De Stem. Jaargang 2

[p. 1026]

Het bolsjewisme
door E.I. Gumbel

Ook de tegenstander zal toegeven, dat het Bolsjewisme een der belangrijkste verschijnselen is van onze tijd. In het in twee kampen verdeelde Europa - van overwinnaars en overwonnenen r heeft het een nieuw hoewel duister element gebracht, waarvan de politieke invloed op 't ogenblik nog door niemand kan worden overzien. De almacht der Entente heeft erop schipbreuk geleden. Het heeft de sociale strijd onzer dagen op ongekende wijze aangewakkerd, de arbeidersbeweging der gehele wereld voorwaarts gedreven en zich met de kracht ener religieuse overtuiging onder de industrie- bevolking, op wie het is aangelegd, weten staande te houden. Voor de eerste maal in de wereldgeschiedenis hebben revolutionnairen gebracht een staat te construeren geheel volgens van te voren opgestelde beginselen. En ook wie er aan twijfelt, of de poging een vooruit bedachte heilstaat op te richten, duurzaam kan zijn, zal toch de grootsheid der poging onmogelik kunnen lochenen. Afgezien van de randstaten in het Westen, hebben de Bolsjewiki het gehele Russiese rijk vast in de hand en, ofschoon de verstandige mensen in heel Europa voorspelden dat hun heerschappij 't geen veertien dagen zou uithouden, hebben zij zich nu niettemin, ondanks de hevigste buiten- en binnenlandse aanvallen, vijf jaar gehandhaafd en zijn hun denkbeelden in de ganse wereld verbreid.

[p. 1027]

I De middelen

Bij de beschouwing van dit grootse maatschappelik verschijnsel dringen zich drie vragen op. In de eerste plaats: aanvaarden wij het doel? In de tweede plaats: is het doel zo verheven, dat het de prijs, die het kost, waard is? En tenslotte: leiden de aangewende middelen tot het doel?

Ons antwoord luidt: het Communisme wensen wij inderdaad. De afschaffing van het privaatbezit der produktiemiddelen zal ons in een nieuw mensen-rijk binnen voeren, waar meer geluk zal zijn. Maar de weg, die de Bolsjewiki zijn gegaan, is verschrikkelik. Hij voert door bloed en honger en, indien tot het einde betreden, moet hij daartoe voeren. Bij de derde vraag moeten wij allereerst onderzoeken, of de tegenwoordige formele, burgerlike democratie ooit tot het Socialisme leiden kan. Men zou kunnen denken dat het Socialisme of Communisme (beide hebben immers hetzelfde einddoel) zonder grote beroeringen langs parlementaire weg zou kunnen worden verwezenlikt. De meerderheid der bevolking is weliswaar niet bezitloos, maar wel van het bezit der eigenlike produktiemiddelen uitgesloten. Zoodra zij zich van haar toestand bewust wordt, wat door intensieve propaganda te bereiken is, zal zij zonder twijfel afgevaardigden naar het parlement zenden, die haar wensen behartigen. Heeft echter het parlement een socialistiese meerderheid, dan zal het de toekomststaat langs wettelike weg invoeren.

Deze schone gang van zaken is helaas niet mogelik, en wel om drie redenen:

a) Hierbij wordt de psyche van de volksvertegenwoordiger miskend. De afgevaardigde namelik pleegt als zodanig zich geenszins met de wil van zijn kiezers te vereenzelvigen, zelfs al behoudt hij zijn oude manier van spreken. Hij behoort nu tot de vooraanzittenden, heeft

[p. 1028]

een goed salaris, is aan velerlei verzoekingen blootgesteld, die zijn invloed meebrengt, en'zelfs al geeft hij zich de grootste moeite om deze verzoekingen, die niet altijd de vorm van omkoping behoeven te hebben, uit de weg te gaan, zo is feitelik de sociale kwestie toch voor hem reeds opgelost. De honger en de angst voor de honger, een der meest wesenlike drijfkrachten der grote massa, raken hem niet meer. Een brede gedachte-laag scheidt hem met of tegen zijn wil van zijn kiezers en hoe langer hij zijn ambt bekleedt, des te dichter wordt de nevel, die zich dringt tusschen hem en zaak, die hij voorstaat.

