De Stem. Jaargang 3

[p. 353]

Zelfverweer
Aan de redaksie van De Stem

GEACHTE REDAKSIE,

Om biezondere redenen, lijkt mij de briefvorm geschikter voor dit proza. Het is er mij niet om te doen een ‘Defence of modern Poetry’ te schrijven, een theoreties artiékel waarin de grondslagen van het moderne vers voor goed en onomstootbaar zouden worden vastgelegd. Vrees: dat men aan deze konfessionele schriftuur, in de gedachte van de schrijver zelf, toch de betekenis van een dictatoriese ‘Art Poétique’ - in literaire zin - zou gaan toevoegen, heeft mij zelfs doen aarzelen of ik wel dit paar bladzijden in het licht zou zenden. De beslissing: of zij al dan niet in de serie bijdragen over moderne Poëzie op hun plaats staan, ligt, in laatste instantie, bij U.

Van het recht op zelfverweer wou ik gebruik maken, nu ik in uw tijdschrift van twee zijden op een even vijandige manier werd aangepakt. Het ligt niet in mijn bedoeling het dubbel geval tragies op te nemen. Dit wordt dan ook geen pathetiese pleitrede voor mij-zelf. Alleen een terechtzetting - zo zie ik het. Neemt u mij niet kwalik indien ik daarbij te werk ga als de chirurg die een gebroken arm met een forse ruk weer in zijn voegen brengt.

Het is wonderbaar. U. van de Voorde, die gekant staat tegen ‘Moderne Poëzie’, vernoemt terloops de namen van enkele jongeren, en richt dan zijn zwaarste stukken op één mikpunt Wies Moens. Victor J. Brunclair, die in uw tijdschrift als een beeldstormer wordt voorgesteld, lijkt het er vooral om te doen om over van de Voorde's hoofd weg hetzelfde mikpunt te raken: Wies Moens. Ik zou bijna moeten zeggen: ‘Zeer vereerd, Heren! Dat ik in de weg sta, vleit mij natuurlik!’ Maar ik kan niet met twee dingen tegelijk koketteren: met mijn dichterschap en met mijn martelaarschap. Daartoe ben ik Goddank nog niet in staat! Beiden: de volgeling van Karel van de Woestijne, en de ikonoklast, zijn het roerend eens om te roepen: Wies Moens is een vals profeet! Laten wij hem de baard afrukken!

Mijne Heren, u vergist zich. Ik ben helemaal geen profeet. Hoe zou ik dan een vals profeet kunnen zijn? Er zijn mensen die mij

[p. 354]

voor een soort profeet hebben aanzien. Zij dichtten hymnen aan mij, ontleenden het ganse liturgiese vocabularium voor hun laudatio, en riepen tot zelfs ‘de kindertjes geteeld uit anoniem zaad’ er bij te pas! Die mensen hebben mij destijds méér verdriet gedaan dan al de kwalen van mijn ‘martelaarschap’ bij mekaar. Intussen wordt de poëzie van uw dienaar nog steeds als ‘Messianisme’ voorgesteld, en men voert de aanval tegen deze poëzie op een terrein dat áchter, dat bóven de Poëzie zelf ligt.

Voor van de Voorde is mijn religiositeit een ijl gedroom in het blauw, zonder wortel in het Leven. Voor V.J. Brunclair is er zelfs heelemaal geen spraak van religiositeit: het is alles grof kostersbedrog. Het is het oordeel van twee niet-katholieken over een gelovend en praktizerend katholiek. Beiden zijn in deze even jammerlik eenzijdig. Van de Voorde heeft niets dan vage spotternij voormijn kristen-zijn, dat hem helemaal zonder tragiek lijkt, een en al zoeterigheid. Voor V.J. Brunclair kan alleen de verworpen zondaar in God zijn. Hij, die zo graag de draak steekt met Tolstoïanen, verkeert hier aan de rand van westerse ideologieën: uitvloeisels van een ver-humanitarizeerde verdraagzaamheid die met de Rooms-katholieke gedachte niets heeft te maken. Het gebeurt inderdaad lichter: dat iemand uit schuld en boete de blinkende weg ter goddelike ekstaze opgaat, dan dat iemand in de brave monotone gang der niets-brengende dagen voortdurend vervuld zou blijven van het geweldige werken Gods. Het dor-zijn, en ledig van de Goddelijke genade is daarom wel de scherpste pijn, en die door de zo gesmaalde ‘Godsdienst-beoefenaars’ wél wordt geleden.

