De Stem. Jaargang 3

[p. 82]

Nederlandsche litteratuur
door Dirk Coster

Het dochterken van Rubens, door Franz de Backer, Van Loghum Slaterus & Visser, te Arnhem 1922.

De lezers van ‘de Stem’ kennen grootendeels het teeder verhaal van een meisjesleven, dat door Franz de Backer is geschreven, direct nadat hij vier jaar lang de afgrijselijke werkelijkheid van den oorlog in de loopgraven doorleden had. - Het is wel een verwonderlijke daad van een mensch, om, nadat hij zooveel smartelijkheid heeft gezien en zelf doorworsteld, zich met deze stille innigheid te verdiepen in de droomen van een meisjesleven en het onmiddellijk verleden met heel zijn bloedige onverzoenlijkheid en onmenschelijkheid erin te vergeten. Het kan de werking der contrasten zijn, die den schrijver tot deze taak dreef, het kan ook iets anders zijn: het teeken, hoe weinig dikwijls de uiterlijke omstandigheden in het eenmaal bepaalde en groeiende innerlijk ingrijpen en hoe de mensch, uit de greep dier omstandigheden verlost en weer aan zich zelf overgelaten, onmiddellijk weer voortgaat, zich zelf te verwezenlijken in de hem gegeven levensmogelijkheden. Het laatste is het meest waarschijnlijk, en het valt samen met dat andere verschijnsel, dat na den oorlog onmiskenbaar is: - de drang tot kinderlijkheid, de drang zich te verdiepen in de ziel van den beginnenden mensch, in het weer ongeschonden aanvangende leven, een drang die wel-

[p. 83]

licht uit de onbestemde hoop is voortgekomen, dat alleen vanuit dien beginnenden mensch een nieuwe wereld kan ontstaan, waarin niet zooveel wanhoop, zooveel nijd en doffe verharding zal zijn als in deze wereld, die zich zelf verscheurd heeft en uiteengeslagen is door de innerlijke explosie harer booze krachten. - Een hoop die vruchteloos zal blijken in dezen tijd, - maar een hoop die redeloos en eeuwig is, die in den kunstenaar zich gaarne kindergestalten tot symbolen kiest, - een hoop ook die wellicht na ondenkbaar-langen tijd zijn reden zal bewijzen, als alle kiemen van boosheid die de geslachten elkaar buiten hun wil overdragen, eindelijk door den druk van nooit-eindigend ongeluk tot beter krachten zullen omgegroeid zijn.

Ondertusschen: deze inleiding zou misverstand kunnen wekken. Franz de Backer is zeker geen geniaal schrijver, en de diepste behoefte van zijn tijd, die zich voor alles een geniale kinderlijkheid zou willen droomen, die stralend als de verlossende zielskracht der toekomst zou kunnen verrijzen, die belofte of liever het diepste dier belofte kan hij zeker niet vervullen. Hij zelf zal dit geen oogenblik gelooven. Hij is eenvoudig een teeder mensch, diep door zijn teederheid meer dan door zijn gedachten. En het kleine vrouwtje, dat hij in zijn Marieke met zorgzame liefde doet opgroeien, van spelend volks-meisje tot jonkvrouw, is alleen maar een passieve ziel vol aanhankelijkheid en aangeboren liefelijkheid! In zekeren zin zou zij bijna een pendant kunnen heeten van het Hollandsche Marietje, de merkwaardige schildering van het gewone kind waarmede Marie Schmitz onlangs verrast heeft. Bijna! Want dit Marieke heeft wel alle voordeden harer landaard. Zij is poëtischer en bewegelijker, er is meer schemerende ruimte rond haar, en hoeveel meer maakt zij van de dingen die rond haar leven! Hoeveel meer schoonheid komt op haar toe!

[p. 84]

Het is haast onnoodig hier de intrige van het verhaal nog na te vertellen. Marieke is het dochtertje van een armen kleermaker, die zonder het te weten een Rubens bezit. De schat wordt ontdekt, juist als Marieke haar moeder verloren heeft. Marieke wordt rijk, en gaat naar een kostschool, - de vader, Rubens bijgenaamd na de groote ontdekking, - ondergaat het lot dat te voorzien was, hij verzakt en verstompt in zijn plotselinge weelde en wordt een stille dronkaard en een onhandig bedrijver van stadspolitiek, een arm nutteloos mensch, een weerlooze eigenlijk, die te dof van leven is om zijn eigen verlatenheid te kennen. Beiden, vader en dochter, komen door hun plotselingen rijkdom in een kille leegte te staan. Marieke vult die leegte met haar droomen, die eigenlijk één lang smachten zijn naar liefde. Haar heele wezen is zuiverheid en zachtheid, zoo volkomen als alleen in vrouwen mogelijk is, - en het verlangen dier zuivere levenskracht kan enkel liefde zijn. En de drie liefden van Marieken zijn eigenlijk de wezenlijke inhoud van dit boek: de vroomheid, de droom van Christus en Maria - de vriendin, - en eindelijk de eerste minnaar. Maar met de eerste korte aanraking der liefde eindigt het werk. De oorlog, een bankbreuk, de plotselinge dood van haar vader, het verdwijnen van den Duitschen geliefde, - met die scherpe explosiën breekt eindelijk Marieke's verlangend kinderleven in stukken. Op de laatste bladzijden ziet men haar vluchten met de radelooze stoeten mee voor de Duitsche kanonnen, en, met een vreemd kind in haar armen en omklaagd door verwarring en ellende, gaat haar plotseling het weten open, dat dit alles het leven nog niet was, en dat veel grooter geluk en dieper lijden haar wellicht zou kunnen wachten.

Wanneer men aan dit boekje terugdenkt, zoo verrijst onwillekeurig het beeld van een lenteboomgaard, veel

[p. 85]

wit en rankheid van kleine bloesemende boomen, en een grijze geurige nauwlijks bewogen lucht erom heen, terwijl de klank van een klein kloosterklokje in de verte hangt als een belofte van zachte gelukkigheid. De teederheid waarin Franz de Backer dit kleine zuivere leven heeftgehuld, is diep en mild en rustig, werkelijk gelijk een grijze lentelucht. Eén enorme schade heeft deze schrijver zichzelf aangedaan: hij heeft zich niet voldoende in bedwang gehouden, hij uit deze teederheid te dikwijls in weeke en streelende woorden, die den indruk wekken van een sentimentaliteit, die in werkelijkheid in de diepte niet aanwezig is. Het is helaas niet te berekenen hoezeer deze schriftuur zou gewonnen hebben, wanneer de schrijver zich had willen versoberen, en hij dit weeke te veel zijner woorden uit zijn stijl verwijderd had, - benevens de te ver gedreven coquetterie der lokaliteit, die na het succes der eerste Vlaamsche schrijvers een traditie is geworden, die iedere Vlaamsche schrijver weer opnieuw schijnt te moeten afleeren. - Want dit alles zijn ten slotte bedriegelijke uiterlijkheden, zij raken het levende vleesch van dit werk niet, dat gezond is en als 't ware zijn eigen organisch en ademend leven voert, en bezield is door een diepe goedheid. - Een andere fout van het boek is, dat de gebeurtenissen in het werk in te zwak verband staan tot de hoofdfiguur: het valt uiteen in enkele boeiend vertelde episoden en daarnaast het bloesemende droomenleven van Marieke. - En de derde en grootste tekortkoming, de onevenredigheid der compositie: heel dit minutieus beschreven meisjesleven dat opleidt tot slechts één enkele, weinig diepgaande liefdesepisode, deze tekortkoming kan alleen door een vervolg worden opgeheven.