b) Daarbij komt nog dit: het geloof, dat de meerderheid der bevolking socialisties stemmen zal, omdat dit in haar belang is, gaat van de veronderstelling uit, dat deze publieke overtuiging zich, onbeïnvloed, vormen kan in overeenstemming met de wezenlike belangen van het proletariaat. Inderdaad heeft echter het Kapitaal middelen en wegen genoeg, om de dragers der publieke opinie, de journalisten, te verleiden zo te schrijven als het begeert. Dit behoeft nog niet bedrog te betekenen van de zijde der betreffende dagbladschrijvers, maar: ‘wiens brood ik eet, diens woord ik spreek.’ Daar de groot-industrie steeds in de gelegenheid is de kranten op de ‘juiste’ wijze te beïnvloeden, is de persvrijheid in werkelikheid een middel tot onderdrukking van het grootste deel der bevolking.

c) Maar zelfs wanneer de publieke opinie op overweldigende wijze voor het socialisme partij zou kiezen en zelfs wanneer de meerderheid van het parlement de haar opgedragen taak zou willen volbrengen, dan zou zij toch nooit een fundamentele vernieuwing der samenleving kunnen doorvoeren.

Want in alle zogenaamd parlementair geregeerde Staten is het zwaartepunt der openbare macht van de door de publieke opinie gecontroleerde parlementszittingen ver-

[p. 1029]

legd naar voor bepaalde doeleinden ingestelde commissies, die gedeeltelik niet in 't openbaar vergaderen. Langs talloze kanalen hebben de kapitaalbezitters de gelegenheid de bedoeling der wet te veranderen, te misbruiken, te vervalsen.

Daarom blijkt 't onmogelik om door middel van de burgerlike democratie tot het Socialisme te komen. Wat nodig is, is een weg, om de in de onderste lagen van het yolk zelf sluimerende krachten te wekken, en deze onmiddellijk in dienst van de nieuwe opbouw te stellen, niet langs de omweg over vertegenwoordigers, die langzaam van hen, die zij vertegenwoordig en, vervreemden. Dat is het streven, dat is de weg, waarmee de arbeidersraden de proef moesten nemen. Want de feitelike eenheid, de natuurlike vereniging der arbeiders is heden ten dage het bedrijf. Het raden-systeemmoest onmiddellik de wil der gemeenschap in werkelikheid omzetten. Dat is de weg, die de Bolsjewiki getracht hebben te gaan. Maar de eigenaardige toestand van Rusland, waar de overweldigende meerderheid der bevolking in halve lijfeigenschap leefde, werkend in de landbouw, en waar de industrie slechts een heel ijle bovenbouw in de steden vormde, deze eigenaardige toestand heeft 't Rusland onmogelik gemaakt, deze weg ook werkelik te gaan. De grondslag ontbrak. En zo is de weg, die van onder af tot de opbouw moest voeren, in werkelikheid van boven af betreden. Inplaats dat de arbeidersraden de vrije wil der arbeidende bevolking tot uitdrukking brachten, moesten zij wel tot een regeringsorgaan worden, waarin slechts zij mochten gekozen worden die van boven af werden aangewezen. Een oppositie kon zich slechts met moeite en gevaar staande houden door zich als ‘partijloos’ te vermommen. Het recht van terugroeping, dat de bevolking in de gelegenheid moest stellen, een vertegenwoordiger af te zetten zodra tussen

[p. 1030]

hem en zijn kiezers de muur verrees die het kamerlid van het volk scheidt, moest spoedig worden afgeschaft. Bij wie van beroep lid van de arbeidersraad was, ontwikkelden zich spoedig alle instinkten van de vroegere ambtenaar. Hij blijft weliswaar de proletariese fraseologie gebruiken, presies als het kamerlid, maar de psyche van de proletariër verliest hij spoedig. De vaste overtuiging, dat hij alleen in de positie is de gezamenlike arbeiders werkelik te vertegenwoordigen, doet de begeerte tot macht en daarmee het misbruikmaken van het geweld ontstaan.