Hoe weinig de heer V.J. Brunclair in het godsdienstig leven schijnt thuis te zijn, nemen wij hem ten andere niet kwalik. Wij betreuren het alleen. Er klinkt allerwegen een roep naar Mystiek. In bars en huizen van plezier wordt God de Vader ten tonele gevoerd. De verworpeling is hij die onder de tafel zijn roes ligt uit te snikken in de armen van een publieke vrouw: hij is de mysticus, hij ziet het Aanschijn Gods. - Met deze ironie heeft wis en zeker de mystiek van Wies Moens, die geen mystiek is, geen uitstaans. Ik houd mij aan het woord van Paulus tot de Ephesiërs, in het Epistel der H. Mis van verleden Zondag (4. Maart, 1923): ‘Ontucht en enigerlei onkuisheid of hebzucht worde onder u zelfs niet genoemd; noch zotte praat of boerterij, wat niet past, maar veeleer dankzegging.’

Het is niet omdat God mij niet doorbliksemt met de eksta-

[p. 355]

tiese visioenen Zijner heiligen, dat ik zal ophouden Zijn naam te aanroepen, ook in deze gedichten die ter zware reis van dag aan dag, op grote afstanden van mekaar, worden neergezet als een ruiker van veel wild gewas en misschien ook een paar zuivere botten, opdat zij zouden aanduiden het spoor van een mens. Ik weet: ook dat stamelen zal God lief zijn. Is niet het voortdurend terugkeren van Zijn naam in onze mond een teken voor Hem: hoezeer wij Hem nodig hebben, hoezeer wij verlangen Hem bij ons te hebben, en hoe weinig wij zijn zonder Hem?

Het is waar: in de gemeenschap der engelen is Wies Moens niet opgenomen. De heer Brunclair heeft gelijk. Honderden, duizenden jaren kan het duren eer hij wél in deze gemeenschap wordt opgenomen, als hij het ten minste ooit waardig wordt. Man, laten wij toch niet sollen met de dingen des Geloofs! Iemand die de kerkelike dogmatiek in een handomdraai van de baan schuift (wat zal de niet-orthodoxe Mussche opkijken!) heeft allerminst het recht de waarheden van het Geloof puur-literair te gaan interpreteren. Niemand zal het mij overigens ten kwade duiden dat ik groteliks ontsticht ben door de wijze waarop hier de waarheid van het Eeuwig Leven, de bezieling van de ganse religieuze kunst der middeleeuwen, tot een vulgaire levensverzekering als deze waarover dagen lang in het vulgairste proces dat ooit in België voor het gerecht kwam werd over en weer gepraat, wordt verlaagd.

Ik zou mij allicht nog kunnen warm maken over het feit dat de heer Brunclair zich herhaaldelik reeds heeft plichtig gemaakt aan tekstverminking. Onder de grove handen van iemand die dageliks tussen de natiepaarden loopt op de leien te Antwerpen, wordt makkelik de ‘landelike’ poëzie van de geurende paardeboon verkreupeld.

Als ekspressionist doodgeverfd door de ene, als vermomd ekspressionist weer over de grenzen gezet door de andere, versleten voor martelaar en profeet door allebei - ziehier wat er van het lichaam en de ziel van uw mikpunt, mijne Heren, is overgebleven: 1^o. een out-cast, met een debiele gezondheid en een boekje op zak dat voortdurend de aandacht van politie en rechterlike macht op hem gevestigd houdt (koketterie!);

2^o. een gelovig katholiek (wie het als conditio sine qua non stellen van de staat-van-verworpeling tot het ‘poëties’ beleven van het Godsmysterie een al te verraderlik symptoon schijnt van een wèl spekulatief kristendom!), lid van de strijdende kerk, eenvoudig lid zonder veel kracht en zonder veel glans;

[p. 356]

3^o. iemand die gelooft: dat innerlike vastheid het breed levensaanvaarden van de moderne dichter regelen moet, en boven het literair eksperiment, hoe aventureusschoon het ook mag zijn als uiting van een jeugd, ten slotte gaat stellen: de kunst die is, uit de aard van haar bezieling zelf, tot heiliging van ons zelf en de anderen.

