden de overwinnaars de infame methode toegepast, welke de andere overwonnenen in den grooten oorlog hadden ondergaan: het was geknecht, ontwapend en, aldus weerloos gemaakt, aan de wraak- en heerschzucht van zijn welbewapende en meedoogenlooze worgers overgeleverd. Wat bleef er anders over dan zich te krommen in het slavenjuk? Maar nu geschiedde het wonder. Turkije, beroofd van zijn Arabische gebieden, in zijn eigen hoofdstad door een buitenlandsche soldaten- en burgerbende bevolen en geringeloord, was thans gereduceerd tot Anatolië, welks Turksche boerenmassa den kern vormt van het Turksche volk. En in dit volk nu ontvonkt de idee der nationale vrijheid. Zij is het, die de hoofden weer doet oprichten, het geloof in zich zelf doet herleven en den wil doet weervinden om te strijden en desnoods te sterven voor het ideaal der nationale onafhankelijkheid. Uit Konstantinopel komen de mannen, die te veel ruggegraat bezitten om te bukken onder het juk van den overweldiger, en zij, begaafd als ze zijn met militaire en politieke capaciteiten en voortgestuwd door de liefde voor het vaderland, nemen de leiding in handen. Een nieuw leven gaat beginnen, een nieuwe tijd schijnt geboren en de bloem van de geestdrift gaat open. De Nationale Vergadering wordt in Angora bijeengeroepen en deze neemt het beroemde Nationale Statuut aan, waarin het Turksche volk, in eigen souvereiniteit, zijn vrijheid en onafhankelijkheid proclameert. In enkele maanden tijds gelukt het Kemal en zijn officieren, die, n'en déplaise alle schoone en wazige theorieën, weten dat in het leven der volken geweld met geweld slechts gekeerd kan worden, uit ongeregelde benden een leger te schepden, sterk, gedisciplineerd, enthousiast, bereid om voor de onafhankelijkheid des lands te vechten. De Grieken,
| |
| |
deze prijsvechters van de Europeesche reactie en speciaal van het Engelsche imperialisme, worden in zee gedreven en Frankrijk, dat zich in Syrië heeft genesteld, wordt genoodzaakt een deel van het geroofde prijs te geven. Turkije beheerscht voor een korte spanne tijds de politieke constellatie van Europa en zelfs de onverzoenlijke politiek van Engeland, dat zich door zijn isolement de hoop op de bemachtiging van het oostelijk Gibraltar der Middellandsche Zee ziet ontgaan, is genoodzaakt een zwenking te verrichten. Onweerstaanbaar is de politieke druk van het nieuwe Turkije. Gesteund door zijn militaire macht weet het telkens handig partij te trekken van de oneenigheid tusschen de geallieerden onderling en aan het einde van de hier geschetste periode betreedt Turkije, als een vrije, zegevierende Staat, het tooneel der Europeesche politiek. Voor de verbijsterde oogen der Europeesche diplomatie verschijnt de dood gewaande Oostersche kwestie in nieuwen, ongekenden vorm. Turkije is niet langer de helotenstaat, taillable et corvéable à merci, het is niet meer de mogendheid, die de bevelen heeft uit te voeren van de Dette Publique Ottomane, naar men weet de gevreesde vertegenwoordigster der westelijke kapitaalmachten, maar het is de vrije, sterke, zelfbewuste staat, die zijn eigen zaak weet te staan en tot op zekere hoogte verbonden is met de tweede formidabele macht, welke op haar wijze de bijl legt aan de wortels van de imperialistische machtspolitiek: de Russische Revolutie.
De Russische Revolutie is de tweede belangrijke factor, die de Oostersche Kwestie van karakter geheel doet veranderen. Rusland is niet meer de vijand van Turkije, het is, integendeel, zijn beschermer en in zekeren zin zelfs zijn vriend, omdat het Turksche Rijk een schakel van bijzondere beteekenis vormt in het grandiose geheel van de buitenlandsche politiek der Sovjetrepubliek.