Zo heeft dus de poging van onderen of tot het Socialisme te komen evenzeer schipbreuk geleden, als de poging door middel van de parlementaire democratie mislukken moest. En de constructieve methode der Bolsjewiki heeft niet de eigenschap, dat zij aan het doel, dat er door bereikt moet worden, is aangepast.

Maar evenmin schijnt de militaire methode tot dit doel te kunnen leiden. De poging, het leger, dat immers zelf voor 't grootste deel uit proletariërs bestaat, voor de zaak van het proletariaat te winnen, mag sukses hebben, maar het schijnt aan twijfel onderhevig, of dit sukses tot het gewenste doel nader brengt. Want wanneer een gewapende minderheid tot openlike opstand besluit in het belang van de door haar voorgestane ideeën, dan voert dat tot reeksen algemeen erkende euvels. Burgeroorlog wordt een dageliks dreigend gevaar. Want iedere minderheid kan het eenmaal doorgevoerde voorbeeld volgen. Het wankele der bestaande orde moet tot aanwending van gewelddadige onderdrukking van iedere haar bedreigende minderheid voeren. De minachting voor de wet doet die wankelheid voortduren en de onophoudelik noodzakelike gruwelen laten de bloeddorstige instinkten die in de mensen leven, niet weer insluimeren. Iedere wreedheid van de ene zijde moet wel nog erger

[p. 1031]

wreedheden van de andere zijde uitlokken en het einde is algemeene anarchie, een algemene moordlust, die diametraal staat tegenover de begeerde eindtoestand van het Socialisme.

De machtsconcentratie, die de zonder ophouden noodzakelike buiten- en binnenlandsche oorlog met zich brengt, moet de meeste euvelen van het tegenwoordige kapitalisme wel doen voordeven. Burgeroorlog en oorlog naar buiten zijn onvermijdelik, want alleen door expansie kan een dergelike gewelddadige methode zich staande houden.

De oorzaak dezer mislukking is gelegen in een miskenning van de feitelike tegenstander. De ongelijkheid van bezit is natuurlik een wezenlik kenmerk van het tegenwoordige kapitalistiese stelsel, maar het is niet 't enige kenmerk, en met de afschaffing hiervan is nog niet alles gedaan. Niet de ongelijkheid van het bezit, maar de ongelijkheid van de machtsverdeling is het, die op de psyche der hedendaagse mensheid de ongunstigste invloed uitoefent¹⁾. Maakt men aan de ongelijkheid van bezit een einde, maar laat men door een hyperburokraties systeem van ongehoorde concentratio de machtsongelijkheid bestaan, dan moeten de euvels van het tegenwoordige systeem, zij 't ook in gewijzigde vorm, weer opleven. De enkeling en de geestelike vrijheid wordt onderdrukt, terwijl zogenaamd ‘de arbeiders zich niet bevrijden kunnen zonder tegelijkertijd alle oorzaken van onderdrukking weg te nemen’.

De militaire methode en de daardoor in 't leven geroepen machtsconcentratie leiden dus niet tot een betere wereld. Wat werkelik nodig is, is een geestelike verandering, en het is onmogelik deze met één slag tot stand te brengen door de politieke verhoudingen te wijzigen. Slechts een veranderde houding ten opzichte van de

1) Vergel. Bertrand Russell, Practise and Theory of Bolshevism.

[p. 1032]

wil tot macht kan de draagster van een socialistiese gemeenschap worden en politieke middelen zijn niet in staat deze verandering te bewerkstelligen.

Deze fout der Bolsjewiki is reeds met de grondslag van het Bolsjewisme gegeven, met de materialistiese geschiedbeschouwing, die aan het psychologisch moment niet voldoende aandacht schenkt. Volgens haar zijn het in werkelikheid de economiese krachten, waaruit de historiese verschijnselen geboren worden. Maar in werkelikheid zien wij juist tegenwoordig een geheele reeks niet-economiese motieven aan het werk. Noch het godsdienstige fanatisme van vroeger eeuwen, noch het nationalisme van onze dagen kunnen zonder meer uit economiese factoren worden verklaard. Natuurlik hebben economiese beweegredenen er toe bijgedragen. Maar de oorlog bijvoorbeeld zou alleen op grond daarvan niet mogelik zijn, wanneer in ons niet een uitgesproken bloeddorst, een instinkt om te moorden bestond, dat bij alle economiese overwegingen vergeleken, primair is. Eerst komt de rassehaat en eerst dan komen de economiese prikkels tot de oorlog.