* _* *

Het kwam mij voor, Geachte Redaksie, dat dit zelfverweer, waardoor een ergerlik misverstand uit de weg moest worden geruimd, tans niet langer mocht uitblijven. Misverstand wegruimen betekent hier: het terrein klaar maken voor de bouw waartoe wij allen het zuiverste materiaal en de schoonste werkkracht willen bijeenbrengen.

In mijn opstel over ‘Het nieuwe Dichten’ heb ik gepoogd de moderne verstechniek door geestelike waarden te belichten. Waar ik het aksent lei op het Leven, waaruit alleen de grote dichtkunst kan opvlammen, verdedigde ik in zover een nieuw inzicht als ik een liefdevol aanvaarden van het leven (met betrekking op de innerlike, de ziels-gesteltenis van de dichter) stelde tegenover het pessimisties nihilisme van de de fin-de-siécle poëten. Stijl-poëzie naar de wijze der plastiese kunst, en Dadaïsme lijken mij reeds overwonnen standpunten. Het een betekent verval tot de anarchie van het impressionisme, het ander is het ophouden zelf van alle kunst, en zou, als dusdanig aanvaard, alleen als zuiveringsproces niet als eindresultaat te verrechtvaardigen zijn.

De dichter die een nieuw levensritme aanvoelt kan niet anders dan de ban verbreken der geijkte ritmeschema's. Nieuwe ordewetten beheersen hem. De ars poetica uit onze schoolboeken versmaat en topieken - voldoet ons al even weinig als het hasard-spel van onderbewuste motoriese krachten, dat ten slotte dan nog kamoeflage is van zeer doordachte stijlfiguren:. men kan onmogelik met voorbedachten rade intuïtief - instinktief - te werk gaan. Noch aan een poëzie van geestelike en vleselike ondergangen, noch aan een wijselik gekamoefleerde kunst-om-de-kunst, hoe estheties-volmaakt ook beide mogen zijn, hebben wij meer een houvast. Zolang ons hart en onze geest niet tot rust gekomen zijn in God, wat alleen langs de weg van het gebed en de boetvaardigheid te bereiken is, zal het wonder ener nieuwe, vlekkeloze mystiek onder ons uitblijven, en moeten de poëtiese belijdenissen van hen die God willen

[p. 357]

brengen in de wereld in het teken staan van de Augustinus-literatuur: een zich verloren schreien om God en de blinkende stilten Zijner Vrede uit de onrust en verscheurdheid dezer jaren. Al wat daarnevens de doem der erfzonde hardnekkig blijft verheerliken, al wat zichzelf aan hypersensuele nuances en finesses blijft kapot peuteren, zal geestelik-krachteloos blijven in deze wereld van ongeduld en verloren zijn van de ziel.

Idealiteit: de geestelike meerwaarde der Poëzie van het nieuw geslacht op de poëzie van een vorige generatie. Het nieuwe Dichten is allereerst: uiting van een nieuwe zielsgesteltenis. Een nomenklatuur van moderne dichters is verkeerd wanneer men hun namen onder mekaar zet, zoals wij dat hebben leren doen in de les van geschiedenis met de namen van koningen en hun troonopvolgers. Historiese en vergelijkende kritiek moeten hier veeleer horizontaal gericht zijn omdat zij staan voor een gemeenschapspogen dat in een algemene geestesommekeer zijn oorsprong vindt. Waar op de puinen van een materialistiese kultuur allerwegen idealistiese drang naar schoonheid en goedheid ontluikt, staat de katholiek met de toetsteen in de hand: de kristelike Caritas. Met deze verklaring wenste ik te besluiten. Nisi Dominus aedificaverit domum, in vanum laboraverunt qui aedificant eam: onder dit vers uit de psalmen, als onder een gothiese boog, ga ik de verdere ontwikkeling van mijn poëzie tegemoet, een metselaar uitgerust tot de Arbeid. Met de meeste hoogachting, Geachte Redaksie, verblijve

Uw dw.

wies moens