| |
| |
Hiermee is een traditie van eeuwen gevallen en ontstaat een geheel nieuwe situatie, welke op de Europeesche verhoudingen een enormen invloed moet hebben, direct doordat het Turksche Rijk, verjongd en sterk, weer de wacht op de brug tusschen Europa en Azië heeft betrokken, indirect doordat Turkije het kristallisatiepunt kan gaan vormen voor een federatie van Islamitische volken en daarmee den onafhankelijkheidsstrijd kan inluiden voor gebieden, welker onderworpenheid tot nog toe de basis vormde van Europa's economische en politieke machtspositie in de wereld. In dit laatste vooral vindt het een wapenbroeder in de Russische Sovjet-republiek, en het zal dus noodzakelijk zijn de buitenlandsche politiek der Russische Revolutie nader te beschouwen. Wij zullen aan de verleiding om die geheele politiek te beschouwen in onderling verband weerstand bieden, omdat wij anders de grenzen, aan dit artikel gesteld, te buiten zouden gaan en het gevaar, dat het door ons behandelde onderwerp in verdrukking zou komen, moeilijk zouden kunnen vermijden. Wij zullen ons dus hoofdzakelijk bepalen tot de Russisch-Turksche verhouding, al zullen wij, tot goed begrip dezer speciale verhouding, de algemeene lijnen niet geheel kunnen verwaarloozen.
De leiders der Russische Revolutie hebben onmiddellijk bij de verovering van de staatsmacht begrepen, dat zij de Revolutie tegenover een wereld van vijanden zouden hebben te verdedigen, en dat hun tactiek vooral geen grens mocht vinden in de problemen der binnenlandsche politiek. Dat zij zich daarmee zouden keeren tegen de officieele sociaal-democratie van Europa, wisten ze. Deze officieele sociaal-democratie had zich als beweging steeds blind getuurd op het dogma van den klassenstrijd en op de binnenlandsch-politieke opgaven, en als gevolg daarvan had zij op het gebied der buitenlandsche
| |
| |
politiek een hopelooze ontoereikendheid getoond. Verder dan wetenschappelijke uiteenzettingen of op zijn hoogstvage idealen (diverse ‘eischen’ in tallooze resoluties) en algemeene propaganda-leuzen had zij het niet gebracht. Lenin en Trotzky echter, die reeds vroeger afwijzend hadden gestaan ten opzichte van de vlakke, onpolitieke Duitsche sociaal-democratie, hadden zich te zeer gelaafd aan de bronnen van het wetenschappelijk socialisme, aan de geschriften van Marx, Engels en Lassalle, en wellicht ook aan het voorbeeld van Jaurès op dit gebied, dan dat ze niet duidelijk de noodzakelijkheid van een actieve buitenlandsche politiek voor de Revolutie beseften. En aangezien de gewapende massa de ultimo ratio is van elke buitenlandsche politiek, stoorden zij zich niet aan ontwapeningsleuzen te midden van een door haat, roof en doodslag verscheurde wereld, bouwden ze ook niet op den voos gebleken grondslag van ‘internationale klasse-solidariteit’, maar creëerden en perfectioneerden het Roode Leger. Aldus werd de Russische Revolutie, anders dan de ontwapende Duitsche Revolutie, het lot bespaard een object te zijn in de wereldpolitiek. Integendeel werd ze een factor van scheppende activiteit.
Het beroemde manifest van den 9en November 1917 aan de arbeiders in de oorlogvoerende landen, waarin dezen werden aangespoord de revolutie uit te roepen, kunnen wij hier stilzwijgend voorbijgaan. De klank van dien oproep verstierf in het rumoer van het oorlogsgeweld en directen invloed heeft het manifest niet uitgeoefend. De Revolutie staat daar echter niet bij stil en wendt zich onmiddellijk naar het Oosten, den bodem waaruit het Europeesche imperialisme zijn krachten zuigt. Hier komt de Revolutie in aanraking met Islamitische volken, doch dit vormt voor haar geen bezwaar: de Sovjetrepubliek heeft in de Muzelmansche
| |
| |
gebieden in het Zuid-Oosten van haar Rijk een natuurlijke brug tot die volken. Twee leuzen zijn het, waarmee de Revolutie zich den weg baant naar het hart der Aziatische volken:
1o. de staatkundige bevrijding uit vreemde heerschappij, waarin tegelijkertijd een agrarische hervorming ligt besloten;
2o. de pan-islamitische beweging, als de vereenigende kracht in een godsdienstige gemeenschap, die het stadium van haar uitbreiding nog niet heeft afgesloten en steeds een politiek karakter heeft gedragen.