Daarbij komt nog, dat de beslissende faktor in de politiek niet de werkelike omstandigheden zijn, waarin een mens verkeert, maar zijn geloof, de voorstelling, die hij van zijn economiese positie met zich omdraagt, zijn wil. Een groot gedeelte der bourgeoisie is tegenwoordig feitelik verproletariseerd. Maar juist bij dat gedeelte is de wil het sterkst de kapitalistiese maatschappelike orde in stand te houden en de strijd tegen de opkomende arbeidersklasse aan te binden. En omgekeerd zijn er grote groepen in de arbeidersbeweging, die tegenover degenen, die van hen afhankelik zijn, een zuiver kapitalistiese houding aannemen. Men denke slechts aan de hongerlonen, die de zuiver socialistiese ziekekassen in Duitsland aan de dokters aanbieden.

[p. 1033]

Tenslotte schiet de materialistiese geschiedbeschouwing te kort, omdat zij bij de enkeling stilzwijgend de drang zich bezit te verwerven als het wezenlik voornaamste motief veronderstelt. In werkelikheid echter wordt deze zucht naar winst door een reeks verdere instinkten geremd. Als gelijkberechtigd moet men de zucht naar erkenning door anderen beschouwen in haar verschillende vormen van ijdelheid, machtsbegeerte, rivaliteit.

Wij vatten ons oordeel over de middelen samen: de parlementaire democratie is niet in staat ons tot het Socialisme te leiden. Het raden-beginsel zou op zich zelf daartoe geschikt zijn, maar in Rusland schoot het tekort wegens de biezondere daar heersende omstandigheden. Het voortduren van de machts-ongelijkheid leidt tot een reeks van dezelfde euvelen, die tegenwoordig voorkomen, en versterkt ze zelfs. De militaire methode kan eerst recht het Socialisme niet verwezenliken. Vóór alles is een geestelike verandering nodig. Dat de Bolsjewiki dit niet hebben ingezien ligt aan de materialistiese geschiedbeschouwing, die niet voldoende aandacht schenkt aan de instinktieve en psychologiese motieven, die de werking der economiese motieven belemmeren.

II De weg

De burgerlike revolutie bestaat hierin, dat de drang om bezit te verwerven, van de belemmeringen wordt bevrijd, die het feudalisme en de standen-heerschappij deze in het belang van de dynastie, de adel en de geestelikheid in de weg leggen. De wijze waarop zij tegenover de onderdrukkende machten te werk gaat, is heel eenvoudig. De verboden worden opgeheven, de boeien verbroken, het land wordt de groot-grondbezitters ontnomen, de boer wordt bezitter van de grond, die hij bewerkt; de lijfeigenschap, de gildedwang, de tienden

[p. 1034]

worden opgeheven, en een bewind door middel van een uit de burgers gekozen parlement en een daaruit voortgekomen regering ingesteld. Het algemeen kiesrecht en het parlementarisme bekronen de bouw.

De bevrijding van het proletariaat gaat in tegenstelling hiermee veel moeiliker in haar werk. 't Zijn niet meer de boeien, de zucht om bezit te verwerven aangelegd, die verbroken moeten worden, wat betrekkelik eenvoudig is. Integendeel, in plaats van een productiestelsel, waarin de Winst de voornaamste drijfveer is, moet een nieuw systeem komen, waarin volgens de Behoefte words geproduceerd. Dit moet noodzakelijkerwijze een gebonden productiestelsel zijn; maar de wijze, waarop dat binden moet plaats hebben, is - dat moet men openlik erkennen - nog onbekend.

Hierin nu is de tragiek gelegen van alle socialistiese partijen, die de politieke omstandigheden tot nog toe tot macht lieten komen. De invoering van het Socialisme veronderstelt met noodwendigheid onbeschadigde productie- middelen en een bloeiende industrie, ja er moet zelfs overproductie heersen, want alleen dan is het mogelik de voor de omzetting nodige arbeid te verrichten, zonder de levensstandaard te doen dalen. Deze omzetting toch brengt natuurlik een reeks onproductieve werkzaamheden mede.

In werkelikheid echter zijn overal de socialistiese partijen aan de regering gekomen in tijden van algemene nood, toen de productiemiddelen vernietigd waren en de grote massa ongehoorde ellende leed. Het socialisme moest aan de nood onmiddellik een einde maken. Deze tragiek heeft zich bij de Bolsjewiki het duidelikst geopenbaard. Zij zijn tot macht gekomen tengevolge van de algemene ontevredenheid, de nederlaag en de hongersnood. En zij hebben niet gedraald hun programma door te voeren, ofschoon zij zich natuurlik bewust

[p. 1035]

waren, dat dit nauweliks mogelik was zonder verder lijden der bevolking.

Zij hebben getracht door de arbeidersraden een nieuw regeringssysteem door te voeren, waarbij het volk onmiddellik deel had in de macht. Maar dit werd spoedig tot een fictie. Het arbeidersraden-stelsel is als ledige vorm in stand gebleven. Maar in werkelikheid zijn alleen de communisten verkiesbaar. De formule ‘Alle macht aan de Raden’ is in de praktijk in de formule veranderd: ‘Alle macht aan de Partij’. De Tscheka, de Buitengewone Commissie ter bestrijding van de Contra-revolutie, wier werkzaamheden geheim zijn, is almachtig geworden en haar invloed reikt verder dan die der politieke politie onder het Tsarisme.

Wij molten dit verval van het raden-stelsel echter niet als noodzakelik en blijvend beschouwen. Evenmin als het Schrikbewind der Franse Revolutie een voorbeeld is van hetgeen de bevrijding der Bourgeoisie uitwerkte, al werd dit ook door de toenmalige feudalen op die wijze voorgesteld. Beide zijn noodzakelike overgangsverschijnselen, die met de eindtoestand niets hebben te maken. Want op het Schrikbewind der Franse Revolutie en het resultaat daarvan: de bevrijding van de Derde Stand, rust heel het economiese en politieke leven onzer dagen, dat door de vertegenwoordigers der Bourgeoisie steeds als de waarborg voor ‘rust en orde’ - wordt beschouwd. Ook voor de Franse Revolutie was de weg tot bevrijding van de Derde Stand verbonden met de militaire dictatuur van Napoleon I. En eerst na diens val stond de burgerlike democratie zo sterk, dat geen der na hem komende koningen aan de resultaten der Revolutie, de afschaffing van het feodale systeem en de bevrijding der boeren, waagde te tornen. Op dezelfde wijze schijnt ook de weg tot bevrijding van het proletariaat over de dictatuur te gaan.

[p. 1036]

Laat men eens lezen, wat een van de knapste koppen uit de tijd van het verlichte Absolutisme en het Klassicisme over de Franse Revolutie heeft gezegd. Wieland schrijft er over op een wijze, die woordelik op het huidige Bolsjewisme van toepassing is: terreur, moord, ondermijning der zedelikheid, vermindering van productie, over dat alles klaagt hij. En niettemin vindt onze gehele burgerlike orde in de toenmalige gruwelen haar grondslag. En daarom behoeven wij ook heden, met het Bolsjewisme voor oogen, nog niet aan de eindelike overwinning der arbeiders en de gunstige invloed dier overwinning to wanhopen. Ook de wijze waarop de Bolsjewiki met de grondslag van hun bestaan, met het Sowjetstelsel hebben omgesprongen, is niet zonder historiese paralellen. Ook Cromwell, de vertegenwoordiger der opkomende bourgeoisie, heeft een niet gewillig parlement uit elkaar gejaagd.

De buitenlandse politiek der Bolsjewiki is herhaaldelik aangevallen, omdat zij steun zoekt bij het ontwakende nationalisme van het Oosten, en men heeft meerdere malen hierin een verlaten van de bodem van hun Socialisme willen zien. Maar nog nooit heeft een opkomende klasse zich in de keuze van haar helpers en vrienden biezonder kieskeurig getoond. De Lombardijse steden hebben in de strijd tegen de Keizer de hulp van de Paus ingeroepen; de Franse koningen hebben zich tot ontzetting der ganse christenheid met de Turken verbonden; ook de Franse Revolutie was een bondgenootschap met buitenlandsche vorsten niet ongenegen.

