De Stem. Jaargang 3

[p. 86]

Boekbespreking

Karel van den Oever. Het Open Luik. Verzen. Uitg.- Mij. De Sikkel. Antwerpen.

Er is altijd - van in den beginne - iets uitzonderliks geweest aan hem. Lode Monteyne heeft in het le nummer van ‘De Bibliotheekgids’ Van den Oever aldus gekarakterizeerd:

‘Een aparte figuur in de Vlaamse Literatuur van de laatste decennia... een markante verschijning, waarvoor, in de letterkundige historie, welke latere geslachten schrijven zullen, een eigen plaats zal worden voorbehouden.’

Het uitzonderlike: dátgene waardoor hij steeds aan iedere klassifikatie bleef ontsnappen, al vertoonde zich wellicht niemand méér dan Karel van den Oever, in elke nieuwe periode van zijn leven, als een zoon des tijds. Hij evolueerde in en met de literaire beweging in ons land sinds ‘Van Nu en Straks’. De meeste van de tijdschriften die rond ‘Van Nu en Straks’ eigenzinnig hun weg zochten naar een vaak kortstondig tijdperk van bloei, rekenden hem onder hun medewerkers. Karel van den Oever, die laatst nog in ‘Vlaamsche Arbeid’ (Julie-Aug. 1922) zijn herinneringen neerschreef aan het schwärmerisch-romantieke gedoe der jongeren rond 1900 binnen Antwerpen, zag deze jongste jaren in het Ekspressionisme een nieuwe levensmogelikheid voor zijn door een verstrengd Katholicisme op nieuwe diepten opengerukt dichterlik wezen.

Hij is een van de zeer weinige Katholieke poëten in ons land - buiten de bent der priesters-dichters aan wier hoofd nevens de hoogdravende lyrieker Cyriel Verschaere de verfijnd-innige Jezus-minnaar Jan Hammenecker moet worden aangewezen - die zo openlik, zo onomwonden, en tevens zoo scherp-karakteristiek getuigenis aflegt van zijn Katholiek geloof. Er is iets van Paulus in hem - Paulus met het zwaard - wanneer hij zijn aanval richt op de literatuur waarin zijn God wordt miskend of verlochend. Een hoge, ridderlike strijdvaardigheid voor het heilig geloofspand der vaderen. Hoe zwak en terneergeslagen ligt daarnevens de vernederde mens uit zo menig gedicht van de laatste jaren: zondig, hopeloos, en doorsidderd van eeuwigheidsvrees! - Er is iets tragies in het lot van deze man voor wie geloofsijver, verbeten opstand, en het geselend apostelgeweten van een gekwelde Savonarola steeds blijven: aanleidingen tot poëzie, nooit wor-

[p. 87]

den: blinkende genadekrachten die dit rijp manneleven in één sterke geloofsdaad laten openbloeien - met klappend geweld openbloeien - tot een groot en glorieus wonder in den lande. Niet alleen dat ‘literatuur-verloren-zijn’ in de religieuze, maar ook in de sociaal-politieke mens heb ik hier op het oog. De man die in het Zeegedicht ‘O de siddering van vleesch en geest’ schreef over de opstand des volks allerwrangst, en die wrangheid met zijn hele trillende wezen doorleefde, is dezelfde die in een ogenblik van ongekontroleerde patriottegeestdrift de verbittering van het volksgemoed onder vaderlands pathos verbloemde. Het aksidentele voor Van den Oever's poëzie van zijn schermutselingen met God en de idee maken deze schermutselingen niet altijd tot poëtiese belevenissen, wat zij b.vb. wél worden in de jong-joodse mystiek van een Martin Buber.

Sedert weken werden in de Vlaamse pers een drietal nieuwe werken van Van den Oever aangekondigd. ‘Het Rood Paard’ een bundel, naar verluidt: fantastiese opstellen, inleidend op de gedichten saamgebracht onder de tietel: ‘Het open Luik’; en een roman: ‘Het Inwendige leven van Paul’. - Sedert geruime tijd verschijnen van deze roman hoofdstukken in ‘Vlaamse Arbeid’. Het zijn voor ons een aantal flink in tijd en milieu gesitueerde zelfbekentenissen, krioelend van bijbelspreuken en liturgiese citaten, altijd merkwaardig van visie, in den beginne door het hybridies geschiedenisje met de kloosterzuster Angelina naar het kwijnend-jongensachtige verblekend, nu echter, in de laatste hoofdstukken, door een dieper Godsgevoelen en -beleven tot een waarachtig ziels-aangrijpend proza veredeld.

Van deze drie aangekondigde werken verscheen het eerst, in boekvorm, bij de Sikkel te Antwerpen, de verzebundel ‘Het open Luik’. Een veertigtal bladzijden poëzie, in stemmig-donkere band met rode letter, en versierd met een synthetiese tietelplaat van Henri van Straeten, op wiens eigenaardig talent reeds diverse keren - en met sukses - door de Sikkelman een beroep werd gedaan.

Ziehier tans Karel van den Oever in de verschijning van iemand die door zijn leeftijd aan het gedrang der jongeren is ontgroeid, met dit zijn jongste werk echter bij het moderne streven aanleunt, en daarom door de grootmeester ten onzent van de Poëzie der 90gers met de minder gelukkige naam van ‘overloper’ werd bedacht.