In zijn programmatische uiteenzetting van de revolutioneering van het Oosten komt Trojanowski tot het resultaat, dat het de taak is der Russische Revolutie Indië, ‘deze Achillespees van het Britsche imperialisme’ te revolutioneeren en te vervormen tot de ‘Vereenigde Staten van Hindostan’, terwijl in de Islamitische landen: Perzië, Turkije, Egypte, die de toegangswegen vormen tot ‘de citadel van de revolutie in het Oosten’ (Indië), de Revolutie het streven naar onafhankelijkheid moet ondersteunen en bevorderen.
Men begrijpt na deze uiteenzetting welke de beteekenis is van een vrij Turkije voor de Russische Sovjet-republiek. Engeland heeft uit Turkije denzelfden steunpilaar voor zijn wereldrijk willen maken als uit Egypte. Had Engeland zijn doel bereikt, dan had dit de geheele Aziatische politiek der Russische Revolutie den doodsteek gegeven. Alle redenen waren voor Rusland dus aanwezig om in den vrijheidsstrijd, dien Turkije onder Kemal is begonnen, steunend en zooveel mogelijk actief in te grijpen. En het is ook duidelijk, dat, in het geheel van het groote Aziatische program beschouwd, het Turksche volk niet alleen voor zich zelf de wapens had opgevat, maar in werkelijkheid de belangen verdedigde
| |
| |
van de geheele Islamitische wereld tegen het Europeesche imperialisme.
Door het verbond van den 16en Maart 1921 had Turkije zich van de vriendschap van het revolutionaire Rusland verzekerd. Alle tractaten, tusschen het Russisch tsarisme en de entente gesloten met betrekking tot Turkije, werden daarbij nietig verklaard en Konstantinopel erkend als hoofdstad van het Turksche Rijk. Kars, Batoem en Ardahan werden beschouwd als behoorende tot het Turksche Rijk en Armenië onder Turkije, Rusland en Azerbeidschan verdeeld. De kwestie der zeeëngten, tenslotte, zou moeten worden geregeld door een internationale conferentie, met deelneming van de oeverstaten.
Men weet, hoe Turkije door een sterke diplomatie, gesteund door de latente kracht van zijn leger, zijn doeleinden heeft bereikt. Dat dit niet altijd is geschied in volkomen overeenstemming met Rusland, is bekend en is een symptoom van het streven der oostelijke volken om wel de Russische Revolutie te gebruiken in hun strijd voor de nationale onafhankelijkheid, maar tegelijkertijd de bijzonderheden der tactiek in eigen hand te houden en de zelfbeschikking niet te verliezen. De Russische Revolutie echter weet dit te accepteeren, omdat de ontwikkeling in haar algemeen aspect toch in haar richting gaat en omdat ze rekent op de onweerstaanbare kracht van haar ideeën voor de boerenmassa's van het Oosten. In ieder geval is het streven van Engeland, om in Turkije den vazal te hebben, die hem den weg naar Indië openhoudt, mislukt. Turkije heeft zich vrij gevochten en is bovendien niet van plan zich in de buitenlandsche politiek afzijdig te houden. En ook hier volgt het de richtlijnen, door de Russische Revolutie getrokken. Het zoekt zijn kracht vooral in de richting: Konstantinopel - Angora - Teheran - Kaboel, waardoor
| |
| |
het in verbinding treedt zoowel met Perzië, ‘het Suezkanaal der Revolutie’, als met Afghanistan, dat, onder het bewind van zijn eerzuchtigen emir, voor Centraal-Azië de rol wil spelen, die Japan in Oost-Azië heeft vervuld en dat, naar Colin Ross in zijn mooie reisbeschrijving ‘Der Weg nach Osten’ mededeelt, zijn leger laat moderniseeren en drillen door Turksche officieren. Toch is ook hierin nog iets anders te zien dan de benadering van een Russisch doel. Men zou hieruit namelijk ook kunnen construeeren een barrière tusschen Rusland en Engeland (Engelsch-Indië) en den grondslag voor een politiek der Mohammedaansche wereld om zich onafhankelijk te maken door Engeland en Rusland tegen elkaar uit te spelen. Er zijn enkele symptomen en uitingen van gezaghebbende Turksche politici, die daar onmiskenbaar op wijzen.
Wij behoeven hier echter deze dingen niet verder gedetailleerd te vervolgen. Voor ons doel is het reeds genoeg de groote lijnen en de onoverzienbare ontwikkelings-mogelijkheden te hebben aangegeven, die de Turksche politiek voor deze wereld in wording heeft geschapen.