Evenals op politiek gebied, hebben de Bolsjewiki ook op dat der economie uit hun program fabelachtig veel moeten schrappen, en deze ontwikkeling der dingen heeft in de laatste tijd buitengewone afmetingen aangenomen. Hun bewind heeft tot een, door hen zelf erkende, katastrofe en inéénstorting der geheele Russiese indus-

[p. 1037]

trie geleid. In geen enkele tak van nijverheid wordt, volgens hun eigen statistieken, ook maar de helft der produktie van vóór den oorlog bereikt. In menig geval zelfs niet eens 5 procent. De steden verhongeren, want de broodvoorziening berust op de leveringsplicht der boeren. Maar de boeren, wie geen economies equivalent voor hun leveringen in de vorm van nijverheidsproducten kan worden geboden, leveren zo goed als niets; het gevolg is hongersnood, eerst in de steden, dan echter ook op het land, want het gebrek aan west en landbouwwerktuigen verhindert de noodzakelike intensieve bewerking. Ongunstig weer heeft dit tot een katastrofe doen worden.

Daar er aan alle waren gebrek is, moet zo ongeveer alles gerantsoeneerd worden, waarbij dan de fictie bestaat, dat het mogelik is met de rantsoenen toe te komen. Om dit systeem in stand te houden, moeten strenge wetten worden ingevoerd, die ieder mens dageliks moet overtreden, om niet te verhongeren. Deze dagelikse overtredingen maken ieder mens tot een slachtoffer der politie, die ten allen tijde de in politiek opzicht onwelgevalligen uitpikken kan.

Zijn nu deze vreselike toestanden alleen maar gevolgen van het Bolsjewisme en zou een burgerlik systeem er onmiddellik een einde aan waken? Om dat te beoordeelen, moet men allereerst in aanmerking nemen, dat hongersnoden in Rusland, ofschoon het een zuiver landbouwland is, tengevolge van de slechte bebouwing van de grond, reeds onder het Tsarisme regelmatig voorkwamen.

De Bolsjewiki kunnen voor de boven geschetste vreselike toestanden niet uitsluitend verantwoordelik worden gesteld. Bij de huidige politieke toestand van Rusland moet ieder systeem met noodwendigheid daartoe voeren.

[p. 1038]

Om dit in te zien, behoeft men zich slechts in herinnering te brengen, dat er in de toestand van Duitsland tegen het einde der blokkade duidelike voortekenen van dezelfde toestanden te vinden waren. Tengevolge van ondervoeding en de daardoor veroorzaakte vatbaarheid voor ziekten zijn misschien wel een half millioen menschen gestorven boven het gemiddelde aantal. Ook hies leverde de landbouw niet voldoende. Tegelijkertijd bestond de fictie, dat men met de toegewezen levensmiddelen kon toekomen. Nooit was dit werkelik het geval. Iedereen heeft gesmokkeld en gehamsterd. Dageliks heeft iedereen in de steden de strenge levensmiddelen- voorschriften overtreden of dat pogen te doen. Duizenden ondernamen hamstertochten. Honderdduizend mark boete bedreigde de overtreders der broodkaartenvoorschriften en desondanks heeft iedereen ze elke dag overtreden. De oorzaken van deze toestand waren de bovenmatige behoeften van de oorlogvoering en de blokkade. Maar bij deze oorzaken, die in Duitsland van kracht waren, komt in Rusland nog een reeks andere.

Meer dan Duitsland is Rusland van ouds op invoer van buiten aangewezen. De oorlog heeft diet vier jaar geduurd, zooals in Duitsland, maar zeven jaar. De blokkade had een belangrijk grotere uitwerking. Daarbij komt nog de bewuste sabotage, die de intellectueelen en allen die bij de burgerlike orde belang hadden, tegenover het Bolsjewisties regiem hebben gepleegd. De industriegebieden, voor wier ontwikkeling het Tsarisme veel gedaan heeft, het gehele Westen, is van Rusland losgemaakt. Het Donetzgebied met zijn rijke mijnen was lange tijd door Denikin bezet en werd door hem op zijn terugtocht verwoest. Tenslotte heeft het door de oorlog veroorzaakte gebrek aan spoorwagens de meest ingrijpende invloed uitgeoefend. Het transportvraag-

[p. 1039]

stuk is tot een fundamenteel probleem voor het herstel der Russiese staathuishouding geworden. En het is een bevrijdende stap, dat de Bolsjewiki het gewaagdhebben het buitenlandse kapitaal voor het herstel der ineengestorte Russiese staathuishouding te hulp te roepen.