[p. 88]

In een recensie over ‘Het kostbaar Bloed’ van Willem de Mérode, heb ik de paralleel getrokken met Van den Oever. Beiden zijn getekenden des Geloofs, gemerkten door het geloof hunner vaderen. De Mérode draagt de kalme kracht der kalvinistiese berusting; Van den Oever is de rusteloze jager naar God, de rusteloos-opgejaagde door de schichten der liefde Jesu. De poëzie van Van den Oever, zoals die werd neergelegd in de bundel ‘Het open Luik’, is een poëzie van vrees en duistere aanbidding. Het mysterieuze was altijd een donkere kracht in hem. In de ‘Kempische vertelsels’ zat reeds deze drang naar het geheimnisvolle aanwezig. Ook archaïese neigingen zijn in hem: schreef hij niet ‘Godvruchtige Maenrijmen’ (1911) in ouderwetse trant? En met welke virtuositeit wist hij het zwaar-geornamenteerde vers der Renaissancedichters dienstbaar te maken tot zijn inspiratie voor ‘Geuzenstad’ en de ‘Lof van Antwerpen’, waarvan 's dichters verering voor de aloude luister der Scheldestad de foelie is! De dichter van ‘Het open Luik’, modern door het ritme en de cerebraliteit van zijn vers, kent de waarde van folkloristiese motieven. (Satan's bokspoten springen het fijne weefsel van zijn dromen aan flarden; op de groene zeebaar vlijt zich de meermin, haar wellust daagt de dichter uit; het zeepaard woelt in 't getij). Hij heeft voor alle dingen, voor alle verschijnselen de schrik en de leven-inblazende fantazie van de late middeleeuwer. (Breughelse visioenen spoken door het gedicht ‘De Dood’, fantastiek als een optocht der Wederdopers). Het Vlaamse landschap, de Vlaamse lijnen en kleuren zijn met hem vergroeid, in hem vastgegroeid, in zijn denken, in zijn verbeelding. (Ik citeer uit de bundel: Vlaanderen, nevel-blauw; de avond paling-blauw, paling-blauw de rivier; de maan is appelgroen; er is zilver vuur op elke kruin der kankerige bomen; absynth-groen de zee, enz.).

Al deze dingen en, bovenal: zijn onophoudelike, rusteloze kamp om God, zijn hardnekkig geloof dat zich boven elke twijfel, boven iedere vertwijfeling, hoe somber en liefde-verlaten ook, weer opwerkt - merg en bloed beide van zijn poëzie - maken van hem een der interessantste figuren uit het literaire Vlaanderen.

Uit ‘Het open Luik’, waarin naast lugubere bepeinzingen over dood, duivel en zonde, de zuiverste zielsopwellingen bloeien: vurige rozen vol dauw en honig midden een veld van distels en zwart graangewas, schrijf ik hier over dit ‘Gebed’.

[p. 89]

De metallieke klank in Van den Oever's stem is er gemilderd tot de warme toonder kantiek: opbloed-innig orgelpijpen gedragen mannelike schroom van het lied, dat uit verdrongen mirakel-verwachten des kinds terugkeert in de bitterheid-malende mond van de worstelende mens des geloofs.

Roep achter uw hooge berg, Heer,
en ik nader: een schaap;
want uw groote oogen overal,
elk oor hoort uw voet,
uw gouden tranen op den nacht-wand.

De gele wolk rookt
beneden uw oude voet;
de reuk der aarde voor uw mond;

vruchten en groenten:
een lauwe zuil van geur
langs uw handen;

de broei der aarde
een offer;
en uw omgang:
het verguld gelaat der zon;

Heer, luister:
het groen orkest der draaiende aarde,
als een muziek-tol
aan uw open ooren.

Heer, Heer, mijn vader,
roep achter uw hooge berg
uit uw witte baard;
zet mij op uw knie
als een kind.

WIES MOENS

[p. 90]

Ernst Zahn, Lotte Eszlinger, vertaling van Anna van Gogh-Kaulbach. Wereld Bibliotheek, Sloterdijk.

Deze roman van Ernst Zahn is goed en zuiver werk. Een verhaal van middenslag menschen, gezien door den helderen en verstandigen blik van den schrijver. Lotte Eszlinger vergeet te snel de groote liefde van haar jeugd, en treedt in een kalm welstandig huwelijk. Veel later eerst ontmoet zij dezen geliefde opnieuw. Het vervolg laat zich raden. - Zulk een boek is levend, waarachtig, men kan er geen kwaad van zeggen. Toch - als men het in de herinnering herziet, voert het maar een mat leven. Het is levend, maar niet schoon, meer overdacht waarschijnlijk dan door den schrijver zelf doorleden. - Verloren liefde, nieuwe hoop, berusting - zij kunnen altijd aanleidingen tot blijvende schoonheid worden. Maar deze schoonheid, de hartsdiepe lang nagonzende toon, kan alleen ontstaan, - wanneer de schrijver zelf zijn eigen hoop of liefde met die van zijn figuren samensmelten laat. Een eenvoudig proces. We zijn allen menschen, die verloren hebben en soms weer hopen. Precies eenzelfde gewoon geval van een gewone vrouw (Frau Fönsz), die weer opnieuw wil leven, - is in den geest van den stervenden Jacobsen omgegroeid tot den sidderenden toon van heimwee en schoonheid, die zijn onvergetelijk afscheid aan het leven werd.

Maar als een schrijver, langzaam verkoeld door de routine, het geval buiten zich als geval gaat zien, het verstandig overdenkt, wanneer de verstrooiïng van het voortgaande leven hem van de diepste bronnen zijner eigen herinnering gaat scheiden, - dan ontstaan boeken als dit. Matte boeken die levenswaar zijn, omdat de gewoonte van het goed gadeslaan blijft, ook als de innerlijke trilling reeds verstorven is. Maar het wordt dan een levenswaarheid, die geen schoonheid en geen innerlijke melodie meer bergt, omdat er geen innerlijke vereeniging meer heeft plaats gehad. Men kan zulke boeken objectief noemen. Maar een eerenaam is dit niet.

DIRK COSTER