Nog een enkel woord moeten wij wijden aan het economisch aspect van de zaak. Deze kant der kwestie is ongetwijfeld belangrijk genoeg om er een afzonderlijke beschouwing aan te besteden, maar anderzijds liggen de factoren hier nog te veel in de toekomst verborgen dan dat thans hierover reeds iets anders zou zijn te vermelden dan mogelijkheden en voorloopige successen. Het spreekt vanzelf, dat Turkije, sinds eeuwen een kolonie voor het Europeesche handels- en woekerkapitaal, zich aan dien greep heeft willen onttrekken. Gemakkelijk was dit niet, omdat Turkije zich nog geheel als modern economische Staat moet ontwikkelen en de kapitalen daarvoor ten eenenmale mist. Het is dus altijd
| |
| |
of althans voor voorloopig onafzienbaren tijd, op hulp van vreemd kapitaal aangewezen. Hierin ligt wel de verklaring, waarom het geen streep heeft durven halen door de Turksche buitenlandsche staatsschuld. Had het dit gedaan, dan zou het de deur voor hulp van dien kant hebben dicht geslagen. Wat het daaromtrent te Lausanne heeft bereikt en wat nog nader door afzonderlijke onderhandelingen zal worden bevestigd, is waarschijnlijk wel het uiterste, waartoe het kapitaal-arme Turkije kan komen. De verkrijging van een economische onafhankelijkheid was ook daarom moeilijk omdat Engeland in het rijke petroleumgebied om Mosoel al lang had post gevat. Reeds vóór den oorlog was dit economisch het geval: de voor exploitatie der Turksche petroleumbronnen opgerichte Turkish Oil Company was volkomen onder vreemde, voornamelijk Engelsche contròle, daar 50 pct. van het aandeelenkapitaal zich in handen bevond van de Anglo-Persian (de Engelsche regeerings-petroleum-maatschappij) en de overige 50 pct. gelijkelijk waren verdeeld onder de Hollandsche Koninklijke-Shellgroep en de Deutsche Bankgroep. Gedurende den oorlog had Engeland het gebied ook militair vermeesterd en het, onder een vazallenvorst, een schijn-onafhankelijkheid gegeven. Naar men weet, wordt deze zaak een kwestie van onderhandeling tusschen Engeland en Turkije direct. Ten slotte heeft Turkije zeer handig het economische front der geallieerden doorbroken door aan den Amerikaan Chester een enorme concessie te verleenen, welke eigenlijk de geheele economische moderniseering van Turkije inhoudt. Er zijn aan deze concessie groote artikelen gewijd in dagbladen en tijdschriften en haar enorme beteekenis is van alle kanten bekeken. Wij voor ons staan echter eenigszins sceptisch er tegenover en willen eerst afwachten wat in de practijk deze concessie waard zal blijken. Doch deze
| |
| |
waarde heeft ze zeker: ze heeft tegenover de geallieerden een andere economische macht geplaatst, die zich door de bandietenpolitiek van die gewapende roovers niet zal laten intimideeren en die, evenals in de politiek, Turkije in de gelegenheid kan stellen te profiteeren van de onderlinge rivaliteit der mogendheden.
De beteekenis van het nieuwe Turkije voor den Balkan hebben wij niet beschouwd, omdat hierbij nog vele andere factoren komen meespreken, en ook omdat de Turksche politiek voor het moment naar het Oosten graviteert. Belangrijker nog dan de Balkan, bovendien, zijn voor Turkije de Arabische landen, inclusief Egypte. Zij kunnen, met Turkije federatief of nog losser vereenigd, een kern vormen, die de landen om het oostelijk bekken der Middellandsche Zee omvatten en deel kunnen uitmaken van een bond van Islamitische volken, die, hoe ze ook wellicht later uiteen mochten vallen, op het oogenblik tezamen worden gehouden in één gevoel van nationalen onafhankelijkheidsstrijd tegen het imperialisme van West-Europa. Wij zien hier een ‘wereld in wording’, die eens wellicht aan de reeds geworden wereld van het Europeesche imperialisme en aan de wereld der west-Europeesche cultuur het doodvonnis, dat de geschiedenis over haar schijnt te hebben geveld, zal voltrekken.
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd