De Stem. Jaargang 2

[p. 1022]

Kleine Prozastukken
door P.H. Ritter Jr.

I het offer als zonde

Niets is afgrijselijker in het menschelijk gemoedsieven dan dit: dat soms het plichtsgevoel en de ontzegging in dienst worden gesteld van de zelfzucht. Er is een eigenmachtige deugd, die evenzeer uit den Duivel voortkomt, als de Liefde voortkomt uit God. Voor velen toch, die gestreng zijn voor zichzelven, zijn plichtsbetrachting en ontzegging niets anders dan middelen om het chaotisch, armelijk zelf te stutten en omhoog te houden, terwijl het door zijn liefde-gemis bestemd was te vergaan. - Zij versterken zich met de attributen der heiligheid, zij verlagen tot moeizame oefening hetgeen met eindelooze lichtheid en blijheid onbewust geschiedt, wanneer een eindelooze liefde of een eindeloos leed de ziel heeft gewekt. Niet de genietenden en zelfzuchtigen, maar de deugdzamen zijn vaak de schrikkelijke satanisten. Zij willen alles verliezen uit een heimelijke wraakzucht op het leven en zij vergeten dat wij niet alles mogen wegwerpen, dat de ontneming genade is, en het geschenk van het offer de kroon der ontneming.

Genotzucht houdt de ziel zuiverder dan de zucht der genotsontbering. - En zij die de ontzegging stelen van het altaar des levens, misbruiken die ontzegging voor een grenzenlooze hoovaardij. Aan den uitgang van het leugenachtig, zedelijk-schijnend zelfbedwang rijst een

[p. 1023]

ontembare heerschzucht. Zoodra de kille passie dezer deugdzamen een persoonlijkheid bedreigt, overweldigen zij deze met de betuigingen van hun dienstbaarheid. - Met hun, aan intuïtie grenzende menschenkennis, die zij verwierven door de folterende ontledingen hunner eigen ziel, verschijnen zij in zijn levenskring als onvergelijkelijke fijngevoeligen, die hem alle leedgevoel willen besparen en door hun vleiende vertroosting de rustige onbewustheid van zijn natuur vergiftigen. Wanneer het hun gelukt is het slachtoffer van hun min zich te doen inbeelden dat hij lijdt, en hem zich te doen vervreemden in de ijdelheden hunner zelfbeschouwing, dan beginnen zij hem reeds te verachten. En weldra zullen zij hem verwijten dat hij zijn plicht niet kent, en hem drijven naar de galeien der ontzegging, waarvan hun zielen het wezen nooit zullen begrijpen, en waartoe zijn ziel nog niet is uitgegroeid. Zoo vermoorden zij het leven der zuivere zachtaardigen met hunne minnarij. Van den liefdelooze zijn zij de getrouwe slaven en onder diens dwang zijn zij bereid hun zedelijkheid in dienst te stellen om de meest eerlijke slechtheid te omveinzen.

Groot is hun macht in het leven der verschijning. Want zij zijn de sterken in de maatschappij, zij zijn nimmer verstooten en verlaten van de aardsche grootheid en macht.

Maar de angst voor het onzekere dat zij niet kennen doet hen ineenzinken, wanneer zij plotseling komen aan de grenzen van het leven. En dàn is het alleen het kalme, blije weten van hem die het offer niet zocht maar wachtte, dat hen redt van den ondergang.

II verbeelding en herinnering

Er is geen eigenlijker rechtvaardiging van het dichterschap dan deze: dat de jammerlijke mislukking van ons

[p. 1024]

leven en van onze levensdaden altijd hersteld wordt in de verbeelding. Waarom uiten wij ons in kunst, nadat wij de overtuiging hebben gewonnen, dat het leven zich reeds volkomen weerspiegelt in onze overdenking? Omdat wij daar deel hebben aan de levensveralgemeening, omdat die levensveralgemeening in ons denkleven is eene erkenning, maar in ons verbeeldingsleven een feit. Evenals in onze verbeelding vertastbaart zich de levensvolkomenheid in de herinnering. Verbeelding en herinnering zijn de gebieden van de zichtbare onzichtbaarheid. Wij mogen niet zeggen dat het Wonder absurd is; ons geloof aan het Wonder is ons geloof aan het Feit, en het Feit is altijd aanwezig in de verbeelding en de herinnering. - Maar in de verbeelding is het leven hersteld, in de herinnering verzoend. Daarom is de herinnering de edeiste verbeeldingsvorm. De herinnering is het leven, ontdaan van de verwarring zijner dramatische omhulling, is het leven in zijri onherroepelijke gestalte, het leven, niet zooals wij het wilden voeren, maar zooals het moest worden gevoerd.

Donkere phantomen beschaduwen onze herinnering. Het zijn de gedaanten onzer vrienden en van hen, die wij liefhadden, en die zichtbaar en tastbaar naast ons bleven leven, nadat het drama der liefde - die in haar verwerkelijkingen altijd in den tijd, dus altijd dramatisch is - nadat het drama der liefde was voltooid. Zij zijn deschimmen onzer vrienden en geliefden, die ons gestorven zijn, en die wel luidruchtig schijnen uit te roepen: wij bestaan!, als de figuren in een boozen koortsdroom. Zij verbijsteren ons klare inzicht tot krankzinnigwordens toe, zij schijnen te rammelen aan Noodlots immer gesloten blijvende deuren, zij schijnen ons neer te rukken in den afgrond der verdwijning, op het moment, waarin wij den vrede verwerven met ons zelf. - Dat dit bestaan kan, de lijfelijke leving na den

[p. 1025]

feitelijken dood, geeft ons de zekerheid van het bestaan der hel. Hier wordt het schoone leven uiteengereten en gruwzaam verminkt, - dit, dèze aantasting van het heilig Besluiten is de wanstaltige Zonde, is de verdoemenis die het eenig leed - de smart om het kleine, in de wereld bracht.