III Vooruitzichten

Het sowjetstelsel is ineengestort, maar historiese paralellen tonen ons, dat men daarom nog niet aan de mogelikheid, dat het iets uitwerkt, behoeft te wanhopen. De economiese toestand van Rusland is katastrofaal, maar de Bolsjewiki zijn daar niet alleen de oorzaak van. De poging, het Communisme te brengen, is mislukt. De politieke heerschappij der Bolsjewiki heeft niet tot zijn verwezenliking geleid. Wie dit echter als doel aanvaardt, zal vragen, welke voorwaarden dan nodig zijn om het te bereiken.

In de eerste plaats mag het einde der kapitalistiese periode niet met een verlamming der industrie beginnen, want dit einde veronderstelt, dat het betreffende land tenminste ongeveer in staat is in zijn eigen behoeften te voorzien. Volkomen is dit tegenwoordig bij geen Staat mogelik. In Europa 't allerminst. Slechts de Vereenigde Staten van Amerika schijnen hiertoe tenminste bij benadering in staat te zijn. Bij deze economiese noodwendigheid komt een psychologiese. Het land moet in zulk een mate verindustrialiseerd zijn, dat de meerderheid der bevolking het Communisme wil. Want het is een ideaal, dat slechts op de grondslag van het industriele grootbedrijf kan verwezenlikt worden. Het is onmogelik, waar de meerderheid er zich tegen verzet. Want in dat geval kan alleen diegene het aanvaarden, die eigenlik de idee van het verlicht Absolutisme aanvaardt. De vooronderstelling van het Communisme is dus een zo krachtige arbeidersklasse, dat deze in staat is zelf de draagster

[p. 1040]

der productie en der staatsidee te worden en haar leiders uit haar eigen midden voort te brengen. Vóór die tijd schijnt verwerkeliking ervan onmogelik. Dit zelfbestuur veronderstelt een intensieve ontwikkeling der arbeiders, een begrip van de betekenis der productie en een zelf willen der productie, en deze is heden ten dage nog niet in voldoende omvang aanwezig. Maar de idee van het Communisme zal ondanks het feit, dat in deze tijd de noodzakelike voorwaarden er voor ontbreken, niet ondergaan, daar de economiese grondslagen van onze tijd telkens weer opnieuw de voedingsbodem vormen voor die zielsgesteldheid, die naar het Communisme streeft. Toen de boerenopstand in Duitsland in het begin der 16^e eeuw met geweld was onderdrukt, geloofde de adel daarmee een bewijs voor de noodzakelikheid en het in stand blijven van het feodale stelsel te hebben geleverd. Toch heeft juist, omgekeerd, deze opstand de noodzakelikheid van de bevrijding der boeren aangetoond en deze is dan ook gekomen. Zelfs wanneer de Bolsjewiki ten val worden gebracht, zal men hun toch een reeks van onsterfelike verdiensten niet mogen ontzeggen. Zoals de mislukte boerenopstand een poging was tot bevrijding van het platteland, al faalde zij in haar middelen, zoo is het Bolsjewisme een eerste poging tot een arbeidersregering. Zij is prematuur. Maar zij heeft Rusland weggevoerd uit de middeleeuwen, zij heeft in een achterlik land industriele methoden doen wortel schieten, zij heeft in een door alcohol verpest land een streng alkohol-verbod ingevoerd, zij heeft de vrijheidsstrevingen van het Oosten krachtig bevorderd, het klassebewustzijn van het proletariaat overal verlevendigd, de arbeidersbeweging overal nieuw leven ingeblazen, en als zij zelf zou schipbreuk lijden, dan heeft Rusland zich voor de idealen van het proletariaat geofferd, zoals de Franse Revolutie voor de bevrijding van de Derde Stand.